Παρασκευή 5 Ιουνίου 2020. Είναι η πρώτη Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος της δεκαετίας του 2020. Βρίσκει τον πλανήτη εν μέσω πανδημίας και το περιβάλλον να βάλλεται από την απειλή της κλιματικής αλλαγής. Δεκάδες περιβαλλοντικές οργανώσεις καλούν σε συγκεντρώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, στην Πλατεία Συντάγματος στις 18.00 και σε πολλές πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Πρόκειται για μία ημέρα με ισχυρό συμβολισμό αλλά τι σηματοδοτεί φέτος; Σύμφωνα με τα όσα λέει στο tvxs.gr, ο κ. Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος του τομέα ενέργειας και κλίματος του WWF, σηματοδοτεί κατά κάποιο τρόπο την τελευταία μας ευκαιρία. «Αυτή είναι πραγματικά η τελευταία δεκαετία που μπορούμε να κάνουμε κάτι για την κλιματική αλλαγή». 

«Οι δυο περασμένες δεκαετίες ήταν δυο δεκαετίες που χάθηκε πολύτιμος χρόνος. Πολλοί λένε ότι ήταν δυο χαμένες δεκαετίες. Αυτή είναι η τελευταία που έστω και μαθηματικά μπορούμε να αποτρέψουμε μία ανυπολόγιστη περιβαλλοντική και οικολογική κρίση. Την κλιματική κρίση και την κατάρρευση της βιοποικιλότητας», σημειώνει χαρακτηριστικά. Φυσικά τα δυο είναι αλληλένδετα. Πέρσι δημοσιεύτηκε μία μελέτη της Παγκόσμιας Έκθεσης Αξιολόγησης για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων (IPBES). Αυτό που δείχνει είναι αποκαρδιωτικό. Ένα εκατομμύριο είδη απειλούνται από εξαφάνιση. «Είναι εκπληκτικά σημαντική έκθεση. Η πιο συστηματική που έχει γίνει», τονίζει ο κ. Ιμπραήμ και προσθέτει «χρειάζεται μία συστημικού χαρακτήρα αλλαγή για να αποτρέψουμε μία οικολογική καταστροφή που όμοια της η ανθρωπότητα δεν θα έχει δει». 

Ένα τιτάνιο εγχείρημα 

Η κλιματική αλλαγή δεν έμεινε, σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτός συζήτησης ούτε κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κοροναϊού. Έρευνες για το αν και πως οι επιδημίες συνδέονται με αυτή ή εκθέσεις για το πως το lockdown επηρεάσε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, εμφανίζονταν καθημερινά. «Οι εκπομπές, λόγω της πανδημίας, αναμένεται να μειωθούν για φέτος σε σύγκριση με το 2019 περίπου κατά 7% – 8%», λέει ο Δημήτρης Ιμπραήμ. Για τον ίδιο αυτό είναι ενδεικτικό για να καταλάβουμε το μέγεθος της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε. 

«Αυτή τη στιγμή η προσπάθεια δεν έχει να κάνει με την αποτροπή της αλλαγής του κλίματος αλλά με τις χειρότερες επιπτώσεις αυτής. Αυτό ακούγεται κάπως ηττοπαθές αλλά ακόμη και το να σώσουμε 0,1 βαθμούς Κελσίου από την αύξηση θα κάνει μία τεράστια διαφορά στα πιο ευάλωτα οικοσυστήματα, τις πιο ευάλωτες κοινωνίες, τους πιο ευάλωτους ανθρώπους. Το να συγκρατήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου είναι ένα τιτάνιο εγχείρημα αν αναλογιστεί κανείς ότι η αύξηση ήδη έχει ξεπεράσει τον 1 βαθμό Κελσίου. Για να το καταφέρουμε αυτό θα πρέπει να μειώσουμε τις εκπομπές από τώρα έως και την επόμενη δεκαετία τουλάχιστον 7% – 8% το χρόνο».

Το «μάθημα» από την πανδημία 

Ο κοροναϊός που προκάλεσε την τρέχουσα πανδημία ανήκει στην ομάδα των ζωονόσων. Οι επιστήμονες έχουν συνδέσει τις νόσους αυτές με την καταστροφή του περιβάλλοντος. Μία πρόσφατη έρευνα της WWF κατέδειξε ότι υπάρχει άμεση σύνδεση ανάμεσα στην ανθρωπογενή υποβάθμιση της φύσης και τις επιδημίες. «Όσο περισσότερο επιβαρύνουμε τα οικοσυστήματα και αλλάζουμε το κλίμα, τόσο περισσότερο θα βλέπουμε τέτοια επιδημικά περιστατικά», σημειώνει ο κ. Ιμπραήμ. 

Μέσα στην πανδημία «είδαμε τι σημαίνει να παίρνει μία ανάσα ο πλανήτης. Γιατί δεν ήταν παραπάνω από μία στιγμιαία ανάσα». Η μείωση της κίνησης στους δρόμους και της βιομηχανικής δραστηριότητας είχε ως αποτέλεσμα εκτός από τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, να μειωθούν τα μικροσωματίδια ή το διοξείδιο του θείου, το οποίο έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία – ευθύνεται για χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Επίσης παρατηρήθηκε απειλούμενα είδη να επανεμφανίζονται σε κάποιες περιοχές. 

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Ιμπραήμ, συνέβη και κάτι άλλο. «Μέσα στην καραντίνα ο πλανήτης βίωσε οικουμενικά σαν ανθρωπότητα μία κοινή εμπειρία. Τουλάχιστον οι άνθρωποι που ζουν σε αστικό ιστό. Νομίζω ότι αυτό που λαχτάρισε περισσότερο ο κόσμος στην καραντίνα ήταν η επαφή με τη φύση και με τους ανθρώπους του. Μάθαμε τελικά πόση σημασία έχει η φύση σε ψυχολογικό επίπεδο, πόση σημασία έχει για την υγεία και πως μπορεί να αναγεννηθεί η φύση, αν την αφήσουμε πραγματικά να πάρει μία ανάσα». 

Όπως υποστηρίζει, αυτή τη στιγμή υπάρχει μία ευκαιρία που δεν θα ξαναέχουμε. «Οι οικονομίες παγκοσμίως βρίσκονται σε σοκ, είμαστε μπροστά σε μια πολύ μεγάλη οικονομική ύφεση και υπάρχει συζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο για το πως θα ανακάμψει η οικονομία. Το αν τα χρήματα από τα πακέτα ανάκαμψης θα πάνε σε έργα που προστατεύουν τη φύση και θωρακίζουν την κοινωνία ή τελικά θα πάνε σε βιομηχανική δραστηριότητα χωρίς καν πράσινους όρους είναι αυτό που μας απασχολεί και το ζήτημα για το οποίο θα πρέπει να προσπαθήσουμε όλοι», σημειώνει. 

Η κλιματική αλλαγή προ των πυλών… της Ελλάδας

Στην Ελλάδα το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής σίγουρα υποβαθμίζεται στη δημόσια συζήτηση και δεν βρίσκει χώρο στον κεντρικό πολιτικό σχεδιασμό. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Ιμπραήμ, η χώρα αντίθετα θα έπρεπε να πρωτοστατεί στον αγώνα για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. «Η Ελλάδα βρίσκεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη, μία περιοχή εξαιρετικά ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή. Η αύξηση της θερμοκρασίας θα προκαλέσει παρατεταμένους καύσωνες και έντονα καιρικά φαινόμενα, με ανθρώπινο κόστος. Θα μειωθούν τα υδάτινα αποθέματα στη χώρα με ότι αυτό σημαίνει για την αγροτική παραγωγή, ενώ θα υπάρξουν και πολύ σημαντικές καταστροφές σε έργα υποδομών που στο τέλος της ημέρας μεταφράζονται σε ΑΕΠ. Η Ελλάδα θα επηρεαστεί επίσης από το θέμα της διάβρωσης των ακτών και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας καθώς πάνω από το 90% του πληθυσμού της ζει σε απόσταση 50 χλμ από κάποια ακτή».

«Έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα και η κλιματική αλλαγή βρίσκεται προ των πυλών, ήδη βιώνουμε τα πρώτα σημάδια. Παλιά τα βλέπαμε από τα παράθυρα των ειδήσεων, πλέον τα βλέπουμε από τα παράθυρα του σπιτιού μας. Με αυτά τα δεδομένα θα έπρεπε να αγωνιζόμαστε σε διεθνές επίπεδο και να δίνουμε το παράδειγμα. Δυστυχώς αυτό που βλέπουμε είναι έναν καινούργιο νόμο, ο οποίος ανοίγει δρόμο για περισσότερη δόμηση στον παράκτιο χώρο, τεράστια συζήτηση για το φυσικό αέριο και πολύ λίγα πράγματα στο κομμάτι των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης».

Και ένα «πάρα πολύ αρνητικό νομοσχέδιο»

Το νέο νομοσχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και χαρακτηρίστηκε «αντι-περιβαλλοντικό» από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Ιμπραήμ, είναι ένα «πάρα πολύ αρνητικό νομοσχέδιο». «Κάποια θετικά στοιχεία χάνονται τελείως. Το συνολικό πρόσημο είναι αρνητικό». Αρχικά σημειώνει ότι το νομοσχέδιο ήρθε εν μέσω πανδημίας, με τη χώρα σε καραντίνα και ελάχιστη διαβούλευση για να παρουσιαστεί τελικά σχεδόν διπλάσιο προς ψήφιση στη Βουλή. Μεταξύ των διατάξεων που προστέθηκαν ήταν, όπως τονίζει και κάποιες πολύ αρνητικές για το περιβάλλον διατάξεις. 

«Η περιβαλλοντική αδειοδότηση βάλλεται σοβαρά από το συγκεκριμένο νομοσχέδιο. Προβληματικές διατάξεις υπάρχουν και στο κομμάτι διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών ως προς τους φορείς διαχείρισης. Ισχυρή είναι η κριτική για τις οικιστικές πυκνώσεις. Η κυβέρνηση συνεχίζει το έργο της προηγούμενης – οι διατάξεις για τις οικιστικές πυκνώσεις είχαν κριθεί αντισυνταγματικές από το ΣτΕ. Ο νόμος αυτός τις επαναφέρει και έρχεται επί της ουσίας να επιβραβεύσει όσους παρανόμως έχουν χτίσει αυθαίρετα σε δάση και αναδασωτέες εκτάσεις», τονίζει.  

Ωστόσο, ο κ. Ιμπραήμ στέκεται ιδιαίτερα στο άρθρο 110. «Το άρθρο επί της ουσίας δίνει το δικαίωμα σε πετρελαϊκές εταιρείες να κάνουν σεισμικές έρευνες σε περιοχές που ανήκουν στο δημόσιο ή σε κάποιο δήμο χωρίς καν να χρειάζεται συναίνεση. Το μόνο που απαιτείται είναι μία έγγραφη γνωστοποίηση. Πρόκειται για διοικητικό κίνητρο το οποίο όμως έχει και πολύ μεγάλο οικονομικό όφελος. Θυσιάζεται ένα περιβαλλοντικό κεκτημένο, θυσιάζονται θέματα δημοκρατίας και συμμετοχής πολιτών, ώστε να κερδίσουν χρόνο οι πετρελαϊκές και να κάνουν τη δουλειά τους όσο πιο απλά και γρήγορα γίνεται». 

«Επιπλέον, για πρώτη φορά νόμος ορίζει ρητά ότι επιτρέπεται έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων σε προστατευόμενες περιοχές. Το επιχείρημα της κυβέρνησης είναι ότι τέτοιου είδους πρακτικές συμβαίνουν και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Η δική μας απάντηση είναι: όταν θέλεις να συγκρίνεις τη χώρα σου με το εξωτερικό να το κάνεις με τις καλύτερες πρακτικές, όχι με τις χειρότερες. Να δούμε την Ισπανία, η οποία αυτή τη στιγμή περνά κλιματικό νόμο που βάζει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης κλιματικής ανάγκης και απαγορεύει τις εξορύξεις, τη Γαλλία που επίσης απαγορεύει τις εξορύξεις, τη Δανία, την Ιρλανδία που κάνει σχετική συζήτηση». 

Κεφάλαιο «αιολικά πάρκα» 

Τις τελευταίες ημέρες στη χώρα έχει ανοίξει έντονα η συζήτηση για τα αιολικά πάρκα με αφορμή τις αντιδράσεις πολλών τοπικών κοινωνιών, περιβαλλοντικών οργανώσεων, τοπικών φορών και συλλογικοτήτων για τις ανεμογεννήτριες. Κι ενώ οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θεωρούνται μία από τις λύσεις της κλιματικής αλλαγής προκύπτουν ζητήματα για τις πρακτικές που ακολουθούνται. 

Όπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του, ο Νίκος Χαραλαμπίδης από την Greenpeace, ο υπουργός Περιβάλλοντος, «στην προσπάθεια να επιταχύνει την καθόλα απαραίτητη γρήγορη διείσδυση των ΑΠΕ ως απαραίτητο εργαλείο για την έγκαιρη απανθρακοποίηση της οικονομίας, φαίνεται να δίνει “γη και ύδωρ” σε μεγάλα αιολικά έργα. Την ίδια στιγμή που για καλούς ή λιγότερο καλούς λόγους, μεγάλο μέρος της κοινωνίας διατρανώνει το “όχι στα αιολικά” στα Άγραφα, στην Οίτη, στην Τήνο, ο υπουργός επιμένει να βλέπει την ανάπτυξη μέσα από τέτοιες επενδύσεις. Με επιταχύνσεις μεγάλων έργων σε μέχρι πρότινος σχετικά ανέγγιχτες βουνοκορφές, σε βραχονησίδες σημαντικές για τη βιοποικιλότητα, ενώ εκκρεμεί η διαμόρφωση νέου Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ που θα ανταποκρίνεται στα νέα επιστημονικά δεδομένα (πλήρης απανθρακοποίηση της οικονομίας πριν το 2050 και απολιγνιτοποίηση πριν το 2030), δημιουργείται εντελώς εκρηκτικό κλίμα που τελικά… βλάπτει το κλίμα!» 

Από την πλευρά του, ο Δημήτρης Ιμπραήμ εξηγεί: «Η WWF είναι υπέρ της ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας ως ένα από τα σημαντικά εργαλεία που διαθέτουμε για να αποτρέψουμε την κλιματική κρίση. Η αιολική ενέργεια είναι κομμάτι της λύσης». Ο ίδιος σημειώνει δυο ζητήματα: αυτό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και αυτό της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας. 

«Η αιολική ενέργεια είναι ένα περιβαλλοντικό έργο και πρέπει να είναι υπόδειγμα τήρησης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Κατά την προσωπική μου άποψη πρέπει να θεσπιστεί ένα πολύ αυστηρό περιβαλλοντικό νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο βάζει αυστηρούς και σαφείς κανόνες σε όλους και τον επενδυτή και την τοπική κοινωνία. Θα πρέπει να ενεργοποιηθούν τα μικρά σχήματα και να μπουν ΑΠΕ αρχικά εκεί που δεν υπάρχει καμία επίπτωση, για παράδειγμα φωτοβολταϊκά στον αστικό ιστό. Θα χρειαστούν όμως και μεγάλα έργα. Σε αυτά η τοπική κοινωνία – είτε ως συναιτερισμοί, είτε ως δημοτικές επιχειρήσεις, είτε ως αναπτυξιακές – θα πρέπει να έχει πιο ενεργό ρόλο, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες του εξωτερικού, όπου οι τοπικές κοινωνίες είναι μέτοχοι σε μεγάλα αιολικά πάρκα».

«Προφανώς υπάρχουν θέματα διαβούλευσης, θέματα συνεννόησης, θέματα διαφάνειας. Θα πρέπει να υπάρξουν σημαντικές βελτιώσεις ώστε οι τοπικές κοινωνίες κυρίως που επηρεάζονται από ένα τέτοιο έργο να έχουν λόγο για να χωροθετηθεί ένα έργο σωστά ή να μην χωροθετηθεί αν τελικά η περιβαλλοντική νομοθεσία το απαγορεύει. Από εκεί μέχρι ένα γενικό “όχι” στην αιολική ενέργεια ή συνολικά στις ΑΠΕ, υπάρχει μεγάλη απόσταση», εξηγεί ενώ επισημαίνει ιδιαίτερα και το ζήτημα της σωστής πληροφόρησης. «Χρειάζεται σοβαρή ενημέρωση προς τις τοπικές κοινωνίες. Για το ποια είναι η απειλή που δεχόμαστε αυτή τη στιγμή, τι σημαίνει η κλιματική αλλαγή για τα οικοσυστήματα που προσπαθούμε να προστατεύσουμε από τις ανεμογεννήτριες, τι κάνει μια ανεμογεννήτρια, ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας ανεμογεννήτριας και φυσικά ποιοι είναι οι τρόποι να μετριάσουμε τις επιπτώσεις από ένα έργο ΑΠΕ. Γιατί κακά τα ψέμματα ένα έργο ΑΠΕ είναι μία κατασκευή και όπως οποιαδήποτε άλλη κατασκευή – ένα ξενοδοχείο για παράδειγμα – έχει επίπτωση στο φυσικό περιβάλλον».