Ο Χατζηλίας Οικονόμου, ο οποίος φέρεται ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1760 στο Απέρι της Καρπάθου, του οποίου διετέλεσε Δήμαρχος προ της Επαναστάσεως του 1821.  Στα μετεπαναστατικά χρόνια αξιοσημείωτη υπήρξεν η πρωτοβουλία του για την κατασκευή πλοίου ιδίαις δαπάναις, που ενετάγη στον ελληνικό στόλο, ο οποίος, στην ξεχωριστής σημασίας για την Ελληνική Επανάσταση Ναυμαχία του Γέροντα, απέναντι από την Λέρο και την Κάλυμνο, στις 29 Αυγούστου του 1824, κατήγαγε περιφανή νίκη εναντίον του συνασπισμένου τουρκοαιγυπτιακού στόλου.

Ο Χατζηλίας συμμετέσχε ως αντιπρόσωπος της Καρπάθου στην Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους (29 Μαρτίου – 18 Απριλίου 1823) και στην Δ’ Εθνοσυνέλευση του Άργους (11 Ιουλίου – 6 Αυγούστου 1829)˙ ήταν  «ο πρώτος και τακτικός παραστάτης της Επαρχίας Καρπάθου, ως αναφέρεται συχνά εις τα Πρακτικά των Συνελεύσεων»*. Όραμά του και ενεργός επιδίωξή του ήταν να ενσωματωθεί στην ελληνική Επικράτεια η Κάρπαθος, η οποία επί αιώνες κατά το παρελθόν τελούσε υπό ξένην κατοχή –από τον 16ο αιώνα υπό τους Οθωμανούς και πιο πριν, διαδοχικά, υπό τους Βυζαντινούς, υπό τους Γενουάτες, υπό τους Ιωαννίτες Ιππότες, υπό τους Ενετούς.

Το γεγονός ότι το 1823 η Κάρπαθος, ενταχθείσα στην Επαρχία της Σαντορίνης, ενσωματώθηκε στην Ελλάδα ουδόλως καθησυχάζει τον Χατζηλία, όπως τεκμαίρεται από την δραματική έκκληση προς την Δ’ Εθνοσυνέλευση να μην μείνει ανυπεράσπιστη η Κάρπαθος απέναντι στους επιβουλευομένους την εθνική της ανεξαρτησία λαούς.

«Οι υποσημειούμενοι πληρεξούσιοι της Καρπάθου», αναφέρεται σε έγγραφο της 5ης Αυγούστου του 1829, το οποίο ο Χατζηλίας συνυπογράφει ως πληρεξούσιος της Καρπάθου, «παρακαλούμεν την σεβαστήν Συνέλευσιν να ενθυμηθεί τους όρκους οι οποίοι μας συνδέουν με το  Έθνος όλον, και τα πάθη όπου δια την ελευθερίαν έπαθον οι Καρπάθιοι, και να μη στέρξη την καταδίκην τόσων αδελφών και συναγωνιστών, αλλά να συστήση τα δίκαια αυτών εις την κηδεμονίαν του εξοχωτάτου Κυβερνήτου της Ελλάδος, δια να μεσιστεύση η Αυτού Εξοχότης, όπως ηξεύρει, προς τους σεβαστούς Μονάρχας, δια να μην αποσπασθεί η Κάρπαθος από την ολομέλειαν της Ελλάδος»**.

Το 1830, πράγματι, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, τα Δωδεκάνησα, συμπεριλαμβανομένης της Καρπάθου, δόθηκαν ξανά στην Τουρκία, για να τα καταλάβουν οι Ιταλοί το 1912 και να τα κρατήσουν εις την κατοχή τους έως το 1948, οπότε επετεύχθη οριστικά πλέον η ενσωμάτωση τους στην Ελλάδα. Ο Χατζηλίας δεν πρόφτασε να δει την δυσάρεστη αυτή για τον τόπο του εξέλιξη των πραγμάτων, καθώς έναν χρόνο πριν, το 1829, δολοφονήθηκε από Κρητικούς αντάρτες στην Κάρπαθο στην προσπάθειά του να απελευθερώσει συγγενή του από το ελαιοτριβείο όπου τον είχαν φυλακίσει. Ένας άδοξος θάνατος για «τον επιφανέστερο», όπως μαρτυρείται, «πολίτη της Καρπάθου κατά τους χρόνους της Ελληνικής Επαναστάσεως λόγω μορφώσεως, πλούτου και γένους»***.

Ο Χατζηλίας έχει χαρακτηρισθεί σχετικά προσφάτως από Καρπάθιους ιστοριογραφούντας ως ήρωας εις αναγνώρισιν βεβαίως του ασίγαστου αγώνα του δια να συμπεριληφθεί η  Κάρπαθος στην ελληνική επικράτεια, κυρίως δε σε μια προσπάθεια εξιλέωσης των μεταγενεστέρων συντοπιτών του για την ασυγχώρητη αδιαφορία που επέδειξαν προς το πρόσωπο του μετά τον θάνατό του. Αλλά πόσο δίκαιος μπορεί να θεωρηθεί ο χαρακτηρισμός του Χατζηλία ως ήρωα; Όχι γιατί δεν του αξίζει η τιμή για όσα έκανε υπέρ του τόπου του, αλλά διότι μέσα στην ασάφεια και στην πολυπλοκότητα και στην αβίαστη και στην αλόγιστη χρήση της έννοιας του ήρωα κινδυνεύει να εξανεμιστεί ο οφειλόμενος για την πατριωτική του δράση σεβασμός προς το πρόσωπό του.    

Ως ήρωας, αίφνης, εκλαμβάνεται ο άνθρωπος που μένει πιστός εις το καθήκον του έναντι οιουδήποτε τιμήματος –ακόμη κι εκείνου της ζωής του. Το να κάνουν οι άνθρωποι όμως το καθήκον τους, «ποτέ από το χρέος [των] μη κινούντες» όπως θα έλεγε ο ποιητής, είναι υποχρεωμένοι από την φύση του καθήκοντος να επιμείνουν να το κάνουν. Δεν νοείται να λέει κάποιος «έχω καθήκον να τηρώ την υπόσχεσή μου», και να μην είναι υποχρεωμένος να την τηρήσει, να μην παλεύει να την τηρήσει, έστω κι αν ξέρει ότι οι συνθήκες είναι απαγορευτικές για την τήρησή της.

Ο Ιερός Αυγουστίνος λέει ότι δεν οφείλομε κανένα εγκώμιο σε εκείνους που κάνουν μόνο το καθήκον τους –το αυτονόητο δηλαδή–, και δεν στοχεύουν σε τίποτε περισσότερο. Αν ήρωας είναι εκείνος που απλώς κάνει στο καθήκον του, τότε εκείνος που πετυχαίνει κάτι αξιολογότερο από ό,τι συνεπάγεται το καθήκον του, τι είναι; Ήρωας κι αυτός που κάνει το καθήκον του, ήρωας και εκείνος που πραγματοποιεί κάτι πιο υψηλό από εκείνο  που του επιτάσσει το καθήκον του;

Κι αυτό όμως το ανδραγάθημα, που, υπερβαίνοντας τα όρια του καθήκοντος, καθίσταται αξεπέραστο, δεν είναι αρκετό από μόνο του, για να καταξιωθεί ως ήρωας εκείνος που το πετυχαίνει. Ίσης, αν όχι ίσως και μεγαλύτερης, σημασίας, είναι το κίνητρο επίσης του επιτεύγματός του. Οι Σπαρτιάτες, θαυμάσιοι κριτές της αρετής, στην μάχη των Πλαταιών, το 479 π.Χ, το βραβείο του ήρωα δεν το έδωσαν στον Αριστόδημο, μολονότι επέδειξε το μεγαλύτερο από όλους τους στρατιώτες θάρρος, γιατί υπέλαβαν την γενναιότητά του σαν υστερόβουλη προσπάθεια να ξεπλύνει με την αποκοτιά του την δειλία που φέρεται να επέδειξε στην μάχη των Θερμοπυλών. Ο Αριστόδημος μαζί με τον Παντίτη ήταν οι μόνοι από τους Τριακοσίους του Λεωνίδα που, καθώς έλειπαν την ημέρα της μάχης, επέζησαν. Να απαλλαγεί από την μομφή του φυγόμαγου ήταν το κίνητρο του Αριστόδημου για τον ανεπίληπτο τρόπο που πολέμησε, και όχι ο ηρωισμός του.

Ο ήρωας, πέρα από την δυσκολία προσδιορισμού του προφίλ του, μπορεί να εξελιχθεί σε ανασταλτικό παράγοντα για την πρόοδο της κοινωνίας. Ο μαθητής του Γαλιλαίου Αντρέας Σάρτι, στο έργο του Μπρεχτ  Η ζωή του Γαλιλαίου, απογοητευμένος από τον δάσκαλό του, που υπέκυψε στις απειλές των ιεροεξεταστών του κατά της ζωής του, αναφωνεί «αλίμονο στην χώρα που δεν έχει ήρωες», για να τον αντικρούσει στωικά ο Γαλιλαίος με την  φράση «αλίμονο στην χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες», εννοώντας ότι η κοινωνία δεν χρειάζεται θρύλους για να επαναπαυθούν επάνω τους τα μέλη της, απεκδυόμενα τα ίδια από την διάθεση της πάλης για να γίνει η ζωή τους καλύτερη, πιο βιωτή, πιο ανθρώπινη, αλλά έχει ανάγκη από ανθρώπους να παλεύουν ασταμάτητα για την βελτίωσή της ο ένας δίπλα στον άλλο, ο καθένας βεβαίως ανάλογα προς τις ικανότητες του και προς τις ανάγκες του, όπως θα έλεγε ο Μαρξ. 

Τι είναι, λοιπόν, ο Χατζηλίας;

Σύμβολο! Ένα σύμβολο είναι μεταξύ άλλων, μεγαλύτερων ή μικρότερων ανά την επικράτεια, συμβόλων της εθνικής μας ταυτότητας. Ο Χατζηλίας με την εθνική του δράση συμβολίζει το δικαίωμα των Καρπαθίων να σεμνύνονται να λένε πως πατρίδα τους είναι ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί, ακριτικό, για το οποίο ο ξεχωριστός εκείνος συντοπίτης των συνέβαλε, ώστε να αποτελέσει αναπόσπαστο μέλος της Νέας Ελληνικής Πολιτείας εξ αρχής, από την ώρα της δημιουργίας της –ένα δικαίωμα που απηχεί, ασφαλώς, την συνείδηση του Έθνους όλου. Το 31 π.Χ., μετά την Ναυμαχία του Ακτίου, παύει να υπάρχει το Ελληνικό Κράτος. Υπάρχει η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπάρχει η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, υπάρχει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, και μόλις στον 19ο αιώνα, το 1821, δημιουργείται το Νέο Ελληνικό Κράτος, και μαζί αρχίζει η περιπέτεια της ενσωμάτωσης της Καρπάθου εις την «ολομέλειαν της Ελλάδος».

*Μιχαήλ Μιχαηλίδης-Νουάρος, Ιστορία της Νήσου Καρπάθου, (Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος «Εργασία και Χαρά», 2002), τ. 2, σσ. 475-6.

*Κεντρική φωτογραφία από karpathiaki.gr