Πρωτοπορία στη ζωή είναι και η αναγνώριση του δικαιώματος κάθε ανθρώπου να σκέφτεται και να μιλάει ακόμα και όταν κάνει λάθος, υποστηρίζει ο Aleksandar Erdeljanović.

Ο διευθυντής της Ταινιοθήκης της Σερβίας, καλεσμένος στο 12ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας (26/5-15/6), παρών στην προβολή της ταινίας Μπελ εποκ ή το τελευταίο βαλς το Σεράγεβο, μας μιλάει για την πρωτοπορία, τον κινηματογράφο, τις σχέσεις των λαών, τις μνήμες και τις ουτοπίες.

Τι σας έφερε στην Αθήνα και στο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου;

«Η αγάπη μου για τον κινηματογράφο γενικότερα, καθώς και η μακροχρόνια φιλία μου με τη Μαρία Κομνηνού, διευθύντρια του Φεστιβάλ και της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.»

Είναι η πρώτη σας επίσκεψη στην Ελλάδα;

«Όχι. Κάποτε πριν από πολύ καιρό πέρασα το καλοκαίρι μου στη θάλασσα, όταν ακόμα υπήρχε η πρώην Γιουγκοσλαβία και στο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου βρίσκομαι για τρίτη φορά.»

Οι εντυπώσεις σας απο τη χώρα και το λαό;

«Ηλιόλουστος ουρανός, ζεστασιά, τόσο θερμοκρασιακή όσο και ανθρώπινη, υπέροχη κουζίνα, φανταστική εθνική κουλτούρα και Τέχνη …
Μιλώντας για τους ανθρώπους θυμάμαι τη χαρά στα μάτια τους και την επιθυμία να βοηθήσουν τους πάντες, ακόμη και με τις πιο συνηθισμένες πληροφορίες.

Αυτά που ενώνουν τους δύο λαούς είναι περισσότερα απο αυτά που τους χωρίζουν;

«Αν εξαιρέσουμε τη διαφορετική καταγωγή και γλώσσα, μας ενώνει η βαλκανική φιλοξενία, η φιλία, η ζεστασιά, η ελευθερία του πνεύματος, η ίδια πίστη , η έμφυτη ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον που υπάρχει σε έναν άνθρωπο από τα Βαλκάνια, … και τα σύνορα, αν ονομαστικά υπάρχουν, θα τα σπάσουμε με τις πράξεις και το έργο μας και όταν πρόκειται για την Τέχνη και τον κινηματογράφο, εικονικά και μέσα από κοινά έργα, που προάγουν την καλή γειτονική και ευρωπαϊκή προοπτική μας.»

Τι σημαίνει για σας πρωτοπορία στον κινηματογράφο, στη ζωή;

«Το να είμαι ένα βήμα μπροστά από τους άλλους, να προσπαθώ για κάτι νέο, κυρίως από άποψη ποιότητας. Αν και στον κινηματογράφο και την Τέχνη κάθε πρωτοπορία αντικαθίσταται από μια νέα, για μένα έχει ανθρωπιστική αξία στη ζωή όσον αφορά τη γνωριμία με τους ανθρώπους, τη διάδοση νέων ιδεών, την αναγνώριση του δικαιώματος κάθε ανθρώπου να σκέφτεται και να μιλάει ακόμα και όταν κάνει λάθος.»

Τι γνωρίζετε για τον ελληνικό κινηματογράφο; Ποιούς σκηνοθέτες ξεχωρίζετε;

«Ως άνθρωπος που προέρχεται από τον κόσμο του αρχειακού κινηματογράφου, σίγουρα γνωρίζω περισσότερα για την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου από τα συνηθισμένα άτομα. Είναι ένας κινηματογράφος που, παρ’ όλες τις προκλήσεις, τους πολέμους, τις καθεστωτικές αλλαγές, τη φτώχεια και την εξάρτηση του πολιτισμού απο την καθημερινή κουλτούρα, έχει διατηρήσει την ακεραιότητα και τη φήμη του, όταν δείχνει τη ζωή και τη μοίρα του ελληνικού λαού, τόσο στο αρχαίο και σύγχρονο παρελθόν όσο και στις μέρες μας . Όσον αφορά τους σκηνοθέτες, εκτιμώ ιδιαίτερα τον Μιχάλη Κακογιάννη και τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο, τον οποίο είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά, όταν άνοιξε το Κέντρο Ψηφιακής Αποκατάστασης Ταινιών το 2008 στην Ταινιοθήκη μας. Φυσικά, έχω παρακολουθήσει σημαντικό αριθμό ενδιαφέρουσας και πολύτιμης ελληνικής δουλειάς, από τα έργα του Γαζιάδη και του Λάσκου στη βωβή περίοδο, μέσω του Νίκου Κούνδουρου στην ώριμη περίοδο του κινηματογράφου, μέχρι τα έργα του Γιώργου Λάνθιμου στην πιο πρόσφατη περίοδο. Ωστόσο, με συγκίνησε περισσότερο ένα ξεχασμένο μαργαριτάρι του ελληνικού κινηματογράφου, μια συναρπαστική, ανθρωπιστική και αντιπολεμική ιστορία απο τις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ουρανός (1962), του Τάκη Κανελόπουλου, ένα έργο που, δυστυχώς, είναι εντελώς άγνωστο στο ευρύτερο πλαίσιο.»

Μπελ εποκ ή το τελευταίο βαλς στο Σεράγεβο- η τελευταία ταινία που γυρίστηκε στη Γιουγκοσλαβία και αφηγείται μια ιστορία για το Σεράγεβο κατά τις τελευταίες μέρες της Ευρώπης, μεταξύ των ετών 1910-1914. Έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία η συγκεκριμένη ταινία για εσάς;

«Η ταινία αυτή αποτελεί συμβολική κορύφωση και το τέλος της “χρυσής εποχής”, τόσο στην Τέχνη και την αρχιτεκτονική, όσο και στην πολιτική. Εκείνα τα χρόνια σηματοδοτούν το τέλος μιας αυτοκρατορίας που κυβερνούσε τους πλειοψηφικούς λαούς μιας άλλης γλώσσας και κουλτούρας, αλλά και την αρχή και τις πρωτοποριακές προσπάθειες για την παραγωγή ταινιών στα Βαλκάνια μας. Το Σεράγεβο έγινε έτσι το επίκεντρο των γεγονότων που θα αλλάξουν τον 20ο αιώνα και θα χρησιμοποιηθούν ως αφορμή για το ξέσπασμα του τρομερού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά τον οποίο οι Σλάβοι των Βαλκανίων θα ενωθούν και στη συνέχεια, για άλλη μια φορά στο τέλος του 20ου αιώνα, θα είναι ο βασικός τόπος διάλυσης, λαοί με την ίδια γλώσσα (κυρίως η πολυπληθέστερη από αυτούς, η σερβική) αλλά με διαφορετικές θρησκείες, πολέμησαν για αιώνες, έτσι ώστε το ιστορικό πεπρωμένο αλλά και η δόλια θέληση των ισχυρών της πλευράς, να τους διασκορπίσει ξανά και να τους χωρίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Γι’ αυτό και η ταινία Belle Epoque, ως παράδειγμα μιας όχι μακρινής, αλλά ήδη περασμένης εποχής, έχει για μένα τη συμβολική και πραγματική σημασία της “τελευταίας γιουγκοσλαβικής ταινίας”.

Θεωρείτε πως η μνήμη είναι πάντα και σε όλα θετική; Και κινηματογραφικά μιλώντας ποιές είναι οι δέκα ταινίες θα θέλατε να διαφυλάξετε για πάντα στο προσωπικό ιστορικό αρχείο σας;

«Είμαι επικεφαλής του Αρχείου της Γιουγκοσλαβικής Κινηματογραφικής Ακαδημίας, του μεγαλύτερου κινηματογραφικού αρχείου στα Βαλκάνια, εδώ και είκοσι δύο χρόνια. Στην ιεραρχία του ιδρύματός μας βρίσκεται μόνο ο Γενικός Διευθυντής μας, ο οποίος όμως δεν ασχολείται με αρχειακές υποθέσεις. Μια παλιά σκέψη λέει οτι «ένα έθνος που ξεχνά το παρελθόν του δεν θα έχει μέλλον” και γι’ αυτό οι αναμνήσεις είναι σημαντικές και ο κινηματογράφος είναι ένα μέσο που διατηρεί τη ροή του χρόνου με τον καλύτερο τρόπο. Οι αναμνήσεις είναι πολύτιμες ακόμη και όταν είναι πικρές και δύσκολες, γιατί μας δείχνουν να μην κάνουμε τα ίδια λάθη και να αγωνιστούμε για έναν κόσμο καλύτερο από τον δικό μας. Στην αρμονία του χρόνου και της αιωνιότητας, μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεχωρίσω τις δικές μου δέκα καλύτερες ταινίες  από τον παγκόσμιο κινηματογράφο και αντ’ αυτού θα δώσω δέκα σκηνοθετικά ονόματα που είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση σε μένα, στην κινηματογραφική μου εξέλιξη και στο γούστο που δημιούργησα παρακολουθώντας κινούμενες εικόνες. Ας είναι αυτά: Andrei Tarkovsky, John Ford, Kenji Mizoguchi, Satyajit Ray, Alfed Hitchcock, Werner Herzog, Vittorio De Sica, Francois Truffaut, Ingmar Bergman και Sam Peckinpah.»

Αν δεν ξεχνάμε δεν επιβιώνουμε μου είχε πει κάποτε ο Εμιρ Κουστουρίτσα. Τελικά, ο κόσμος προχωράει με τη μνήμη ή τη λήθη;

«Ένας σημαντικός Σέρβος πατριάρχης είπε κάποτε με αφορμή τη μνήμη της γενοκτονίας που βίωσαν οι Σέρβοι κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: “Συγχωρούμε, αλλά δεν ξεχνάμε”. Ο κόσμος κανονικά προχωράει παραπέρα, αλλά αν δεν υπάρχει συλλογική μνήμη, τόσο οι μνήμες του λαού όσο και οι μνήμες του ατόμου σταδιακά θα εξαφανιστούν.»

Ένας άλλος διάσημος συμπατριώτης σας, ο Γκόραν Μπρέγκοβιτς, υποστηρίζει πως όλα τα σημαντικά πράγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας  ξεκίνησαν σαν ουτοπία. Συμφωνείτε;

«Από τον Thomas More και τον Tommaso Campanella, η ουτοπία έχει θετικό ρόλο στη ζωή του κόσμου αλλά και των ατόμων. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει πάντα να έχει μια ανθρωπιστική νότα, ίσως αυτή που δίνει ο αγαπημένος μου τραγουδιστής και τραγουδοποιός, ο John Lennon, στον ύμνο του για την αιωνιότητα “Imagine”.

Ποιά είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

«Υπάρχουν πάντα πολλά σχέδια για το μέλλον. Τώρα (6-16 Ιουνίου) διεξάγεται το 24ο Nitrate Film Festival στη Γιουγκοσλαβική Κινηματογραφική Σκηνή στο Βελιγράδι, του οποίου είμαι Διευθυντής και Επιμελητής επί ισάριθμα χρόνια. Επίσης, επιθυμία μου είναι να προβάλω σύντομα μια μεγάλη αναδρομική προβολή των καλύτερων ταινιών από τη φίλη μας την Ελλάδα. »

Bιογραφικό

Γεννήθηκε στο Zemun, της Σερβίας, αποφοίτησε από τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και εργάζεται στη Jugoslovenska Kinoteka (Γιουγκοσλαβική κινηματογραφική αρχειοθήκη) από το 1995. Από το 2001 βρίσκεται στη θέση του επικεφαλής του κινηματογραφικού αρχείου της Jugoslovenska Kinoteka. Είναι συγγραφέας του βιβλίου “Nitrate Film Catalogue” (2005) και συν-συγγραφέας των βιβλίων “Karadjordje or the Life and Deeds of the Immortal Karadjordje” (2004), “The first Slovenian film star Ita Rina” (2007) και “Lifka and Lifke” (2011). Έχει γράψει περισσότερα από 300 άρθρα από την ιστορία του κινηματογράφου που δημοσιεύτηκαν σε ημερήσιες εφημερίδες, κινηματογραφικά περιοδικά και επαγγελματικές εκδόσεις.