Γίνονται παράνομες επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα; Καταπατούνται τα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών που εισέρχονται στη χώρα από τις αρχές;

Ναι, λένε και οι μαρτυρίες που κατέγραψε ο Μηχανισμός Καταγραφής Άτυπων Αναγκαστικών Επιτροπών, όχι μίας μόνο ΜΚΟ, αλλά της ίδιας της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ, ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα προώθησης και προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου).

Η πλειοψηφία προσφύγων και μεταναστών μαρτυρούν στέρηση ή και καταστροφή των πιστοποιητικών τους εγγράφων από τις αρχές, κατάσχεση προσωπικών αντικειμένων, άσκηση βίας κατά την απομάκρυνσή τους από τη χώρα, απουσία διερμηνέων, ενημέρωση για τα δικαιώματά τους σε γλώσσα που κατανοούν. Η επιτροπή δε, συμπεραίνει πως προκύπτει επαναλαμβανόμενο πλαίσιο με βάση το οποίο οι άτυπες αναγκαστικές επιστροφές έχουν οργανωμένο χαρακτήρα και συγκεκριμένα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά. Ό,τι δηλαδή έχουν καταγράψει ήδη διεθνείς οργανώσεις και ΜΜΕ στα οποία χρεώνει η κυβέρνηση δόλο, καταγράφει το πλέον αρμόδιο συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας.

Τα στοιχεία που παρέδωσε στους δημοσιογράφους σε συνέντευξη τύπου η ΕΕΔΑ, σχετικά με τις Άτυπες Αναγκαστικές Επιστροφές (push backs) προσφύγων, είναι πολύ σημαντικά για δυο λόγους.

Πρώτον προστίθεται επί πλέον κύρος και αξιοπιστία στις όποιες καταγραφές περιστατικών είχαμε έως σήμερα και δεύτερον, σε μια εποχή που η κυβέρνηση και η  κυρίαρχη προπαγάνδα αμφισβητεί τα pushbacks, η πολιτεία, οι δικαστικές και αστυνομικές αρχές, έχουν στα χέρια τους ονόματα και μαρτυρίες ώστε να προχωρήσουν σε ενδελεχή έρευνα και να ζητήσουν λογοδοσία.

Το ερώτημα δεν είναι πλέον αν γίνονται pushbacks, αλλά τι θα πράξει η πολιτεία ώστε να γίνουν σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων που καταπατούνται καθημερινά σύμφωνα με δεκάδες μαρτυρίες.

Ο ελάχιστος αριθμός θυμάτων για την τριετία 2020-2021-2022 υπολογίζεται στους 2.157 (460 το 2020, 300 το 2021 και 1.397 το 2022). Ο αυξημένος αριθμός θυμάτων το 2022 αποδόθηκε στο ότι η έρευνα γίνεται δυσκολότερη όταν έχει μεσολαβήσει χρόνος από τα περιστατικά και η πρόεδρος πρόσθεσε πως επαναπροωθήσεις γίνονται από το 2017 και άρα «…δεν είναι ένα νέο φαινόμενο»

Ο Μηχανισμός Καταγραφής στηρίχθηκε στα εργαλεία των οργανώσεων – μελών του (Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Ελ. Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Ιατρική Παρέμβαση, ΜΕΤΑδραση, Σωματείο υποστήριξης Διεμφυλικών, Υποστήριξη προσφύγων στο Αιγαίο, HIAS Greece, Legal Centre Lesvos, Danish Refugee Council).   Κατέγραψε τις μαρτυρίες 43 φερόμενων θυμάτων (όπως τα ονομάζει η ΕΕΔΑ, χαρακτηρισμό που υπογράμμισε πολλές φορές η πρόεδρος της Μαρία Γαβουνέλη. Ωστόσο οι μαρτυρίες είναι περισσότερες, καθώς τα θύματα μίλησαν και για άλλα περιστατικά.

Σταχυολογώντας τα βασικά ευρήματα της έρευνας μαθαίνουμε πως:

• 23 από τα 43 φερόμενα θύματα ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.
• Χώρες ιθαγένειας: Συρία (17 άτομα), Παλαιστίνη (7), Τουρκία (7), Αφγανιστάν (4), Ιράκ (2), Ιράν (2), Κονγκό (1), Σομαλία (1), Καμερούν (1), Μάλι (1).
• Μεταξύ των 43 περιλαμβάνονται 6 αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στην Ελλάδα και 5 καταγεγραμμένοι αιτούντες άσυλο.
• Σε 51 μαρτυρίες αναφέρεται ότι ασκήθηκαν πράξεις βίας κατά την απομάκρυνση (σωματική, λεκτική βία, απειλή, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων). Μόνο σε 5 μαρτυρίες καταγράφεται μη άσκηση βίας.
• 33 αναφέρουν ότι η βία ασκήθηκε από ένστολους, 18 ότι ασκήθηκε από μη ένστολους.
• Οι 31 από τους 43 δηλώνουν πως τους στέρησαν ή τους κατέστρεψαν τα νομιμοποιητικά τους έγγραφα. Αρνητικά απάντησαν οι 9.
• Σε 54 από τις 58 μαρτυρίες δηλώνονται κατασχέσεις προσωπικών αντικειμένων.
• Στις 35 από τις 58 μαρτυρίες δηλώνεται πως εξέφρασαν βούληση για διεθνή προστασία.
• Σε 57 μαρτυρίες τα φερόμενα ως θύματα ανέφεραν ότι σε κανένα στάδιο του περιστατικού, δεν ερωτήθηκαν σε γλώσσα που κατανοούν, αν επιθυμούν να καταθέσουν αίτημα διεθνούς προστασίας ενώ  στις περιπτώσεις που διέθεταν καθεστώς διεθνούς προστασίας ή ήταν καταγεγραμμένοι  αιτούντες -ούσες άσυλο, το καθεστώς δεν ελήφθη υπόψη. Μόνο ένα άτομο δήλωσε πως ρωτήθηκε αν θέλει να καταθέσει αίτημα διεθνούς προστασίας.
• Σε καμία μαρτυρία δεν αναφέρθηκε ενημέρωση για τα δικαιώματά τους σε γλώσσα που κατανοούν.
• Σε καμία μαρτυρία δεν αναφέρθηκε επίσημη φωτογράφηση από τις αρχές. Σε 9 μαρτυρίες αναφέρθηκε ανεπίσημη φωτογράφηση από κινητά.
• Σε καμιά μαρτυρία δεν αναφέρθηκε χορήγηση ή υπογραφή επίσημου εγγράφου.

Η ΕΕΔΑ συμπεραίνει μεταξύ άλλων πως:

• Η πλειοψηφία των θυμάτων εντοπίστηκαν κοντά σε συνοριακή γραμμή, ωστόσο κάποια εντοπίστηκαν και στην ενδοχώρα σύμφωνα με τα λεγόμενά τους.
• Η πλειονότητα έρχονται από χώρες καταγωγής  από τις οποίες προέρχονται οι αιτούντες άσυλο με τα μεγαλύτερα ποσοστά αναγνώρισης καθεστώτος διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα και την ΕΕ.
• Προκύπτει επαναλαμβανόμενο πλαίσιο με βάση το οποίο οι άτυπες αναγκαστικές επιστροφές έχουν οργανωμένο χαρακτήρα και συγκεκριμένα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά
• Προκειμένου να πραγματοποιηθούν, επιστρατεύεται ανθρώπινο δυναμικό, κτιριακές εγκαταστάσεις , βαρέα οχήματα, πλωτά σκάφη και άλλα υλικοτεχνικά μέσα
• Ο τρόπος  υλοποίησης των άτυπων αναγκαστικών επιστροφών, παρουσιάζει εικόνα σταδιοποίησης. Τα φερόμενα ως θύματα εντοπίζονται από κάποια ομάδα, μεταφέρονται σε κάποια δομή όπου κρατούνται κι έπειτα στον χώρο απομάκρυνσης τους.  Σε κάποιες μαρτυρίες όμως αναφέρεται ότι όταν ο εντοπισμός γίνεται κοντά σε συνοριακή περιοχή, η αναγκαστική επιστροφή έγινε αμέσως από το σημείο εντοπισμού.
• Αναφέρονται ένστολοι αλλά και πολίτες με πολιτικά ρούχα, πράγμα που ενισχύει τις αναφορές ότι ενδέχεται να εμπλέκονται και άτομα που δεν έχουν  νόμιμη δημόσια εξουσία. Σε κάποιες μαρτυρίες αναφέρεται πως συμμετείχαν δράστες πολίτες τρίτων χωρών που μιλούσαν κάποιες από τις γλώσσες των θυμάτων.

Στη συνέντευξη τύπου συμμετείχαν και έλαβαν τον λόγο επίσης ο Διευθυντής του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (European Union Agency for Fundamental Rights – FRA) Michael O’ Flaherty μέσω βιντεοσκοπημένου μηνύματος,  ο Αναπληρωτής Υπεύθυνος Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Fundamental Rights Officer of the European Border and Coast Guard Agency – Frontex) Γρηγόριος Τσιούκας (ο οποίος χαρακτήρισε ανησυχητικά τα ευρήματα), ο Επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) Ελλάδας και Περιφερειακός Συντονιστής Έκτακτης Βοήθειας, Gianluca Rocco, και η Αντιπρόσωπος του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, Maria-Clara Martin.

Η εκπρόσωπος της ύπατης Αρμοστείας και ο εκπρόσωπος επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης  ένιωσαν την ανάγκη να τονίσουν πως  «έχουμε να διαχειριστούμε την ισορροπία μεταξύ φύλαξης συνόρων και διαχείρισης του προσφυγικού».  Σε ερώτηση του The Press Project, πως απειλούνται τα σύνορα από τους πρόσφυγες,  η πρόεδρος τόνισε πως η ερώτηση είναι εκτός θέματος της συνέντευξης τύπου, η κ. Maria-Clara Martin έδωσε την γενική απάντηση πως «… νομοθεσία προβλέπει και τα δύο». 

Η πρόεδρος -φανερά αγχωμένη να διασαφηνίσει την ανεξαρτησία της αρχής και να τηρήσει τις αποστάσεις του θεσμικού της ρόλου- υπογράμμισε πολλές φορές, πως οι μαρτυρίες δεν αποτελούν αποδείξεις. «Ο Μηχανισμός καταγράφει τις μαρτυρίες. Είναι Μηχανισμος καταγραφής, Μηχανισμός λογοδοσίας, αλλά δεν υποκαθιστά τις διωκτικές αρχές. Οι αρχές θα κρίνουν αν είναι αληθή τα περιστατικά. Αν θέλει ο εισαγγελέας, μπορεί να αξιοποιήσει τα στοιχεία. Αν θέλει ο υπουργός μπορεί να καλέσει τους ανθρώπους αυτούς και να κάνει την έρευνα του. Άρα ο τίτλος σας δεν πρέπει να είναι “Η ΕΕΔΑ επιβεβαιώνει τις παράνομες επαναπροωθήσεις” ούτε “ήταν όλα ψέματα”» είπε  μιλώντας στους δημοσιογράφους συμπληρώνοντας πως  «…έχουμε την ελληνική δημοκρατία που αδιαμφισβήτητα λειτουργεί με κανόνες δικαίου. Ορισμένοι από εμάς προσπαθησαμε να την κρατήσουμε στο ευρωπαϊκό της πλαίσιο».

Σε ερώτηση συναδέλφου, με ποιον τρόπο συμβάλλει ο Μηχανισμός στη λογοδοσία, η πρόεδρος απάντησε πως η καταγραφή, λειτουργεί αποτρεπτικά για τους θύτες. «Όταν γνωρίζουν ότι κάποιος καταγράφει τα περιστατικά, θα κάνουν μια δεύτερη σκέψη» είπε ενώ δεν απάντησε στην ερώτηση συναδέλφου που ζήτησε τη γνώμη τη για το τι σημαίνουν τα αποτελέσματα της έρευνας για την ελληνική δημοκρατία. Στην ερώτηση του tvxs για το πόσο συνολική εικόνα μπορούμε να έχουμε μετά τον νόμο Μηταράκη που ποινικοποίησε σύμφωνα με καταγγελίες οργανώσεων, την παρουσία παρατηρητών στο πεδίο, η πρόεδρος απάντησε «.. όπως είδατε έχουμε μαρτυρίες»,  ενώ ο  Επόπτης του Μηχανισμού Καταγραφής, Ηλίας Τσαμπαρδούκας, πρόσθεσε, πως οι μαρτυρίες έχουν πάντα τον χαρακτήρα παρελθόντος χρόνου, και πως η ανεξάρτητη αρχή δεν εργάζεται στο πεδίο την ώρα που συμβαίνει το περιστατικό.

Η έκθεση