Ο Μακιαβελισμός είναι μια συμπεριφορά, μέσω της οποίας ένα άτομο χειραγωγεί και εκμεταλλεύεται τους άλλους για να αποκομίσει τα μέγιστα δυνατά προσωπικά οφέλη. Μαζί με τον ναρκισσισμό και τα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, συνθέτουν τη «Σκοτεινή Τριάδα».

Συχνά ο Μακιαβελισμόςσχετίζεται με επιβλαβείς ενέργειες και πράξεις και αρνητικές μορφές ηγεσίας. Οι Μακιαβελικοί είναι οπορτουνιστές, υποτιμούν ουσία και πράξη την ικανότητα και τη γνώση (τις θεωρούν άχρηστες και επιβλαβείς), ωθούνται σε προσχεδιασμένες ενέργειες για την επίτευξη του δικού τους οφέλους και δεν έχουν αναστολές στο να εμφανίζουν ανήθικη και εκφοβιστική συμπεριφορά.

Υπάρχουν φορές, που οι Μακιαβελικοί δείχνουν ένα τελείως διαφορετικό προσωπείο: ακολουθούν με απόλυτη προσήλωση τους κοινωνικούς κανόνες, εμφανίζουν φιλική διάθεση, συνεργάζονται και συμβάλλουν στην αποτελεσματική λειτουργία του οργανισμού, εφόσον όμως εξυπηρετείται το δικό τους συμφέρον.

Αυτό συμβαίνει γιατί όλες οι πράξεις τους είναι καλά προμελετημένες, στηρίζονται στη «ψυχρή λογική», καθώς υπολογίζουν τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις για οποιαδήποτε ενέργεια προτίθενται να κάνουν.

Οι Μακιαβελικοί χρειάζονται «ελεύθερο πεδίο» για να δράσουν (αυτονομία, ελευθερία κινήσεων, αποδοχή του τρόπου που συμπεριφέρονται) και αυτή η ελευθερία,ενθαρρύνει την τάση τους να εκμεταλλεύονται τους άλλους και να χρησιμοποιούν ανήθικα μέσα για να επιτυγχάνουν τους στόχους τους. Ένα ανήθικο οργανωσιακό/κοινωνικόπεριβάλλον που περνάει το «μήνυμα» ότι οι σχετιζόμενες με αυτό πρακτικές είναι αποδεκτές (αρκεί να πιαστεί ο στόχος/επιδίωξη), όπου η τήρηση των κανόνων και του πλαισίου λειτουργίας δεν έχουν πολύ μεγάλη σημασία, είναι τοπεριβάλλον που εξυπηρετεί τέτοιες συμπεριφορές.

Επίσης, ένα χειριστικό οργανωσιακό/κοινωνικό περιβάλλον, που τα άτομα δεν έχουν ενδοιασμούς ώστε να απαξιώνουν την ηθική και να εκμεταλλεύονται τους άλλους για δικό τους όφελος, χρησιμεύει ως κινητήριος μοχλός για την μακιαβελική συμπεριφορά.

Η εκφοβιστική συμπεριφορά που εμφανίζουν οι μακιαβελικοί ηγέτες αποθαρρύνει τους ανθρώπους, τους κάνει να κλείνονται στον εαυτό τους και να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους, πιστεύοντας ότι κατ’ αυτό τον τρόπο,μπορούν να διασφαλίσουν τη θέση τους και να προστατευθούν έναντι των κινδύνων που διαισθάνονται ότι τους περιβάλλουν.

Η ύπαρξη μακιαβελικών ηγετών μέσα σε ένα πλαίσιο με αδύναμους κανόνες ή με υψηλά επίπεδα χειραγώγησης, τους κάνει να είναι περισσότερο χειριστικοί και εκμεταλλευτές, χρησιμοποιώντας με μεγαλύτερη ευκολία και άνεση τις πρακτικές του εκφοβισμού, της εκβίασης και της απαξίωσης.

Όσο ιεραρχικά υψηλότερη είναι η θέση που κατέχουν οι ηγέτες και όσο εντονότερα εξουσιαστική είναι η εμφανιζόμενή τους συμπεριφορά, τόσο ευκολότερα αναδύονται τα μακιαβελικά στοιχεία, τα οποία αυξάνουν τηγενικευμένη δυσπιστία που νιώθουν οι άλλοι προς το πρόσωπό τους, ταυτόχρονα όμως και τη δική τους επιθυμία,να ελέγχουν και να κατευθύνουν τις εξελίξεις. Το χαρακτηριστικό της ανηθικότητας είναι ο κύριος οδηγός των άκρως επιβλαβών επιπτώσεων που έχουν οι πράξεις τουςγια τους πολλούς.

Παρόλα αυτά, οι βλάβες που προκαλεί η μακιαβελική ηγετική συμπεριφορά καταγράφονται μόνο όταν αυτή είναι ορατή ως εκμεταλλευτική άσκηση εξουσίας. Δυστυχώς όμως αυτό, δεν συμβαίνει τις περισσότερες φορές.  

Η ύπαρξη ξεκάθαρων κανόνων, αρχών και πλαισίου λειτουργίας, βοηθούν στη «συμπίεση» των μακιαβελικών στοιχείων της συμπεριφοράς, καθώς και το οργανωσιακό/κοινωνικό περιβάλλον που δεν προσδίδει αξία στον εγωκεντρισμό και στην επίτευξη των αποτελεσμάτων με οποιοδήποτε κόστος.

Παρόλα αυτά, εάν διαβλέπουν ότι το ευρύτερο πλαίσιο δεν είναι βολικό γι’ αυτούς, τότε με μεγάλη ευκολία εμφανίζουν συνεργατικές συμπεριφορές και μία διάθεση για συναίνεση και συλλογική δράση. Το ισχυρό πλαίσιο κανόνων και ηθικής ή το χαμηλό χειριστικό περιβάλλον, ενθαρρύνουν την εμφάνιση συμπεριφορών που αξιοποιούν τα υπάρχοντα μέσα και τους συσχετισμούςδυνάμεων, απ’ ότι ο φόβος και η εκβίαση.

Συμπερασματικά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει ένα οργανωσιακό/κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο τηρούνται οι νόμοι και οι ηθικές αρχές είναι ο κοινός κανόνας, όπου η απαξίωση του ήθους δεν γίνεται αποδεκτή, ούτε η εκμετάλλευση των πολλών για το ίδιον όφελος του ηγέτη.

Η ανάδειξη αυτού του πλαισίου μπορεί να φαίνεται ότι είναι στη διακριτική ευχέρεια του ηγέτη (οπότε η ύπαρξή του έχει να κάνει με την εξυπηρέτηση των δικών του συμφερόντων), παρόλα αυτά, η πίεση που μπορεί (και πρέπει) να ασκείται από τα μέλη του οργανισμού/κοινωνίας είναι εκείνη που θα έχει τον «τελικό λόγο». Έως ότου γίνει αυτό, οι μακιαβελικοί ηγέτες θα είναι στο προσκήνιο, καθώς θα κρατούν με σιγουριά και αυτοπεποίθηση το «μαχαίρι και το καρπούζι».