Οι ενημερωτικές ιστοσελίδες, η τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναδεικνύονται «πρωταθλητές» ως πηγές ενημέρωσης των πολιτών, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης της Palmos Analysis για λογαριασμό του tvxs.
Με ποσοστά 39%, 31% και 20% αντίστοιχα αυτά τα μέσα προηγούνται των εφημερίδων και του ραδιοφώνου τα οποία προτιμούν για την ενημέρωσή τους το 5% και το 3% αντίστοιχα.

Ο Σταμάτης Πουλακιδάκος Επίκουρος Καθηγητής στο  Τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, αναλύει τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης.

Μια πρώτη παρατήρηση που μπορεί να κάνει κανείς ως προς την χρήση Μέσων για ενημέρωση αναφορικά με την πολιτική επικαιρότητα, είναι η «ανθεκτικότητα» της τηλεόρασης, την οποία, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση της Palmos Analysis για το tvxs, δήλωσε ότι χρησιμοποιεί το 31% του δείγματος, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα παραδοσιακά ΜΜΕ (τύπος-περιοδικά, ραδιόφωνο), τα οποία μαζί φτάνουν μόλις το 8%, και μάλιστα σε μια περίοδο (τέλη Μαρτίου, οπότε διεξήχθη η παρούσα έρευνα) μάλλον «αντίξοη» για τα τηλεοπτικά ΜΜΕ, καθώς κατηγορήθηκαν -δικαίως- για αποσιώπηση των φορέων (συνδικαλιστικών και μη) που προειδοποιούσαν επί μακρόν για επικείμενο σοβαρό δυστύχημα στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας.

Άξιο αναφοράς, φυσικά, και το γεγονός ότι η τηλεόραση έχει χάσει πλέον την πρώτη θέση στις προτιμήσεις του κοινού, ένα εύρημα που επαναλαμβάνεται σε σχετικές έρευνες. Συνεπώς η «κυριαρχία» των νέων Μέσων (ιστοσελίδες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης-ΜΚΔ) δείχνει να παγιώνεται ως συνθήκη (εν προκειμένω φτάνει το 59%). Επιπρόσθετα, εντός του διαδικτύου, με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, υπερτερούν οι ιστοσελίδες έναντι των ΜΚΔ με ποσοστό 39% έναντι 20%.

Αυτό το 20% των ΜΚΔ πιθανόν να φανερώνει ορισμένα ενδιαφέροντα πράγματα.

Πρώτον, ότι μέσω των ΜΚΔ οι χρήστες έρχονται σε επαφή και καταναλώνουν ενημερωτικό περιεχόμενο, πλέον του ψυχαγωγικού ή της διαπροσωπικής επαφής (προσωπικά μηνύματα, φόρα συζητήσεων).
Με αυτό τον τρόπο το περιβάλλον των ΜΚΔ αποκτά τη λογική «one stop shop», δηλαδή του χώρου εντός του οποίου οι χρήστριες/χρήστες ικανοποιούν όλο (ή σχεδόν όλο) το φάσμα των επικοινωνιακών αναγκών που μπορούν να ικανοποιηθούν εξ αποστάσεως (ψυχαγωγία, ενημέρωση, διαπροσωπική επαφή/συζήτηση).

Δεύτερον, ότι αρκετοί χρήστες των ΜΚΔ μάλλον δεν συνειδητοποιούν ότι οι εφαρμογές αυτές στην πλειονότητα των περιπτώσεων δρουν ως «μεσάζοντες»/διανομείς της ενημέρωσης, όχι ως παραγωγοί της. Δηλαδή, ακόμα και εάν εντοπίζουν μια είδηση του ενδιαφέροντός τους εντός των ΜΚΔ, προκειμένου να τη διαβάσουν ολόκληρη (εάν το επιθυμούν) οι χρήστες μεταβαίνουν εν τέλει σε κάποια ενημερωτική ιστοσελίδα. Συνεπώς, σε αυτή την περίπτωση, η ενημέρωση δεν προέρχεται από τα ΜΚΔ, αλλά από ενημερωτικές ιστοσελίδες.

Τρίτον, και σε συνέχεια του προηγούμενου, αρκετοί χρήστες πιθανόν δεν μπαίνουν καν στον κόπο να αφιερώσουν χρόνο, προκειμένου να διαβάσουν μια ολόκληρη είδηση από την πηγή της, οπότε αρκούνται στους δημοσιευμένους τίτλους ή και οπτικοακουστικό περιεχόμενο που βρίσκουν εντός των ΜΚΔ, καταφεύγοντας σε μια άκρως αποσπασματική κατανάλωση του ενημερωτικού περιεχομένου, όπως αυτό βασικά διαφημίζεται (δεν παρατίθεται εν συνόλω) εντός των ΜΚΔ. Οι δύο προηγούμενες επισημάνσεις δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες, αλλά μπορεί να συνυπάρχουν στους τρόπους κατανάλωσης του ενημερωτικού περιεχομένου στα ΜΚΔ από συγκεκριμένους χρήστες.

Η «γραμματική» του Μέσου

Εστιάζοντας τώρα στο 31% της τηλεόρασης, προηγούμενες έρευνες έχουν φανερώσει μια υψηλή έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού προς τα ΜΜΕ, κυρίως δε, έναντι της τηλεόρασης. Πώς, λοιπόν, εξηγείται αυτή η «αντοχή» της έναντι των νέων μέσων που αποτυπώνει η παρούσα έρευνα; Η εξήγηση που θα δώσω εστιάζει σε δύο παράγοντες: στη γραμματική του Μέσου και στα ιδιαίτερα δημογραφικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών «ομάδων» που δείχνουν να εμπιστεύονται περισσότερο την τηλεόραση, με βάση τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας.

Όταν αναφερόμαστε στη «γραμματική» ενός Μέσου, περιγράφουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δομής και του τρόπου λειτουργίας του Μέσου. Εντός των έντονα εικονοκεντρικών σύγχρονων κοινωνιών, τα τηλεοπτικά ΜΜΕ εξακολουθούν να (ανα)παράγουν οπτικοποιημένες και δραματοποιημένες αναπαραστάσεις γεγονότων που λαμβάνουν χώρα (π.χ. πολύ πρόσφατα το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη, το οποίο έφτασε στο κοινό κυρίως δια μέσου των εικόνων και των αφηγήσεων που άρχισαν να μεταδίδουν τοπικά και στη συνέχεια πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικά ΜΜΕ). Αυτή η δύναμη της τηλεόρασης, ουσιαστικά η δύναμη της κινούμενης εικόνας, είναι ένας από τους παράγοντες που την κρατάει -προς το παρόν- σχετικά ψηλά στις προτιμήσεις του κοινού, καθώς το τηλεοπτικό περιεχόμενο αναπαράγεται ευρέως και στα διαδικτυακά ΜΜΕ και, φυσικά, στα ΜΚΔ.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Εστιάζοντας στα ιδιαίτερα -δημογραφικά και όχι μόνο- χαρακτηριστικά των συμμετεχουσών/συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα, διαπιστώνουμε ότι δια μέσου της τηλεόρασης απαντούν ότι ενημερώνονται κυρίως:

α) άτομα κυρίως μεγαλύτερων ηλικιών (από 45 ετών και άνω) και ιδιαίτερα η ηλικιακή ομάδα 65+, η οποία δηλώνει ότι χρησιμοποιεί την τηλεόραση για την πολιτική της ενημέρωση σε ποσοστό 53%,

β) πρωτίστως γυναίκες (35%) σε σύγκριση με άνδρες (26%),

γ) σε συνάρτηση και με τα σημεία α και β, νοικοκυρές (49%) και συνταξιούχοι είτε δημόσιου-48%, είτε ιδιωτικού τομέα-49%)

δ) άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου (απόφοιτοι δημοτικού και δευτεροβάθμιας/επαγγελματικής εκπαίδευσης) με ποσοστά 68% και 36% αντίστοιχα.

Επιπρόσθετα, και σε άμεση σχέση και με την επικοινωνιακή συνθήκη που έχει διαμορφωθεί από τον ίσως πιο έντονο από ποτέ «εναγκαλισμό» των αποκαλούμενων ως «κυρίαρχων» ιδιωτικών ΜΜΕ από την τωρινή κυβέρνηση της Ν.Δ. (και φυσικά του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα που οικειοποιείται διαχρονικά η εκάστοτε κυβέρνηση σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό), παρατηρείται μια αυξημένη προτίμηση στην τηλεόραση από όσους ψήφισαν Ν.Δ. το 2019 (36%) σε σύγκριση με όσους ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ (27%).

Κοντολογίς, μπορεί η τηλεόραση να έχει χάσει τον πρωταγωνιστικό της χαρακτήρα στο πεδίο της ενημέρωσης, αλλά εξακολουθεί να συνιστά σημαντική πηγή πληροφόρησης ειδικά για συγκεκριμένες κατηγορίες κοινού.

Συνοπτικά, μολονότι γενικότερες τάσεις μπορεί να παγιώνονται (επικράτηση νέων έναντι παραδοσιακών Μέσων), η ποικιλία και ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των παραγόντων -ατομικές «ρουτίνες» κατανάλωσης του περιεχομένου των ΜΜΕ, δημογραφικές παράμετροι, κομματική προτίμηση, σημαντικά/σημαδιακά γεγονότα, κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες-, που διαμορφώνουν τους τρόπους κατανάλωσης του ενημερωτικού περιεχομένου, φανερώνουν ότι οι αναλογίες στις προτιμήσεις ανάμεσα σε διαφορετικά ΜΜΕ (παραδοσιακά και νέα) μπορεί να είναι είναι αρκούντως δυναμικές.

• Ο Σταμάτης Πουλακιδάκος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο  Τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας