Τραγική χαρακτηρίζουν οι άνθρωποι που εργάζονται σε φορείς αλληλεγγύης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί από τις αναγκαστικές εξώσεις προσφύγων που έχουν λάβει καθεστώς ασύλου, από δομές φιλοξενίας. Ταυτόχρονα, εκφράζουν την ανησυχία τους από την παντελή έλλειψη κρατικής μέριμνας για την ομαλή και αξιοπρεπεπή ένταξη αυτών των ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία, αλλά και τον φόβο, ότι αυτή η έλλειψη θα οδηγήσει πάνω από 11.000 ανθρώπους, οι οποίοι επί το πλείστον ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, κυριολεκτικά στον δρόμο, εν μέσω πανδημίας.

Με την τυπική αιτία ότι από την στιγμή που οι άνθρωποι αυτοί έχουν χαρακτηριστεί πρόσφυγες, δεν μπορούν να κάνουν πλέον χρήση των παροχών – οικονομικών, στέγης κλπ – από τα προγράμματα φιλοξενίας, έτσι ώστε να αποσυμφορηθούν οι δομές και να πάρουν τη θέση τους οι νεοφερμένοι, οικογένειες, ηλικιωμένοι, ακόμη και άρρωστοι άνθρωποι βρίσκονται από την 1η Ιουνίου, οπότε και η έναρξη εφαρμογής της απόφασης, ξαφνικά στον δρόμο, δίχως χρήματα και μέρος να κοιμηθούν. Διότι, ενώ η κυβέρνηση ασχολήθηκε σχολαστικά με το να διώξει αυτόν τον κόσμο από τις δομές φιλοξενίας, δεν ενδιαφέρθηκε να ασχοληθεί με το τι θα απογίνουν, αφήνοντας, προφανώς, αυτή την υποχρέωση στις αρμόδιες οργανώσεις του ΟΗΕ και τις ΜΚΟ. Προσπερνώντας, ωστόσο, το γεγονός, ότι τα προγράμματα αυτών των φορέων, όπως τονίζουν συνεχώς οι ίδιοι, είναι επικουρικά και δεν μπορούν, ούτε υποχρεούνται να υποκαταστήσουν τις δυνατότητες ενός κράτους.

Σαν να μην έφτανε αυτό, η κυβέρνηση φρόντισε τον περασμένο Μάρτιο να νομοθετήσει μια σκληρή διαδικασία έξωσης, δίνοντας στους πρόσφυγες το ασφυκτικό περιθώριο ενός μήνα να δουν τι θα απογίνουν, από 6 μήνες που ίσχυε προηγουμένως. Το προπαγναδιστικό «κερασάκι» αυτής της πολιτικής εμπεριέχει  και ένα fake news εκ μέρους της κυβέρνησης.

Διαβάστε επίσης:

• Εξώσεις προσφύγων: Δεν υπάρχει ψυχική υγεία, χωρίς στέγη και εργασία
• Με απόφαση της κυβέρνησης χιλιάδες πρόσφυγες από σήμερα άστεγοι

Για το πώς έχει η κατάσταση αυτή τη στιγμή, τις αθέατες πλευρές του ζητήματος και τις εκτιμήσεις τους, μιλήσαμε με τον Σωκράτη Λέφα,  συντονιστή του Κέντρου Φροντίδας Ημέρας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, στην Αθήνα, δηλαδή έναν άνθρωπο που δίνει την μάχη επί του πεδίου και αντιμετωπίζει το πρόβλημα άμεσα, την Ειρήνη Γαϊτάνου, Υπεύθυνη Εκστρατειών του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, οργανισμός ο οποίος προσεγγίζει το ζήτημα από την πλευρά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων του κράτους και την Χριστίνα Νικολαϊδου, εκπρόσωπο του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης των Ηνωμένων Εθνών, που «τρέχει» το μεγαλύτερο πρόγραμμα ένταξης προσφύγων στην χώρα.

«Δεν έχω πού να μείνω»…

Ο Σωκράτρης Λέφας  έχει μια καλύ εικόνα της κατάστασης, δεδομένου ότι στο Κέντρο προσέρχονται πρόσφυγες από δομές της Αττικής, αλλά και των νησιών.

«Βλέπουμε ανθρώπους από όλον τον αστικό ιστό και από κέντρα φιλοξενίας. Όταν λέμε αστικό ιστό, εννοούμε ανθρώπους που μένουν, συνήθως σε διαμερίσματα του προγράμματος “Εστία”*, ανθρώπους που μένουν σε ξενοδοχεία του προγράμματος Φιλοξένια**, και ανθρώπους οι οποίοι μένουν σε δομές, όπως στον Ελαιώνα, στον Σκαραμαγκά κλπ. Πολλές φορές βλέπουμε επίσης ανθρώπους που είναι πρόσφυγες άστεγοι», μας εξηγεί το στέλεχος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

«Αυτό που διαπιστώνουμε το τελευταίο διάστημα, εδώ και έναν μήνα, είναι μια ανησυχία στους ανθρώπους που βλέπουμε και μιλάω γι’ αυτούς που μένουν στα κέντρα φιλοξενίας ή σε δομές σε διαμερίσματα και ξενοδοχεία. Είχε επιδοθεί σε αυτούς μια απόφαση (σς: έξωσης) αλλά υπήρχε μεγάλη ανησυχία διότι πολλοί από αυτούς είναι ευάλωτες περιπτώσεις, που λόγω της ευαλωτότητας, τους δόθηκε το πράσινο φως να φύγουν από τα νησιά. Δηλαδή, αναγνωρίστηκε αφενός η ευαλωτότητα, μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα κάποια στιγμή, καλώς τους δόθηκε άσυλο και διεθνής προστασία, αφετέρου όμως δεν υπάρχει γι’ αυτούς τους ανθρώπους η πρόβλεψη για το τι θα γίνει μετά. Οπότε καταλαβαίνετε ότι έχουμε περιπτώσεις όπως έγκυες γυναίκες, οικογένειες με μικρά παιδιά, περιπτώσεις ανθρώπων με χρόνιες παθήσεις κλπ οι οποίοι δεν έχουν χώρο διαμονής και αν βγουν στον δρόμο προφανώς η κατάσταση θα χειροτερέψει πάρα πολύ. Είναι λογικό».

Αλλά τι γίνονται αυτοί οι άνθρωποι; «Γνωρίζουμε και γνωρίζουν κι αυτοί ότι υπάρχει το πρόγραμμα “Ήλιος”***, το οποίο, απ’ ό,τι εμείς βλέπουμε μέχρι στιγμής από την πληροφορία που παίρνουμε από τους ανθρώπους που έρχονται εδώ στο Κέντρο, δεν λειτουργεί, όπως θα έπρεπε, οπότε αυτή τη στιγμή υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι κυριολεκτικά μένουν στον δρόμο. Έρχονται και μας λένε δεν έχω πού να μείνω και ζητούν βοήθεια. Και δυστυχώς δεν μπορούμε να τους βοηθήσουμε. Οικογένειες με μικρά παιδιά, ηλικιώμενοι, άρρωστοι…».

Προσθέτει πως «είναι κοινό μυστικό ότι στα κέντρα φιλοξενίας υπάρχει μια σχετική ελαστικότητα. Καμιά φορά υπάρχουν άνθρωποι που γνωρίζονται μεταξύ τους, είναι συγγενείς, είναι ομοεθνείς και ο ένας προσπαθεί να βοηθήσει τον άλλον. Το ίδιο συμβαίνει και στα διαμερίσματα, όπου πολλές φορές σε ένα διαμέρισμα ζουν δύο οικογένειες γιατί η μία έμεινε στον δρόμο. Αλλά η κατάσταση είναι τραγική και δεν είναι τυχαίο ότι αυτό γίνεται καλοκαίρι και όχι τον χειμώνα».

Τον ρωτάμε αν υπονοεί ότι η απόφαση ελήφθη με κλιματικούς όρους. Ότι επειδή είναι καλοκαίρι μπορούν πιο εύκολα να μείνουν στον δρόμο. «Δεν υπονοώ κάτι» μας λέει. «Απλά το ίδιο έγινε και πέρυσι. Ήταν η ίδια εποχή που είχε εξώσεις και άνθρωποι έβγαιναν από τα σπίτια τους. Για τον ίδιο λόγο. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τέτοια εποχή ήταν μια οικογένεια που ήταν ασθενείς μας και ο πατέρας και η μητέρα και ήρθαν εδώ με δυο παιδιά και κάθονταν με τις δύο τσάντες τους έξω από το Κέντρο και δεν είχαν πού να πάνε. Τελικά μάθαμε ότι έμειναν στον Ελαιώνα. Η κατάσταση είναι τραγική. Και αν σκεφτείτε και την πανδημία τώρα, τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα.».

Αυτή τη χρονική στιγμή καμία οργάνωση που εμπλέκεται με το προσφυγικό δεν έχει ολοκληρωμένη εικόνα για την έκταση του προβλήματος. «Συγκεκριμένα στοιχεία δεν μπορούμε να έχουμε ακόμη γιατί μιλάμε για λίγες μέρες (σσ: από την έναρξη εφαρμογής της απόφασης την 1η Ιουνίου). Συλλέγουμε κάποια στοιχεία για να δούμε τι συμβαίνει αλλά εδώ υπάρχει μια αντικειμενική δυσκολία: Τα στοιχεία συλλέγονται από τους ανθρώπους που θα έρθουν εδώ μόνο, δηλαδή ανθρώπους που έχουν ραντεβού στο Κέντρο Ημέρας. Υπάρχουν όμως και πολλοί, οι οποίοι ενδεχομένως έχουν βγει από τον χώρο που μένανε και να μην μπορούν να έρθουν σε επαφή. Μέσα στη διάρκεια μιας μέρας το προσωπικό του Κέντρου μπορεί να δει και 100 ανθρώπους.».

ΔΟΜ: «Πώς είναι δυνατόν 11.000 άνθρωποι να βγουν έξω;»

Η Χριστίνα Νικολαϊδου μας λέει ότι η κατάσταση αυτή είναι προϊόν του πρόσφατου νομοθετικού πλαισίου που «ορίζει την έξοδο των αναγνωρισμένων προσφύγων από τις δομές φιλοξενίας από 1η Απριλίου και λόγω covid19 πήγαμε 1η Ιουνίου. Εξηγώντας την λογική του κράτους λέει ότι οι δομές φιλοξενίας δεν μπορούν να συμπεριλαμβάνουν αναγνωρισμένους πρόσφυγες. «Οι αναγνωρισμένο πρόσφυγες, έχοντας υποχρεώσεις και δικαιώματα όπως οι Ελληνες πολίτες οφείλουν να βγουν έτσι ώστε να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους και να ανεξαρττητοποιηθούν. Αυτό είναι το πολύ γενικό εκ μέρους των αρχών. Πώς, όμως, είναι δυνατόν 11.000 άνθρωποι να βγουν έξω και να αφήσουν τις δομές; Πού θα μένουν;».

Περιγράφοντας το μέγεθος του προβλήματος σε αριθμούς μας εξηγεί, ότι οι δομές αυτές χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: «Είναι τα camps στην ενδοχώρα – περίπου 32 – και φιλοξενούν 27.000 κόσμο, από τους οποίους οι 2.500 πρέπει να φύγουν. Σε ό,τι αφορά στα ξενοδοχεία, αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται περίπου 6.500 – 7.000 άνθρωποι, εκ των οποίων 620 – 630 πρέπει να φύγουν. Στα διαμερίσματα της Ύπατης Αρμοστείας που σήμερα φιλοξενούνται περί τις 21.000, ο αριθμός που πρέπει να τα εγκαταλείψει είναι 6.000 – 6.500. Υπάρχει και ένας μικρότερος αριθμός στα ΚΥΤ. Από εκεί μάλλον προκύπτει το νούμερο (σσ: 11.000) του υπουργείου.»

Αυτές οι δομές όντως είναι για αιτούντες άσυλο, προσθέτει, αλλά υπάρχει το μείζον ζήτημα της ένταξης. Σε ό,τι αφορά στον ΔΟΜ, «σε συνεργασία με κάποιες ΜΚΟ υλοποιούμε ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα ένταξης, το “Ήλιος” το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα απευθύνεται σε ανθρώπους που έχουν αναγνωριστςεί από 1/1/2018 και μετά και έχει τρεις πυλώνες: Υποστηρίζει την εύρεση στέγασης, υποστηρίζει τη σύνδεση με την αγορά εργασίας και παραδίδει και μαθήματα ένταξης σε 16 κέντρα ένταξης σε όλη την Ελλάδα. Το πρόγραμμα τρέχει από το προηγούμενο Καλοκαίρι. Εμείς σαν Οργανισμός πριν τις εξώσεις – και για να ενεργοποιηθεί και το πρόγραμμα – έχουμε μπει σε μια διαδικασία ενημέρωσης των πιθανών επωφελούμενων για το αν θέλουν να μπουν σε μια διαδικασία ένταξης στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, στο οποίο η συμμετοχή είναι εθελοντική. Πάμε στα camps, στα ξενοδοχεία και λέμε ότι υπάρχει αυτό το πρόγραμμα, προσφέρει αυτές τις υπηρεσίες, σας ενδιαφέρει; Ξεκινάει λοιπόν μια επαφή και ανάλογα με το τι ζητά ο καθένας, τον κατευθύνουμε. Αυτό το πρόγραμμα πληρώνει το ενοίκιο του διαμερίσματος ανάλογα με τον αριθμό τον ανθρώπων που διαμένουν σε αυτό».

Η ίδια ξεκαθαρίζει όμως ότι «το πρόγραμμα “Ήλιος” δεν υπόκαθιστά, υποστηρίζει το κράτος», αφήνοντας σαφώς να εννοηθεί ότι κανέναν πρόγραμμα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την απουσία κρατικής πολιτικής ένταξης προσφύγων. 

Διεθνής Αμνηστία: Συνέχεια της αντιπροσφυγικής πολιτικής της κυβέρνησης

Για τη Διεθνή Αμνηστία, το ζήτημα των εξώσεων «συνδέεται με όλη τη συζήτηση για το προσφυγικό τον τελευταίο χρόνο και τις νομοθετικές πρωτοβουλίες που έχει πάρει η παρούσα κυβέρνηση, με τον νόμο για το άσυλο τον Οκτώβρη αλλά και τον Μάρτιο, σε ό,τι αφορά στο νέο νόμο για το άσυλο, που ρυθμίζει διάφορα διαδικαστικά σε πολύ κακή κατεύθυνση, αλλά και όλα όσα είδαμε τους τελευταίους μήνες με τον Έβρο αλλά και με τις απαράδεκτες πολιτικές στους καταυλισμούς», μας λέει η Ειρήνη Γαϊτάνου. «Οπότε και αυτό νομίζουμε έρχεται σε αυτό το πλαίσιο μιας συνολικής αντιπροσφυγικής στην πραγματικότητα πολιτικής από την πλευρά της κυβέρνησης, που δεν ιεραρχεί με κανέναν τρόπο τα ανθρώπινα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων που, σήμερα ειδικά, συγκροτούν κατεξοχήν ευάλωτους πληθυσμύς που η κυβέρνηση οφείλει, έχει διεθνείς και εθνικές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις δηλαδή, να προστατεύει αναβαθμισμένα. Αντίθετα, αυτό που βλέπυμε και με τις εξώσεις των προσφύγων αυτή την περίοδο είναι η αντίθετη κατεύθυνση. Είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι αφήνονται στη μοίρα τους και με την πολιτική με τα camp και με το κλείσιμο σε χώρους που ήταν απολύτως ακατάλληλοι και που δεν μπορούσαν να τηρηθοιύν στοιχειώδη μέτρα προστασίας. Μια περίπου θανατική καταδίκη: Κλείνουμε τις πόρτες, όποιος είναι μέσα, είναι μέσα, ό,τι πάθει έπαθε. Και τώρα αυτό συνεχίζεται με μια πολιτική γύρω από τη στέγαση που στην πραγματικότητα πετάει στον δρόμο τους ανθρώπους χωρίς να μπορεί να διασφαλίσει εναλλακτικές ως οφείλει για να μπορούν να κατοχυρωθούν τα στοιχειώδη δικαιώματά τους.».

Η ίδια επισημαίνει, πέρα από τα ευρύτερα προβλήματα που προκύπτουν από το να πεταχτούν στον δρόμο από 1η Ιουνίου 11.237 πρόσφυγες, δύο πολύ συγκεκριμένα προβλήματα: «Το πρώτο είναι ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο πανδημίας που είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για τους ανθρώπους. Και αυτή ειδικά την περίοδο είναι ακόμη πιο αδιανόητο το γεγονός ότι πετιούνται στον δρόμο. Συνεπώς, με την αβεβαιότητα αυτή καλούνται με οποιονδήποτε τρόπο να βρουν μια στοιχειώδη στέγαση. Και το δεύτερο είναι ότι έρχεται με έναν τρόπο – και το είδαμε σε πάρα πολλές περιπτώσεις, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το πώς ξεκίνησε αυτή η ιστορία, με τις εξώσεις προσφύγων από καταλήψεις – που δεν τηρηγεί τα πρότυπα με δύο άξονες: Ο πρώτος είναι ότι δεν προειδοποιεί, δεν τους δίνεται ο αναγκαίος χρόνος και η προειδοποίηση ώστε να μπορούν να διασφαλίσουν μια μετάβαση. Μέχρι σήμερα αυτός ο χρόνος ήταν 6 μήνες, τώρα γίνεται 30 μέρες χωρίς πρόνοια για τις ευαλωτότητες. Το δεύτερο είναι ότι δεν υπάρχει η απαραίτηση μετάβαση που θα έπρεπε να υπάρχει στα προγράμματα που θα κάλυπταν τυος αναγνωρισμένους πρόσφυγες γιατί  η λογική αυτής της πρακτικής ήταν ότι το πρόγραμμα “Εστία” χωρά τους αιτούντες άσυλο αλλά θα υπήρχαν μετά τα επόμενα προγράμματα, όπως το “‘Ηλιος”, τα οποία προφανώς θα έπρεπε να μπαίνουν σε μια λογική συνολικότερης ένταξης των ανθρώπων στις κοινωνίες. Σε μια περίοδο και σε μία κατάσταση που δεν υπάρχει καμία κρατική πολιτική ένταξης, ούτε στοιχειώδης, ούτε για τη γλώσσα, ούτε για εργσία και χωρίς στην πραγματικότητα να λειτουργούν τα προγράμματα για τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες με τρόπο που να μπορούν να καλύψουν βασικές ανάγκες, η επιμονή στην πολιτική των εξώσεων αυτή τη στιγμή στην πραγματικότητα πετάει τους ανθρώπους στον δρόμο , στην τύχη τους, σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία.».

Ρωτάμε τι θα σημάνουν τα παραπάνω στην πράξη. «Μένει να δούμε με τι τρόπο θα εφαρμοστεί» επισημαίνει η Ειρήνη Γαϊτάνου. «Γιατί ένα άλλο ζήτημα το οποίο τίθεται σε σχέση με  την κυβέρνηση όλο αυτό το χρόνο σε ςσχέση με το προσφυγικό είναι ότι κάνει επαναλαμβανόμενες εξαγγελίες τμε τόσο τακτικούς και αντιφατικύς ρυθμούς μεταξύ τους, που δεν είμαστε σίγουροι στο τέλος της ημέρας τι από όλα αυτά εφαρμόζεται.  Αν εφαρμοστεί με τον τρόπο που εξαγγέλει η κυβέρνηση είναι προφανές ότι μιλάμε για μια τραγωδία. Ανθρώπους δηλαδή που θα είναι αναγνωρισμένοο πρόσφυγες στην Ελλάδα – το οποίο στην πραγματικότητα σημαίνει ότι έχει εξεταστγεί το αίτημά τους μέσα από μια διαδικασία που είναι εξαιρετικά δύσκολη και ενώ η κυβέρνηση έχει φροντίσει να θέσει, παρανόμως, κατά τη γνώμη μας, μια σειρά από διαδικαστικά εμπόδια για την απόκτηση του ασύλου – ανήκοντες στα ελάχιστα ποσοστά που έχουν αναγνωριστεί – φανταστείτε δηλαδή για τι ευάλωτες περιπτώσεις μιλάμε – και δεν θα έχουν στον ήλιο μοίρα από την επόμενη μέρα. Προφανώς οι οργανώσεις προσπαθούν, αλλά δεν υπάρχει καμία κρατική, ως θα όφειλε, μέροιμνα. Συνεπώς, το θα μείνουν στον δρόμο είναι μάλλον κυριολεκτικό.».

Το στέλεχος της Διεθνούς Αμνηστίας μας είπε, ακόμη, ότι εν μέσω πανδημίας, η κυβέρνηση, όχι μόνο «πήρε την πολιτική επιλογή να κλείσει τα camp χωρίς να πάρει μέτρα προστασίας», αλλά  έκοψε και το επίδομα σε ανθρώπους που το δικαιούνταν απολύτως, υπό το πρόσχημα ότι δεν υτοπήρχαν ΑΤΜ μέσα στα camp και άρα οι άνθρωποι θα έπρεπε να βγαίνουν από τα camp και αφού τους απαγόρευεται η έξοδος δεν θα μπορούσαν να πηγαίνουν να παίρνουν λεφτά. Και με αυτό το πρόσχημα τους έκοψε το επίδομα.».

Σε κάθε περίπτωση η ίδια υπογραμμίζει, ότι «η ενταξιακή πολιτική δεν είναι δίνω ένα μικρό επίδομα και αφήνω τους ανθρώπους να τα βγάλουν πέρα μόνο τους. Ενταξιακή πολιτική είναι η παροχή δεξιοτήτων γλώσσας, ενταξιακή πολιτικη στο πεδίο της εκπαίδευσης, της εργασίας. Ουσιαστικοί τρόποι πραγματικής ένταξης στην ελληνική κοινωνία». 

Σημειώσεις 

*Το πρόγραμμα Εστία χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και «τρέχει» από την  Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, σε συνεργασία με το κράτος, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις για την παροχή στέγασης σε διαμερίσματα και τη στήριξη μέσω προπληρωμένων καρτών των προσφύγων και αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα

**Το πρόγραμμα Φιλοξενία χρηματοδοτείται από τη Γενική Διεύθυνση Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (DG HOME). Μέσω αυτής της δράσης, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης στοχεύει στην ανακούφιση των ευάλωτων μεταναστών και προσφύγων που διαβιούν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ), παρέχοντας στέγαση καθώς και βασικές υπηρεσίες βοήθειας και προστασίας σε εγκαταστάσεις φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα.

***Το πρόγραμμα «Ήλιος» του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) αφορά στην στήριξη της στέγασης, της απασχόλησης και της  κοινωνικής ενσωμάτωσης των προσφύγων.