Είναι φανερό πως ο πλανήτης βρίσκεται σε διαδικασία θεμελιακής και πυρετώδους αλλαγής. Η συνεχιζόμενη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία συνιστά κομβικό σημείο με παγκόσμιες συνέπειες καθώς αποτελεί την πιο σοβαρή διαταραχή στις σχέσεις Δύσης- Ανατολής από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. O κίνδυνος να δημιουργηθεί μια μακροχρόνια «παγωμένη» σύγκρουση η οποία θα οδηγήσει σε ένα επικίνδυνο μόνιμο παγκόσμιο γεωπολιτικό ανταγωνισμό που ίσως επιφέρει συνέπειες στην ισορροπία δυνάμεων ακόμα και εντός της Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι υπαρκτός.  

Η αποδυνάμωση της υπέρμετρης ισχύς των ΗΠΑ, και η επιθετική επαναφορά της Ρωσίας στη διεθνή πολιτική ενέτειναν τους ανταγωνισμούς του διεθνούς συστήματος, οι οποίοι προσδιορίζεται κάθε φορά και κάθε εποχή από διαφορετικές συνθήκες. Αν και το Κρεμλίνο επιχειρεί την αποκατάσταση της γεωπολιτικής επιρροής του, στον ευρασιατικό χώρο και στο καθεστώς της Αρκτικής ( Η πλούσια σε υδρογονάνθρακες Αρκτική δεν ανήκει σε κάποιο διεθνές κανονιστικό πλαίσιο άρα οι υδρογονάνθρακες στην περιοχή του Αρκτικού Κύκλου δεν ανήκουν, προσώρας, σε κάποιο μεμονωμένο κράτος αλλά στα οκτώ κράτη του κύκλου, δηλαδή στον Καναδά, την Δανία- Γροιλανδία, των Νήσων Φερόε, τη Φιλανδία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, και τη Ρωσία) είναι αδύνατο να συζητήσουμε για το μέλλον της γεωοικονομικής ανακατάταξης του κόσμου χωρίς να λάβουμε υπόψη τις πολυπληθέστερες χώρες του πλανήτη: την Κίνα (1,402 δισεκατομμύρια κατοίκους) και την Ινδία (1,38 δισεκατομμύρια κατοίκους). 

Δυο χώρες διψασμένες για ενέργεια!

Κίνα και Ινδία είναι υποχρεωμένες να ακολουθήσουν το μονοπάτι που οδηγεί σε πολλές και διαφορετικές πηγές τροφοδότησης, με όλων των ειδών των καυσίμων (φυσικό αέριο, κάρβουνο, πετρέλαιο, πυρηνικοί σταθμοί, αιολική ενέργεια, ηλιακή ενέργεια, υδροηλεκτρικά φράγματα) ώστε να θεωρούνται ενεργειακά ασφαλείς. Η ενέργεια, αποτελεί το πλέον φλέγον θέμα που απασχολεί και θα απασχολεί όλα τα κράτη για τα επόμενα χρόνια έστω κι αν τα αέρια του θερμοκηπίου τσουρουφλίζουν τον πλανήτη. 

Όσον αφορά την ενεργειακή διάσταση της συνεργασίας, από το 2014, η Ρωσία υπέγραψε συμφωνία 30 ετών, αξίας 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την απευθείας προμήθεια έως και 38 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως στην Κίνα, ενώ στις αρχές του φετινού Φεβρουαρίου, υπήρξε νέα μικρότερη συμφωνία φυσικού αερίου με την Κίνα για 25ετείς άμεσες προμήθειες έως και 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως από κοιτάσματα στην Άπω Ανατολή». (TVXS Κώστας Λουλουδάκης: Ο ενεργειακός πόλεμος στα ερείπια μιας χώρας https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/o-energeiakos-polemos-sta-ereipia-mias-xoras).

Όμως ο αναβαθμισμένος ρόλος του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου, (LNG) ως παράγοντα που αίρει τη ενεργειακή δύναμη και την πολιτική των αγωγών της Ρωσίας, αφού η προμήθεια του μπορεί να πραγματοποιηθεί με ειδικά διαμορφωμένα δεξαμενόπλοια από όλες τις χώρες ανεξάρτητα αν γειτνιάζουν με παραγωγό χώρα ή αν διαθέτουν μόνιμους αγωγούς ροής πετρελαίου και φυσικού αεριού, προσθέτει κι άλλους δρώντες στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα. Τα ηνία  του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου τα έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

Εντούτοις η Κίνα στοχεύει όχι μόνο την οικονομική ισχύ των ΗΠΑ και της ΕΕ, αλλά, προδήλως, στην οικονομική επέκταση της προς την Αφρική, την λατινική Αμερική αλλά και την Ευρώπη,  στα πλαίσια του προγράμματος «Πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος» (Belt and Road Initiative), υποστηριζόμενη από τη Ρωσία. Πρόκειται για μια επιθετική αναβίωση του παλιού «Δρόμου του Μεταξιού», και, δεδομένης της υποχώρησης της οικονομικής και  στρατιωτικής ισχύος στο διεθνές προσκήνιο της ΕΕ και των ΗΠΑ, θα επεκτείνεται σε ολόκληρη την περιοχή της Αφρικής της Ασίας στις χώρες το  Ειρηνικού Ωκεανού, της Λατινικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Όσο αφορά την Αφρική η Κίνα έχει ήδη αναπτύξει στρατιωτικό σώμα από 4.000 στρατιώτες στο Νότιο Σουδάν για την προστασία ενός πετρελαιαγωγού (το 82 τοις εκατό των εξαγωγών πετρελαίου του Νότιου Σουδάν καταλήγει στην Κίνα) και έχει καταστήσει σαφές πως προτίθεται να ενισχύσει τη στρατιωτική παρουσία της σε  Αιθιοπία, Λιβερία, και Νιγηρία. Πάντος η Αγκόλα παραμένει ο μεγαλύτερος αφρικανικός προμηθευτής της Κίνας σε πετρέλαιο ενώ έχει συνάψει συμφωνίες  εξορύξεως με το Τσαντ, Γκαμπόν, Μαυριτανία, Κένυα, Κονγκό, και Γουινέα.

Η Ρωσία από την μεριά της, για να ενισχύσει τον γεωοικονομικό της έλεγχο και να αυξήσει την πολιτική και οικονομική ισχύ της, καλλιέργησε την ιδέα της ευρασιατικής ολοκλήρωσης που στοχεύει στη σύγκλιση του μετασοβιετικού χώρου, μέσω της ίδρυσης της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης με μέλη της: το Καζακστάν, τη Λευκορωσία, την Κιργιζία, το Τατζικιστάν και την Αρμενία. Εννοείται πως ανάμεσα στα κράτη αυτά υπάρχει και συμφωνία στρατιωτικής εμπλαισίωσης. Ειρήσθω εν παρόδω θεωρώ απαραίτητο να επισημάνω πως η «Ευρασιατική Οικονομική Ένωση», μιας και απαρτίζεται από χώρες με σοβαρά προβλήματα εσωτερικής σταθερότητας και με ανοχές στη διαφθορά, έχει την ευχέρεια να προσπερνά εύκολα τους κανόνες της δημοκρατίας, ή τη συμμετοχική λήψη αποφάσεων, καθώς, στην ουσία, λειτουργεί μόνο ως όχημα για την επάνοδο της Ρωσίας στη διεθνή πολιτική σκακιέρα…Όπως οι δυτικές δυνάμεις, έτσι και η Ρωσία προσπαθούν να επεκτείνουν τον στρατιωτικό και γεωοικονομικό τους έλεγχο και στην Ανατολική Ευρώπη και στον Καύκασο. Όμως πρέπει να επισημανθεί η άρνηση ή η αδυναμία των δυτικών δυνάμεων να αποδεχθούν τη Ρωσία ως μια μεγάλη δύναμη με  συμφέροντα στα σύνορα της και ευρύτερα στην  Ευρασία.

Ωστόσο αυτή η Ρωσο-Σινική προσέγγιση εξελίχθηκε σχεδόν παράλληλα με το κινεζικό παγκόσμιο πρόγραμμα «Πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος» και το ασιατικό διακρατικό συνασπισμό της «Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης».  Και οι δύο χώρες έχουν διακηρύξει ανοικτά ότι αντιλαμβάνονται τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ως τον κύριο αντίπαλο τους και την πιο σημαντική απειλή για την ασφάλειά τους.

Ως εκ τούτου το Κρεμλίνο σε συνεργασία με το Πεκίνο στο πλαίσιο του πολυεθνικού  στρατιωτικού σχηματισμού  Shanghai Cooperation Organisation, με σύμμαχα μέλη: Ινδία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Πακιστάν, έδειξαν έμπρακτα, σε κάθε ενδιαφερόμενο, ότι διαθέτουν κοινή ατζέντα όσο αφορά την στρατιωτική ασφάλεια της Κεντρικής Ασίας. Οι μεγαλύτερες στρατιωτικές ασκήσεις που έχουν ποτέ πραγματοποιηθεί έλαβα χώρα στα σύνορα Ρωσίας και Κίνας το φθινόπωρο του 2018, με  την ονομασία Vostok-2018. Πήραν μέρος 300.000 στρατιώτες, 1.000 αεροσκάφη, 36.000 οχήματα μάχης και έως  80 πολεμικά πλοία. (Vostok 2018: Russia lets the war games with China begin https://www.dw.com/en/vostok-2018-russia-lets-the-war-games-with-china-begin/a-45435748).

Τον επόμενο χρόνο ξεκίνησαν η κοινή Ρωσο-Ινδική στρατιωτική άσκηση υπό την ονομασία «Indra-2019» με συμμετοχή μηχανοκίνητων σωμάτων, μαχητικών αεροσκαφών  και πολεμικών  πλοίων, ενώ  ένα μήνα πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία και υπό την ονομασία «2022 Marine Security Belt» κοινά ναυτικά γυμνάσια στον Ινδικό Ωκεανό πραγματοποίησαν  Κίνα, Ρωσία και Ιράν με  σκοπό:  «να ενισχυθεί η ασφάλεια στην περιοχή και να διευρυνθεί η πολυμερής συνεργασία ανάμεσα στις τρεις χώρες προκειμένου να υποστηριχθεί από κοινού η παγκόσμια ειρήνη(…)» (Trilateral naval drills between China, Russia and Iran start on Friday https://www.reuters.com/world/russia-china-iran-hold-joint-naval-drill-friday-isna-2022-01-20/)

Πάντως μπορεί να υπάρχει άρρηκτη σχέση των ενεργειακών και γεωπολιτικών σχεδιασμών της Ρωσίας με την διατήρηση καλών σχέσεων με την Κίνα ωστόσο αυτές βασίζονται όχι στην αμοιβαία αλληλοκατανόηση, αλλά στην κοινή εχθρότητα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ. Η Ρωσία έχει ανάγκη από έναν ισχυρό σύμμαχο που θα εξισορροπεί τις οικονομικές αδυναμίες της, ενώ η Κίνα χρειάζεται έναν ισχυρό στρατιωτικό σύμμαχο και μάλιστα ικανό όχι μόνο να βελτιώσει αλλά να εξασφαλίσει επάρκεια των ενεργειακών αποθεμάτων της.

Όμως το πώς θα προσδιορισθούν οι σχέσεις της ρωσοκινεζικής πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής σύγκλισης με τις ΗΠΑ αποτελεί ίσως τον πιο σημαντικό παράγοντα που θα διαμορφώσει το μέλλον της ανθρωπότητας.

Προσωπικά, είμαι σίγουρος πως η Κίνα που έχει ήδη ξεπεράσει τις ΗΠΑ στη βιομηχανική παραγωγή, δεν ενδιαφέρεται να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Αντιθέτως, προσπαθεί με την ενίσχυση των δεσμών της με τις περιφερειακές οικονομίες να προσανατολίσει την παγκόσμια οικονομία προς όφελος της εσωτερικής της αγοράς. Πρέπει να αντιληφθούμε πως στο εσωτερικό της τεράστιας χώρας (έκταση 9.597.000 τ.χμ) υπάρχει μια απειλή που υπονομεύει τη φαινομενική σταθερότητα της: το διευρυνόμενο χάσμα ανισοτήτων και βιοτικού επιπέδου ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες πολιτών. Ήδη η κυβέρνηση της Κίνας παρεμβαίνει στις φτωχότερες δυτικές και νότιες αγροτικές περιοχές της χώρας, οι οποίες υστερούν και βρίσκονται πολύ πίσω από το ευημερούσες παράκτιες αστικές περιοχές. .Γι αυτό, χρειάζεται ενέργεια και συνεχώς νέους προμηθευτές πρώτων υλών, ενώ οι βιομηχανίες της  εξαγωγής της επιθυμούν να εξάγουν φτηνά κινέζικα προϊόντα σε νέες αγορές. Η Κίνα έχει ήδη δρομολογήσει βαθύτατες δομικές αλλαγές προς αυτήν την κατεύθυνση.

Όσο αφορά την Ινδία, τον «άγνωστος Χ» στην πολύπλοκη διεθνή γεωοικονομική εξίσωση, μέσα στο ακαθόριστο διεθνές περιβάλλον, αν και έχει έρθει σε στρατιωτική σύγκρουση με την Κίνα, καθώς οι δυο χώρες διεκδικούν τεράστια, ακατοίκητα τμήματα της οροσειράς των Ιμαλαΐων, δε παύει να αναζητεί ενεργειακά στηρίγματα σε συμμάχους της Κίνας, κυρίως στη Ρωσία και το Ιράν. Δηλαδή Κίνα και Ινδία, -αμφότερες διατηρούν μεγάλους μεταναστευτικούς πληθυσμούς στα Αφρικανικά κράτη- ενεργειακά, διεκδικούν αποθέματα ορυκτής ύλης από τις ίδιες παραγωγούς χώρες. Πρέπει να επισημανθεί πως η Ινδία δεν διαθέτει αποθέματα σε πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, ως εκ τούτου η ενεργειακή δίψα της χώρας είναι τεράστια.    

Εύκολα βγάζουμε το συμπέρασμα πως η Ινδία, περιφερειακή πυρηνική δύναμη και με τις τέταρτες στρατιωτικές σε μέγεθος δυνάμεις στον κόσμο, παρά τις σοβαρότατες εδαφικές διαφορές με την Κίνα, και την διεκδίκηση της περιοχής του Κασμίρ από το Πακιστάν, για να κορέσει την ενεργειακή της δίψα, μπαίνει στο παιχνίδι της ενεργειακής συνεργασίας που προωθεί η Ρωσία η οποία μοιάζει με προάγγελο μιας ευρύτερης συμμαχικής προσέγγισης πρώην (;) παραδοσιακών εχθρών στην περιοχή. Μην ξεγελαστούμε όμως: Κίνα, Ινδία, Πακιστάν, ενώ τίποτα δεν αποκλείει την στρατηγική σύγκρουση μεταξύ τους, είναι πια πολιτικοί, οικονομικοί και στρατιωτικοί δρώντες σοβαρής παγκόσμιας ισχύος, (η οποία απαιτεί για να συντηρηθεί αυξημένες ενεργειακές παροχές), και ικανές να διαμορφώσουν εκ νέου την πλανητική ισορροπία δυνάμεων.

Ήδη η Κίνα χρησιμοποιεί το Πακιστάν ως δρόμο για την είσοδο της στην Αραβική Θάλασσα, μια θάλασσα ελεγχόμενη από την  πάλαι ποτέ υπερδύναμη των ΗΠΑ ενώ ένας άλλος δρόμος: Κίνα-Ινδία-Μυανμάρ θα της παρέχει πρόσβαση σε λιμάνια του Ινδικού Ωκεανού. Στο Αφγανιστάν η Κίνα έχει αγοράσει τα δικαιώματα εκμεταλλεύσεως των τεραστίων μεταλλείων χαλκού της χώρας και ταυτόχρονα επιδιώκει την ενσωμάτωση της Ταιβάν, δίχως να αποκλείει την χρήση στρατιωτικής ισχύος για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Τέλος η Λατινική Αμερική, που μέχρι πρόσφατα χαρακτηριζόταν ως «πίσω αυλή» των ΗΠΑ, έχει μετατραπεί μια εκ των πλέον προσιτών περιοχών επέκτασης του Πεκίνου. Όμως όλες αυτές οι ενέργειες μεγιστοποιούν τον παγκόσμιο γεωοικονομικό ανταγωνισμό. (Ημεροδρόμος: Κώστας Λουλουδάκης  H Χώρα με τα Τέσσερα Γράμματα https://www.imerodromos.gr/h-chora-me-ta-tessera-grammata/)

Η διαθεσιμότητα και η κατοχή ενεργειακών πηγών και πρώτων υλών, λοιπόν, αποτελεί τον κινητήριο μοχλό προκειμένου να επιλυθούν ζητήματα παγκόσμιας γεωπολιτικής σημασίας. Ως εκ τούτου βασική προτεραιότητα των μεγάλων ή των αναδυόμενων δυνάμεων, με κάθε κόστος, είναι η μακροπρόθεσμη ασφάλεια και συνεχόμενη ροή του ενεργειακού εφοδιασμού τους.
                                                     
Όλη η παραπάνω διαπλοκή μεταξύ ενεργειακών συμφερόντων και γεωπολιτικών βλέψεων γύρω από τους εναπομείναντες ενεργειακούς πόρους μένουν να δοκιμαστούν στο πεδίο της πραγματικότητας. Εν τούτοις πάντα σε τέτοιες αναλύσεις αφήνουμε εκτός τη σύγκρουση ανάμεσα στο συλλογικό καλό και τα εθνικά συμφέροντα, μην αναφέροντας πως ο πλανήτης βρίσκετε μπροστά στο φάσμα μιας περιβαλλοντικής καταστροφής. 

Ο άνθρωπος, ως μαιευτήρας της καταστροφής, έχει ρυπάνει τον αέρα, το νερό, το έδαφος, έχει υπερεκμεταλλευτεί τους φυσικούς πόρους: δάση, πρώτες ύλες, ορυκτά καύσιμα, έχει θέσει σε κίνδυνο όλες τις άλλες μορφές ζωής, και έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση πολλά είδη φυτών και ζώων. Αδειάσαμε βουνά αποβλήτων από βάριο, ψευδάργυρο, κάδμιο, μόλυβδο σε ποτάμια, λίμνες και θάλασσα, χύσαμε ασύλληπτες ποσότητες κοπριάς και απόβλητα ζώων κτηνοτροφίας απευθείας στους ωκεανούς μαζί με τα ραδιενεργά μας απόβλητα μετατρέποντας τα οικοσυστήματα σε βρώμικες τουαλέτες, υπεραλιεύσαμε τις θάλασσες οδηγώντας σε κατάρρευση των αποθεμάτων των επιπελαγικών ψαριών μεταμορφώνοντας έτσι τη βιοποικιλότητα και τη δομική ποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Και όμως, σήμερα που ο πλανήτης είναι τυλιγμένος από πλέγμα καλωδίων και αγκαλιασμένος από χιλιάδες δορυφόρους, που σε πραγματικό χρόνο μεταδίδουν  ειδήσεις, τηλεφωνήματα, βίντεο, μηνύματα, ενοποιώντας την ανθρωπότητα, εξακολουθούμε να μην βλέπουμε ή ακόμα και να αγνοούμε τις συνέπειες του ανταγωνισμού των κυβερνήσεων για ενεργειακούς πόρους και ζωτικό χώρο.

Αλήθεια, απασχολεί πραγματικά έναν καθημερινό άνθρωπο εάν όλα αυτά τα δυσοίωνα θέσουν σε κίνηση μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων που θα καταλήξουν σε μια κλιματική καταστροφή παρόμοια με αυτήν της εποχής των παγετώνων;  

Αλλά γιατί να σκεφτόμαστε όλα αυτά τα δυσοίωνα αφού εμείς ζούμε στην ασφάλεια της Ευρώπης; Άλλωστε ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μακριά, την αύξηση της θερμοκρασίας της γης δε τη νιώθουμε, η κλιματική αλλαγή στην περιοχή του Αρκτικού Κύκλου δεν μας απασχολεί, το διοξείδιο του άνθρακα δε το μυρίζουμε, και δεν σκεφτόμαστε, παρά τις τεράστιες αυξήσεις, καν να περιορίσουμε την κατανάλωση ενέργειας…  

Θεωρούμε βλέπετε δεδομένο πως πάντα θα παίρνουμε ρεύμα από την πρίζα μας, θέρμανση από το καλοριφέρ μας, δροσιά από το κλιματιστικό μας, αυτονόητο να πηγαίνουμε στο σούπερ μάρκετ να αγοράζουμε ψάρια, ζαρζαβατικά, και κρέας και φυσικό να τηλεφωνούμε στην θεία μας που ζει στο Λονδίνο…

Όλα αυτά συμβαίνουν την ώρα που υπολογίζεται ότι πληθυσμός μεταξύ 1,3 και 2,6 δισ. ανθρώπων στον πλανήτη δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτροδότηση ή ζουν σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας.  Όμως εμείς προτιμάμε να ζούμε προσκολλημένοι στις ψευδαίσθησης μας…