Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια δυνητικά ριζοσπαστική στιγμή. Ο κόσμος βρίσκεται ιστορικά στην κορυφή, κυρίως τεχνολογικά, των ανθρώπινων ικανοτήτων και δυνατοτήτων. Ο πλανήτης όμως υπερθερμαίνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι ανισότητες κάθε είδους διογκώνονται, οι οικονομικοί πόλεμοι ανακύπτουν εκ νέου και ο μισαλλόδοξος εθνικισμός βρίσκεται σε άνοδο. Βρισκόμαστε, λοιπόν, μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Εάν θέλουμε να εγγυηθούμε ένα βιώσιμο κόσμο για εμάς και τις μελλοντικές γενιές, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αποδεχόμαστε τη συνθήκη της ήττας. Ούτε, όμως, μπορούμε να νικήσουμε, αν οι πολιτικές μας είναι υπερβολικά επιφυλακτικές αναφορικά με τις αιτίες των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε και τους τρόπους υπέρβασής τους. Η απάντηση στον στόχο της όποιας πολιτικής και κοινωνικής διεύρυνσης και συμπαράταξης των προοδευτικών δυνάμεων δεν μπορεί παρά να είναι ένας ριζοσπαστικός προοδευτισμός (…)

Αν όμως ο κόσμος είναι πράγματι στη μέχρι τώρα ιστορικά κορυφή των ανθρώπινων ικανοτήτων και δυνατοτήτων, γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν μια πιο αντιδραστική άποψη; Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι. Ο πρώτος είναι ο συστημικός περιορισμός. Το υπάρχον οικονομικο-πολιτικό σύστημα συγκροτείται καταρχήν ως ένα σύστημα οιονεί κοινωνικού αποκλεισμού, που διαιρεί τους ανθρώπους βάσει ατομικού πλούτου και αποκλείει τους έχοντες περιορισμένες ή ανύπαρκτες προσόδους. Ένα τέτοιο σύστημα είναι βέβαια μη ικανό να επιτρέψει την ολιστική πραγμάτωση των δυνατοτήτων των ανθρώπινων κοινωνιών. Ο δεύτερος βασικός λόγος έγκειται στη σύνθετη σχέση μεταξύ της κοινωνικής ανάπτυξης και της ιστορίας της ιδεολογικής εκπροσώπησής της. Η ιδεολογία της σταθερής, αναπότρεπτης και απαραίτητης προόδου, είτε στη φύση είτε στην κοινωνία, κατέστη μια κοινή λογική, που δεν αντιμετώπισε την αναπόφευκτη αναζήτηση νοήματος – η οποία αναζητήθηκε π.χ. στη θρησκεία ή στις εθνικές αφηγήσεις. Είναι πρόδηλο, επομένως, ότι απαιτείται μια νέα κοινωνικά εξελικτική στροφή, ριζικά προοδευτική και δημοκρατικά ριζοσπαστική.

Ο ψευδεπίγραφος προοδευτισμός

Ο συμβατικός κοινωνικός εξελικτισμός, ο οποίος συνδέεται στενά με την πολιτική ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, επικεντρώνεται στην ιδέα του μέσου όρου, όπως το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα, το προσδόκιμο ζωής, τα τυπικά δημοκρατικά δικαιώματα κ.α. Ό,τι έχει υπάρξει ως οικονομική ανάπτυξη για κάποιους, ήταν πάντα απώλεια και κόστος για άλλους. Για όσους ενδιαφέρονται για τους ριζικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς, ο συστημικός εξελικτισμός είναι ένα σημαντικό στρατηγικό και αναλυτικό εργαλείο, ώστε να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε βαθύτερα την έννοια της προόδου και πώς μπορούμε να πραγματώσουμε τα προτάγματά της. Οι δυνατότητες κοινωνικού μετασχηματισμού δεν αποφασίζονται, ούτε αμιγώς ούτε καν πρωτίστως από συναισθήματα αγανάκτησης, αλλά από την επιτυχή αξιοποίηση των διαθέσιμων μοχλών αλλαγής και από την αποτελεσματική εξουδετέρωση των αντίστοιχων εμποδίων.

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια ιδεολογία και ένα σύνολο πολιτικών που βρέθηκαν σε πρωτοκαθεδρία μετά την αποτυχία του κεϋνσιανισμού να αντιμετωπίσει το στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1970. Αλλά με τη στροφή του πυρήνα του καπιταλισμού στην αποβιομηχάνιση και τη χρηματιστικοποίηση, έγινε μια ιδεολογία βαθιάς εξουσίας, που αποσυνθέτει τη δυναμική του κόσμου εργασίας και καθιστά τη συσσώρευση κεφαλαίου μη εξαρτημένη από τον κόσμο της εργασίας που παράγει υλικά ή άυλα αγαθά. Οι πολιτικές ελίτ, οι υπερπλούσιες και γιγαντιαίες εταιρείες άσκησαν σταδιακά όλο και βαθύτερο έλεγχο στις μεγάλες αποφάσεις που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό, ο εκδημοκρατισμός της οικονομικής εξουσίας είναι απαραίτητη συνθήκη για οποιοδήποτε βήμα μπροστά.

Προοδευτικοί στόχοι με νεοφιλελεύθερα εργαλεία;

Το είδος της καινοτομίας που προτείνεται ως πρόοδος από το νεοφιλελεύθερο χώρο, οδηγεί σε λιγότερες θέσεις εργασίας, με τις πιο πολλές να ανατίθενται σε περιβάλλοντα χαμηλού εργασιακού κόστους και την κοινωνία να οδηγείται σε μια πλασματική ανάπτυξη χωρίς κοινωνική ανταποδοτικότητα. Το μόνο που μπορεί να δημιουργήσει μία τέτοια πορεία είναι αύξηση των εισοδηματικών και κοινωνικών ανισοτήτων, αύξηση της ανεργίας συγκεκριμένων μερίδων της κοινωνίας και υπονόμευση κάθε πιθανότητας για κοινωνική δικαιοσύνη. Στη σφαίρα του οικονομικο-πολιτικού πεδίου θα ήταν σαφώς πιο γόνιμο να εστιάσουμε στην κοινωνική καινοτομία (…)

Το γεγονός ότι από τις δυνάμεις του κεντροδεξιού χώρου αποφεύγεται η καθαρά αντιπαραθετική αναφορά στον συντηρητισμό, δηλώνει επί της ουσίας μια παραδοχή ότι αρκετά από όσα επιθυμούν να ορίσουν ως προοδευτική πολιτική αυτή τη στιγμή, αποτελούν ένα κυρίαρχα συντηρητικό πολιτικό πρόγραμμα, που βρίσκει την αφετηρία του στις δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού, άρα μια δυναμική μετεξέλιξη της νέας δεξιάς, σε Ευρώπη και Ελλάδα. Η αντιφατική ψευδαίσθηση που καλλιεργείται, είναι πως θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια προοδευτική κοινωνία με κοινούς προοδευτικούς στόχους μέσω συντηρητικών νεοφιλελεύθερων εργαλείων και μέσων. Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι ο προοδευτικός συντηρητισμός, δεν είναι ένας νέου τύπου προοδευτισμός, αλλά παραμένει συντηρητισμός, και ως τέτοιος αποτελεί τροχοπέδη σε κάθε είδους αυθεντική πρόοδο.

Όλοι οι πολιτικοί ευαγγελίζονται μια «αλλαγή» κάποιου είδους, ο προοδευτισμός είναι όμως κάτι περισσότερο από αυτό, απαιτεί αλλαγές, όχι ουδέτερες αλλά συγκεκριμένης στόχευσης. Η πολιτική ελπίδα βασίζεται σε οράματα μετασχηματισμού και ανανέωσης – όχι απλώς αλλαγής, αλλά κυρίως αλλαγής του τρόπου με τον οποίο αλλάζουν τα πράγματα.

Ριζοσπαστικοποίηση του προοδευτικού προτάγματος

Η μακροχρόνια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού ως «κοινή λογική» υπονόμευσε και εξακολουθεί να υπονομεύει τη ριζοσπαστική προοοδευτική σκέψη και πρακτική. Αυτό που απαιτείται, είναι ένας νέος συντονισμός των προοδευτικών δυνάμεων, δηλαδή των δυνάμεων της πληθυντικής αριστεράς, του δημοκρατικού κέντρου, της πολιτικής οικολογίας, της σοσιαλδημοκρατίας και των κοινωνικών κινημάτων, με στόχο τη ριζοσπαστικοποίηση της έννοιας και του περιεχομένου του προοδευτικού προτάγματος. Η απάντηση δεν βρίσκεται σε ένα ακόμα μανιφέστο, αλλά σε μια προσπάθεια να ανοίξει ένας αναγκαίος πλέον καινοτόμος δημοκρατικός διάλογος για ένα νέο προοδευτικό όραμα, που απορρίπτει τον ιδεολογικό δογματισμό και τον αυταρχισμό και αντί αυτών υποστηρίζει την ενδυνάμωση, τη χειραφέτηση, τη συμπερίληψη, την ισότητα και την ελευθερία των ατομικών και των συλλογικών κοινωνικών υποκειμένων (…)

Η πρόοδος δεν νοείται, αν δεν κατευθύνεται προς την οραματική διάσταση του ανέφικτου. Ανεξαρτήτως αν είναι πρόδηλο ότι δεν μπορεί εξ ολοκλήρου να το πραγματώσει, είναι αυτό το στοιχείο της που ορίζει τη διαδρομή προσέγγισης, μέσω της οποίας πραγματώνονται εν τέλει τα βήματα μπροστά. Κυρίως όμως η πρόοδος, ακριβώς για να μην είναι μια αξίωση κενή νοήματος, οφείλει να βασίζεται σε διαχωριστικές γραμμές τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος και του μέλλοντος.

Οι κάθε είδους προοδευτικοί διαφέρουν ως προς τον τρόπο με τον οποίο δίνουν περιεχόμενο στην έννοια της προόδου. Τούτου δοθέντος, αντί να αντιμετωπισθεί αυτό ως ένα εμπόδιο που οδηγεί σε διασπάσεις, μπορεί να προσεγγιστεί ως η πηγή όπου υπάρχει μεγάλο περιθώριο για ριζοσπαστισμό σε επίπεδο πολιτικού σχεδίου. Δεν υπάρχει όμως γενικά αποδεκτός ορισμός και περιεχόμενο για ένα ενοποιημένο προοδευτικό πολιτικό σχέδιο (…)

Η κοινωνική πρόοδος σημαίνει εμπροσθοβαρή κοινωνική αλλαγή, η οποία με τη σειρά της σημαίνει μετατόπιση εξουσίας από τα πάνω προς τα κάτω – αυτός είναι άλλωστε και ο ιστορικός στόχος που ενέπνευσε τα σημαντικά ιδεώδη της ανθρώπινης ελευθερίας, της κοινωνικής ισότητας και της δημοκρατίας στο 19ο και τον 20ο αιώνα. Αυτό από μόνο του θα μπορούσε να είναι το κεντρικό πρόταγμα μιας κοινωνικο-πολιτικής διεύρυνσης, που θα είχε παράλληλα μια ξεκάθαρα διακριτή κατεύθυνση και στόχευση από τις όλες οπισθοδρομικές προσεγγίσεις περί προόδου.

Τα προοδευτικά οράματα παρουσιάζουν κοινωνίες, όπου τα μέλη τους είναι πάνω από όλα πιο ίσα, τόσο στις αφετηριακές συνθήκες και τις ευκαιρίες όσο και στα αποτελέσματα. Αυτή η πλαισίωση εξηγεί γιατί ο χαρακτήρας της προοδευτικής πολιτικής καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη της «αντι-λιτότητας». Η καταπολέμηση σημαντικών περικοπών στις δημόσιες δαπάνες βασίζεται στην αναγνώριση ότι οι υπηρεσίες αυτές είναι απαραίτητες για την άμβλυνση των ανισοτήτων που ενσωματώνονται στην αγορά και ότι η απώλεια τους συχνά υπονομεύει τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες, που υποτίθεται είναι αυτά που ο νεοφιλελευθερισμός υποστηρίζει ενώ επί της ουσίας δρα εναντίον τους (…)

Προοδευτισμός και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Η κρίση εμπιστοσύνης προς τη δημοκρατία εν γένει αποτελεί ευρωπαϊκό πρόβλημα λόγω της κρίσης της πολιτικής, που προκύπτει από δημοκρατικό έλλειμμα στους θεσμούς αντιπροσώπευσης, όπου η κοινωνική βάση δεν εκφράζεται και δεν έχει δικαίωμα εκλογής ή/και κρίσης/απόφασης. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο προοδευτική είναι η άποψη ότι η ολοκλήρωση – που δεν μπορεί παρά να είναι κύριος προοδευτικός στόχος – θα φέρει ένα νέο πλαίσιο κοινωνικής προστασίας και θα οδηγήσει σε μια ανάπτυξη που θα αυξάνει την ευημερία των πολλών και ότι μόνο μέσα από αυτόν το δρόμο θα μπορέσει η Ευρώπη να σταθεροποιηθεί πολιτικά και κοινωνικά.

Δεν μπορεί να θεωρείται προοδευτική η άποψη ότι οι κοινωνικές κατακτήσεις στην Ελλάδα λειτουργούν σαν «βαρίδι» στoν ευρωπαϊκό ανταγωνισμό και ότι οι κοινωνικές κατακτήσεις στην Ευρώπη λειτουργούν σαν «βαρίδι» στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Πρόκειται για μια απλουστευτική προσέγγιση, που παραγνωρίζει ότι οι κοινωνικές κατακτήσεις έδωσαν στην Ευρώπη ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, που ειδικά αυτή την στιγμή θα ήταν λάθος να το εγκαταλείψει: την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα και συναίνεση. Αυτά είναι δύο πολιτικά δεδομένα που δεν αναφέρονται μόνο σε ηθικές αρχές και αξίες, αλλά έχουν διαδραματίσει και έναν αδιαμφισβήτητο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη και ευρωστία των χωρών της Δύσης και στην εδραίωση της δημοκρατίας.

Το να είσαι προοδευτικός λοιπόν σημαίνει, μεταξύ και πολλών άλλων, να μην είσαι νεοφιλελεύθερος. Να μην επαφίεσαι στην εκμετάλλευση της αγοράς και να μη δυσπιστείς για όποιου είδους θεσμό και συλλογικότητα, φροντίζοντας μόνο για ιδιωτική συσσώρευση πλούτου και όχι για την άρση των ανισορροπιών εξουσίας και των ανισοτήτων στην ευημερία που προκύπτουν.

Προοδευτισμός, δημοκρατισμός, ριζοσπαστισμός

Προοδευτικοί είναι εκείνοι που επικεντρώνονται στην αξιοποίηση της κυβερνητικής εξουσίας για να κάνουν τους μεγάλους θεσμούς και τα μεγάλα οικονομικά κέντρα να λειτουργήσουν βάσει ενός συνόλου κανόνων και υπέρ του συμφέροντος της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Πιστεύουν ότι οι κυβερνήσεις, υπό τον αυστηρό έλεγχο των πολιτών, πρέπει να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση της αδικίας και των αρνητικών εξωτερικών παραγόντων των αγορών, αλλά, επί της ουσίας, η σημασία και ο ρόλος του κράτους είναι μόνο ένα μέρος της υπόθεσης. Γενικότερα, ενθαρρύνουν όλες τις άλλες ελευθερίες του συνεταιρίζεσθαι και της έκφρασης που προσφέρει η δημοκρατία, με ανοιχτό πνεύμα για την αλλαγή και τον μετασχηματισμό των εδραιωμένων θεσμών και την πεποίθηση ότι οι νέες τεχνολογίες, εάν αξιοποιηθούν σωστά, είναι ιδιαιτέρως επωφελείς για την ανθρωπότητα.

Τούτων δοθέντων, εκδημοκρατισμός, προοδευτισμός και ριζοσπαστισμός, παρά τις επί μέρους διαφορές σε σημεία τους, υποδηλώνουν τη θεωρητική και πρακτική υποστήριξη προς την αλλαγή, την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, και τις προσωπικές ελευθερίες – άλλωστε και οι τρεις έχουν χρησιμοποιηθεί ως αντώνυμα για τον συντηρητισμό.

Ας μην ξεχνάμε πως εν τέλει η πολιτική αφορά, όχι μόνο αλλά κυρίως, στους πόρους: ποιες ομάδες ανθρώπων παίρνουν τι. Οι δομικές υπερβολές του οικονομικού καπιταλισμού και η μακρά άνοδος των εισοδηματικών ανισοτήτων δεν μπορούν παρά να βρίσκονται στον αντίποδα της προόδου. Πολλοί προνομιούχοι θέλουν να διατηρήσουν την τρέχουσα κοινωνική δομή, επειδή τους ωφελεί. Οι νέες γενιές όμως τείνουν τις περισσότερες φορές να είναι ριζικά προοδευτικές, καθώς χρειάζονται αλλαγή για να μπορέσουν να αναπτυχθούν. Ο συνδυασμός των προσωπικών ελευθεριών και των συλλογικών αναγκών, μέσω εντάσεων μεταξύ συγκέντρωσης και διανομής της εξουσίας και των πόρων, μπορεί να οδηγήσει στο προοδευτικό σχέδιο που χρειαζόμαστε.
Αν ο στόχος είναι η συμπερίληψη, η κοινωνική ισότητα και οι προσωπικές ελευθερίες, απέναντι σε αντιλήψεις στυγνού κοινωνικού δαρβινισμού που παραπλανητικά παρουσιάζονται ως προοδευτικές, αυθεντική προοδευτική σκέψη αποτελεί: τα προβλήματα που βιώνει η κοινωνία (φτώχεια, ανισότητες, βία, απληστία, ρατσισμός κ.α.) να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα με την παροχή καλύτερης εκπαίδευσης, περίθαλψης, κοινωνικής προστασίας και ασφάλειας, και δίκαιου πεδίου εργασίας. Με την δίκαιη ανάπτυξη και όχι με την οικονομική μεγέθυνση που αυξάνει τα κέρδη των λίγων. Με το μοίρασμα των βαρών ανάλογα με τις εισοδηματικές δυνατότητες και όχι με την μονόπλευρη λιτότητα σε βάρος των εργαζομένων. Με την προσθήκη νέων δομών για την ενδυνάμωση του κοινωνικού κράτους και όχι με τον περιορισμό του. Με τη βελτίωση των δομών και την ανάπτυξη νέων στον τομέα της δημόσιας υγείας και παιδείας και όχι με την αποδόμησή τους. Με την άνθιση καθετί ριζικά νέου και καινοτόμου που είναι ηθικά άξιο με ταυτόχρονη υποστήριξη των αδύναμων και των ευάλωτων και βεβαίως με την πλήρη προστασία του περιβάλλοντος.

Η πρόοδος ως κοινωνική αναγκαιότητα

Ανάμεσα στην τριπλή της φύση ως ριζοσπαστική/μαχητική, ως κυβερνώσα και ως πυρήνας μιας ευρύτερης προοδευτικής συμπαράταξης, η πληθυντική αριστερά πρέπει να ταυτοποιήσει άμεσα την εμπλουτισμένη της ταυτότητα και να αντεπεξέλθει δυναμικά στην ευθύνη της. Ιστορικά μόνο τα προοδευτικά μεταρρυθμιστικά κινήματα που ήταν ευέλικτα και ευρέα, μπόρεσαν να λειτουργήσουν και να εδραιωθούν. Οι διαταξικές συμμαχίες, όπως και, πέραν ταξικών αναλύσεων, οι συμμαχίες ανάμεσα σε συγκεκριμένες εδραιωμένες πλέον αλλά και υπό διαμόρφωση κοινωνικές ομάδες, είναι απαραίτητες για την προοδευτική πολιτική. Προφανώς βέβαια δεν αρκεί μονάχα ο προοδευτισμός. Χρειάζεται μια ανανεωμένη συνεκτική κοινωνικο-οικονομική ανάλυση που να μας επιτρέπει να βλέπουμε τη σχέση μεταξύ όλων αυτών των σύγχρονων προκλήσεων, ώστε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας εκεί που μπορούμε να πραγματώσουμε τις εναλλακτικές πολιτικές που θα κάνουν τη διαφορά. Σκοπός του προοδευτικού μετώπου θα πρέπει να καταστεί η δημιουργία του καινοτόμα ριζικά νέου ακόμα και εν μέσω συνθηκών του εγγενώς παλιού.

Ένα πραγματικά προοδευτικό όραμα δεν μπορεί παρά να στοχεύει, μέσω μιας στρατηγικής αλλαγής και κοινωνικής προόδου, σε ένα σύστημα στο οποίο οι βασικές αρχές της ανθρώπινης επιβίωσης, ελευθερίας και ισότητας (όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση, η στέγαση, η εργασία, η ασφάλεια, το περιβάλλον) δεν αγοράζονται και πωλούνται στην αγορά, αλλά αντιμετωπίζονται ως ανθρώπινα δικαιώματα εγγυημένα για όλους τους ανθρώπους. Ένα σύστημα στο οποίο δεν εργαζόμαστε για να παράγουμε κέρδος για χάρη του κέρδους, αλλά για να εξασφαλίσουμε ότι όλοι στην κοινωνία μας έχουν αυτό που χρειάζονται για να ζήσουν μια ευτυχισμένη και δημιουργικά εκπληρωμένη ζωή.

Ποτέ πριν οι δυνατότητες για την πραγμάτωση ενός καλού και δίκαιου κόσμου για το ανθρώπινο είδος δεν ήταν ισχυρότερες. Την ίδια στιγμή, το χάσμα ανάμεσα στις δυνητικές ικανότητες της ανθρωπότητας και τις υφιστάμενες συνθήκες της στο σύνολό της δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερο. Η δική μας εποχή είναι και αυτή μια εποχή άκρων.

Περιβαλλοντική πρόκληση και ανθρώπινα δικαιώματα

Αυτό που βρίσκεται ανάμεσα στο δυνητικό και το πραγματικό είναι τα οικονομικά της οικολογικής καταστροφής και του κοινωνικού αποκλεισμού, η επιπτώσεις των ανισοτήτων, και οι εξουσιαστικές πολιτικές της διαίρεσης και των φανερών ή αφανών ειδών πολέμου. Για την ώρα δεν μοιάζει να υπάρχει κάποιο διαφαινόμενο τέλος σε όλα αυτά. Εντούτοις, αναδύεται μια μορφή ανανεωμένης συνείδησης και συνειδητότητας του είδους μας, ιδιαίτερα μια που αφορά τόσο στις περιβαλλοντικές προκλήσεις όσο και στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη δυνητικότητα. Η συνειδητοποίηση των κοινών του συνόλου της ανθρωπότητας παρέχει την ευρύτερη δυνατή βάση για κριτική έμπρακτη αντιπαράθεση στις επικρατούσες ανισότητες και τους αποκλεισμούς. Υπάρχουν πολλά περισσότερα όμως να μάθουμε για τις αντιφάσεις, που μπορεί να υπονομεύσουν τις δυνάμεις που συντηρούν την παρούσα κατάσταση του κόσμου, και αυτές οι αντιφάσεις, αν προσεγγιστούν ως ανοικτές αντιπαραθέσεις, ενδεχομένως να διαμορφωθούν ως ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις εναντίωσης και μετασχηματισμού. Αυτός είναι ο πρωταρχικός στόχος μιας εκ νέου ριζοσπαστικοποίησης των προοδευτικών δυνάμεων.

Ανάμεσα στην ιδέα και την πραγματικότητα της δημοκρατίας η μόνη κατεύθυνση μπορεί να είναι αυτή του διαρκούς εκδημοκρατισμού, μια κατεύθυνση που μπορεί να προσεγγιστεί μόνο μέσω των εργαλείων ριζοσπαστικού προοδευτισμού. Καθώς η παγκοσμιοποίηση βασίστηκε σε νεοφιλελεύθερα προτάγματα, τα οποία για να ηγεμονεύσουν βασίστηκαν κατά κύριο λόγο στις δυνάμεις της συντήρησης και στην ατομικιστική ηθική του μη αλληλέγγυου ανταγωνισμού, η πρόοδος δεν μπορεί να προκύψει ως ένα ατύχημα αλλά ως μια κοινωνική αναγκαιότητα. Μέσα από την εξέταση της ιδέας της προόδου και την πραγμάτωση των προταγμάτων της με όσο το δυνατόν ευρύτερη κοινωνική συναίνεση μπορούμε να ανανεώσουμε την ελπίδα για πραγματική κοινωνική ανάπτυξη (…)

Πρόοδος σημαίνει δημιουργία καινοτόμου ριζικής αλλαγής μέσα στο μέλλον, συντήρηση σημαίνει επιστροφή στο παρελθόν ή/και διατήρηση της παρούσας κατάστασης μέσα στο μέλλον. Αυτά ήταν ανέκαθεν τα δύο αντίθετα ρεύματα τόσο στο πεδίο της κίνησης των ιδεών όσο και στο επίπεδο της πολιτικής πρακτικής, και αυτά παραμένουν ακόμα. Οψόμεθα.

*Ο Νίκος Ερηνάκης είναι διδάκτορας Φιλοσοφίας Πανεπιστημίων Λονδίνου και Οξφόρδης, επιστημονικός διευθυντής Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ( ΕΝΑ).

Πηγή: Η Εποχή