Οι 27 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν το δεύτερο μεγαλύτερο καταναλωτή ενέργειας παγκοσμίως. Καταναλώνουν το 1/5 της ενέργειας που παράγεται στον κόσμο, διαθέτουν όμως ελάχιστα αποθέματα ενεργειακών πόρων. Φυσικό επακόλουθο, καθώς οι ανάγκες της αυξάνονται διαρκώς είναι η συνεχής αύξηση της ζήτησης πετρελαίου και φυσικού αεριού, που παραμένουν οι κυριότερες πρωτογενής πηγές ενέργειας. Το 67 % του φυσικού αερίου που καταναλώνει η  Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγεται, καθώς η γηραιά ήπειρος έχει περιορισμένα κοιτάσματα που βρίσκονται ως επί το πλείστον στη Βόρεια Θάλασσα. Ως εκ τούτου οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να επιτύχουν ενεργειακή αυτονομία και αναζητούν απεγνωσμένα νέους προμηθευτές ενέργειας.

Ήταν επόμενο και φυσιολογικό η ΕΕ να στρέψει το ενδιαφέρον της στην Ρωσία λόγο της ύπαρξης τεράστιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην αχανή χώρα μα και στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, που συνιστά συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην ενεργοβόρα ευρωπαϊκή ένωση και τα μετασοβιετικά κράτη που διαθέτουν και αυτά τεραστία αποθέματα: «Η Ρωσία παρείχε περίπου το 45 % των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ το 2021.

Τα τελευταία χρόνια, το ποσοστό αυτό ανέρχεται κατά μέσο όρο σε περίπου 40 %. Οι άλλοι κύριοι προμηθευτές φυσικού αερίου ήταν η Νορβηγία (23 %), η Αλγερία (12 %), οι Ηνωμένες Πολιτείες (6 %) και το Κατάρ (5 %). Οσον αφορά το αργό πετρέλαιο, η Ρωσία ήταν επίσης ο μεγαλύτερος προμηθευτής εισαγωγών της ΕΕ (27 %), ακολουθούμενη από τη Νορβηγία (8 %), το Καζακστάν (8 %) και τις ΗΠΑ (8 %). Στον τομέα του λιθάνθρακα, παρόλο που ο όγκος των εισαγωγών μειώθηκε τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία παραμένει επίσης ο κύριος προμηθευτής (46 %), ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ (15 %) και την Αυστραλία (13 %)»  (Κοινή ευρωπαϊκή δράση για πιο οικονομικά προσιτή, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια)

Επόμενο ήταν η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας-κανάλι και δίοδος μεταφοράς ενεργειακών πόρων από την Κασπία Θάλασσα και την κεντρική Ασία- να γίνει κεντρικό πεδίο αντιπαράθεσης καθώς η Κίνα ως ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας στον πλανήτη, και λειτουργώντας ανταγωνιστικά απέναντι στην ΕΕ προσπαθεί από την μεριά της να εξασφαλίζει διαρκώς νέες διαδρομές για τον ανεφοδιασμό της ενώ η νέα αναδυόμενη δύναμη, η Ινδία, αναζητά και εκείνη την ζωτικής σημασίας πρόσβασης σε ενεργειακούς πόρους και στην μεταφορά ενέργειας.

Με την σειρά τους ΗΠΑ-ΝΑΤΟ αντιμετωπίζουν την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας όχι ως περιφέρεια της Ευρασίας  αλλά ως κεντρικό σημείο των γεωστρατηγικών συμφερόντων τους. Πριν λίγα χρόνια, ιδρύουν το «Κέντρο Αριστείας για την Ενεργειακή Ασφάλεια»  το οποίο εδρεύει στο Βίλνιους της Λιθουανίας, δηλαδή κοντά στα σύνορα με την Λευκορωσία. Αποστολή του είναι η εκπαίδευση και η επιμόρφωση των ηγετών και των ειδικών από τα κράτη μέλη του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου για «συγκεκριμένες απειλές» στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας και για παροχή βοήθειας, τεχνολογικής και στρατιωτικής, στα συμμαχικά κράτη.

Μετά την είσοδο του ΝΑΤΟ στην Λιθουανία η χώρα «έχει καταβάλει προσπάθειες για να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της από την Ρωσική Gazprom. To Λιθουανικό πλοίο “Independence”, σύμφωνα με πληροφορίες του ΝΑΤΟ, μπορεί να μεταφέρει παραπάνω απο 100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα υγροποιημένου φυσικού αερίου, παραπάνω δηλαδή από τις ανάγκες της χώρας σε φυσικό αέριο ήδη από το τέλος του 2014. Βέβαια, και οι υπόλοιπες Βαλτικές χώρες προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τις πηγές ενέργειάς τους σε μια προσπάθεια να ανεξαρτητοποιηθούν ενεργειακά από τη Ρωσία. Ίδια προσέγγιση υιοθέτησε και, η γειτονική σε αυτές χώρα, Πολωνία εγκαθιστώντας έναν σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου τον Οκτώβριο του 2015.

Συνεπώς, οι εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη και την Βαλτική θάλασσα δημιουργούν νέα δεδομένα και νέες προκλήσεις για τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου στο πεδίο της ενεργειακής ασφάλειας.βΣυμπερασματικά, όπως επισημαίνει και ο  Michael Rühle (Head of NATO’S energy security section): «Η ενεργειακή ασφάλεια είναι να θέμα εθνικής κυριαρχίας. Επιπρόσθετα, είναι κυρίως ένα οικονομικό θέμα. Οι χώρες είναι δικαιολογημένα διστακτικές να κάνουν  οτιδήποτε που θα στρατιωτικοποιήσει το αντικείμενο».

Παρά το γεγονός αυτό όμως, ήδη βλέπουμε πρακτικά την διαμόρφωση μιας ατζέντας, η οποία από το 2008 είναι σταθερή και γίνεται ολοένα και «πλουσιότερη» κινούμενη αντίθετα από τους αρχικούς δισταγμούς των  ευρωπαϊκών κρατών. Φυσικά, οι προκλήσεις είναι ποικίλες και ο ρόλος του ΝΑΤΟ οφείλει να προσαρμόζεται σε αυτές στοχεύοντας σε μια πιο ασφαλή Ευρώπη» (Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων ΚΕΔΙΣΑ : Ο ρόλος του ΝΑΤΟ στην προάσπιση της ενεργειακής ασφάλειας στην Ευρώπη 3 Ιουνίου 2019).

Παρά τα ωραία λόγια του ΝΑΤΟ πρέπει να έχουμε κατά νου πως η συμπίεση ή η ψύξη του αεριού ώστε να μπορεί να μεταφερθεί και να πουληθεί, χρειάζεται επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου: θα πρέπει να κατασκευαστούν δαπανηρές αποθηκευτικές εγκαταστάσεις καθώς και εγκαταστάσεις επεξεργασίας, ειδικά διαμορφωμένες λιμενικές εγκαταστάσεις, ειδικοί τερματικοί σταθμοί και ειδικά πανάκριβα δεξαμενόπλοια.

Πριν φτάσουμε όμως στα λιμάνια και στα δεξαμενόπλοια χρειάζονται προϋποτιθέμενες συνθήκες όπως: δαπανηρά εργοστάσια με πανάκριβη τεχνολογία αιχμής που θα τους επιτρέπει να ψύχουν το αέριο στο απόλυτο μηδέν δηλαδή στους μείον 260 βαθμούς της θερμοδυναμικής κλίμακας θερμοκρασίας Fahrenheit ή στους μείον 160 βαθμούς της κλίμακας Κελσίου. Σε τέτοιες φαραωνικές επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου έχουν προχωρήσει οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αυστραλία. Όπως και να έχει  η ανάπτυξη μίας παγκόσμιας αγοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου, έχει μείνει πολύ πίσω σε σύγκριση με εκείνην του πετρελαίου και των αγωγών φυσικού αεριού. «Φυσικό» είναι το ΝΑΤΟ να προωθεί την εξαγωγή αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου για να μειώσει την γεωπολιτική επιρροή της Ρωσίας…

Αυτήν την στιγμή όμως όλοι οι μεγάλοι παίκτες ανταγωνίζονται για πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα. Πρόσβαση που θα επιτρέψει να βάλουν χέρι στα τερατώδη αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που βρίσκονται δίπλα, στην Κασπία Θάλασσα. Στην μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου, η οποία εκτιμώ ότι θα είναι το μήλο της έριδος του αιώνα που διανύουμε.

Η Κασπία χωρίζεται σε δυο λεκάνες: τη Λεκάνη της Βόρειας Κασπίας η οποία περιλαμβάνει τη Ρωσία και το Καζακστάν, και τη Λεκάνη της Νότιας Κασπίας, η οποία περιλαμβάνει το Ιράν, το Τουρκμενιστάν και το Αζερμπαϊτζάν. Τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι συγκεντρωμένα στη λεγόμενη Absheronian- Pribalkhan ζώνη η οποία ελέγχεται από το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν, καθώς και στο τεράστιο κοίτασμα KASHAGAN στην Βόρεια Κασπία.

Σύμφωνα με έκθεση της BP, το 2018, τα συνολικά πετρελαϊκά αποθέματα της Κασπίας υπολογίζονται στα 30 δις βαρέλια και του φυσικού αερίου στα 8,0 τρις κ.μ6,  ποσότητες μεγαλύτερες από οποιαδήποτε άλλη περιοχή  έξω από τον Περσικό Κόλπο Σήμερα μόνο το 25%, αυτών αξιοποιείται (BP Statistical Review of World Energy, June 2018).

Στις 12 Αυγούστου του 2018 υπό την Προεδρία του Ρώσου Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν υπεγράφη η σύμβαση (Convention on the Legal Status of the Caspian Sea), για το νομικό καθεστώς που θα διέπει τα δικαιώματα των εμπλεκομένων κρατών στα φαραωνικά ενεργειακά αποθέματα της Κασπίας Θάλασσας. Η σύμβαση  αποκλείει τη στρατιωτική παρουσία ξένων δυνάμεων και υπεράκτιων δυτικών εταιρειών σε όλη την Κασπία, η ασφάλεια της οποίας εναπόκειται αποκλειστικά στη συνεργασία των πέντε παράκτιων κρατών.

Η άμεση συνέπεια αυτής της συμφωνίας είναι ότι ουσιαστικά ακυρώνονται τα σχέδια των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, μέσω της σχέσης συνεργασίας και του προγράμματος Partnership for Peace (PfP) που έχουν ή ήλπιζαν να έχουν με το Αζερμπαϊτζάν, για τη δημιουργία στρατιωτικών βάσεων στην περιοχή. Με αυτήν την συμφωνία η Ρωσία απέκλεισε γεωπολιτικά τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ από τις παράκτιες χώρες της Κασπίας Θάλασσας άρα και από τα τεράστια ενεργειακά αποθέματα!

Παρόλα αυτά η Ρωσία έχει περιορισμένη πρόσβαση στην ανοικτή θάλασσα. Η γεωγραφική πραγματικότητα αναγκάζει λοιπόν το Κρεμλίνο για να εξαγάγει πετρέλαιο να στραφεί προς τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, άρα είναι απαραίτητο να διεκδικήσει ένα ηγεμονικό ρόλο τουλάχιστον στο λεγόμενο «εγγύς εξωτερικό» της. Μην αμελούμε πως το 15% των ρωσικών πετρελαϊκών εξαγωγών  πραγματοποιούνται από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας προς τις παγκόσμιες αγορές.

Αυξανόμενο οικονομικοπολιτικό ρόλο στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας έδωσε η Δύση στην Ουκρανία, ο οποίος καθορίστηκε και από την πολιτική επιθυμία της χώρας να προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση αφενός, καθώς και στο ΝΑΤΟ αφετέρου. Όμως αυτή η επίδειξη αγνόησης των Ρωσικών συμφερόντων στην περιοχή των συνόρων, δεν έγινε χωρίς στρατηγικές επιπτώσεις. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναρωτηθούμε: η Ρωσία έχει νόμιμα στρατηγικά συμφέροντα στα σύνορα της τα οποία μπορεί  και πρέπει να υπερασπίζεται όπως κάνουν όλα τα κράτη; 

Πέρα από την απάντηση που θα δώσει ο καθένας από μας, το ουκρανικό ζήτημα εξακολουθεί να είναι μια πληγή που πυορροεί μέσα σε ένα πολύπλοκο «γεωπολιτικό παζλ». Μην αμελούμε πως η Ουκρανία, χώρα διέλευσης και διοχέτευσης ενέργειας προς τον Ευρωπαϊκό χώρο, περνάει χρόνια τώρα μια φάση εσωτερικών πολιτικών αναταραχών και διχασμού. Αντικείμενο του εσωτερικού διχασμού και της διαμάχης αποτελεί η συμπόρευση με την Ε.Ε και το ΝΑΤΟ ή την Ρωσία.

Η όξυνση του ανταγωνισμού όλων των πλευρών αναφορικά με την εμπλοκή της Ρωσίας στο εσωτερικό της Ουκρανίας, οδήγησε σε περαιτέρω επιδείνωση του εμπορίου ενέργειας ανάμεσα στις δύο πλευρές, με τις κυρώσεις της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας. Η Ουκρανική διαμάχη επέφερε, εδώ και καιρό μια σειρά σκληρών κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ στην Ρωσία, όπου στο στόχαστρο βρέθηκαν τρεις μεγάλες Ρωσικές εταιρίες ενέργειας, οι Rosneft, Transneft και Gazprom.

Εν μέρει, αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι ότι ο Λευκός Οίκος παίζει τη Ουκρανία ακριβώς όπως έπαιξε το 2008 τη Γεωργία η οποία και αυτή έχει πρόσβαση στην Μαύρη Θάλασσα, με στόχο τη στρατηγική περιθωριοποίησης της Ρωσίας γύρω από τα σύνορα της. Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι εξήγησε λεπτομερώς το αμερικανικό σχεδίο : « Η Γεωργία μάς εξασφαλίζει την πρόσβαση στα πετρέλαια και σύντομα και το φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν, της Κασπίας Θάλασσας και της κεντρικής Ασίας. Αντιπροσωπεύει, λοιπόν, για μας, μείζον στρατηγικό ατού » (Le monde-diplomatique: Η Ουάσιγκτον δεν είναι πια μόνη, η Μόσχα επέστρεψε 7 septembre 2008).

Το 2008 ο πρόεδρος της Γεωργίας, Μιχαήλ Σαακασβίλι, περιστοιχιζόμενος από Αμερικανούς στρατιωτικούς συμβούλους, και εξοπλίζοντας, με σύγχρονο νατοϊκο υλικό τον στρατό του, σήκωσε μπαϊράκι και ζήτησε την είσοδο στο ΝΑΤΟ και την εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων στην χώρα του. Ταυτόχρονα προχώρησε σε  βομβαρδισμό της πόλης Τσχινβάλι στη νότια Οσετία και του ρωσικού στρατοπέδου που βρισκόταν εκεί. Υπήρξε ακόμα και σχέδιο προετοιμασίας Ουκρανό-γεωργιανού στρατού για τη φρούρηση του γεωργιανού αγωγού Μπακού – Πότι Μπατούμι. Το αποτέλεσμα γνωστό…Το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ υποσχέθηκαν κάτι στον Μιχαήλ Σαακασβίλι, που δεν μπορούσαν να προσφέρουν…

Για την ιστορία, ο πρώτος γύρος της διεύρυνσης  του ΝΑΤΟ πραγματοποιήθηκε το 1999 με την είσοδο της Τσεχίας, της Ουγγαρίας και την Πολωνίας. Το 2004 ξεκίνησε ο δεύτερος γύρος με την Βουλγαρία, την Εσθονία, την Λετονία, την Λιθουανία, την Ρουμανία, την Σλοβακία και την Σλοβενία. Δεν χωράει αμφιβολία πως το ΝΑΤΟ δεν σεβάστηκε τις συμφωνίες με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ λόγο της αδυναμίας της Ρωσίας κατά την δεκαετία του 1990 και ως τις αρχές του 21ου αιώνα. Όμως ο κλοιός γύρω από την Ρωσία έσφιγγε επικίνδυνα, απέμεινε μόνο η Ουκρανία…

Ο Τζορτζ Κένναν, ο οποίος θεωρείται ο αρχιτέκτονας της πολιτικής ανάσχεσης της ΕΣΣΔ, προέβλεψε τις συνέπειες οι οποίες ήταν τόσο λογικές όσο και επιβλαβείς: «Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ θα ήταν το πιο μοιραίο λάθος στην αμερικανική πολιτική από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Είναι αναμενόμενο ότι η απόφαση αυτή θα αναζωπυρώσει εθνικιστικές, αντιδυτικές και μιλιταριστικές τάσεις στη ρωσική κοινή γνώμη, θα αναζωπυρώσει την ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης και θα κατευθύνει τη ρωσική εξωτερική πολιτική προς μια κατεύθυνση που θα είναι αντίθετη με τις επιθυμίες μας» (Le monde-diplomatique: Οι αιτίες της ουκρανικής κρίσης 02. Φεβρουάριος 2022).

Ωστόσο η τωρινή εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, -με αποτέλεσμα ισοπεδωμένες πόλεις, νεκρά παιδιά, ανθρώπινες απώλειες, πρόσφυγες, κατεστραμμένες ζωές,- δεν μπορεί βέβαια να αναγνωστεί ως «αγώνας κατά του ναζισμού», ούτε να δικαιολογηθεί γιατί το χαρακτηριστικό της κυβέρνησης του Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι ο φασισμός και του Πούτιν η δημοκρατία, όπως σθεναρά η Μόσχα, (και όχι μόνο) προσπαθεί να πείσει. Γελοιότητες…

Αναρωτιέται, όμως κανείς αν μόνο οι ΗΠΑ διατηρούν το δικαίωμα να δρουν στρατιωτικά παντού στον κόσμο, όταν προσποιούνται, με αδιάντροπη φθήνια των προσχημάτων, ότι κινδυνεύει η ασφάλειά τους και η δημοκρατία τους!
                                                            
Η Ρωσία έχει περιορισμένη πρόσβαση στην ανοικτή θάλασσα. Η γεωγραφική πραγματικότητα αναγκάζει λοιπόν το Κρεμλίνο να στραφεί προς τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, και να διεκδικήσει ένα ηγεμονικό ρόλο τουλάχιστον στο λεγόμενο «εγγύς εξωτερικό» της.  Επίσης παρά τα όσα λένε τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ η Ρωσία άνετα θα μπορούσε να  παραμερίσει την Γερμανική και κατά προέκταση την Ευρωπαϊκή αγορά διοχετεύοντας την ενεργειακή παραγωγή της προς την Κίνα: από το 2014, η Ρωσία υπέγραψε συμφωνία 30 ετών, αξίας 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την απευθείας προμήθεια έως και 38 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως στην Κίνα, ενώ στις αρχές του φετινού Φεβρουαρίου, υπήρξε νέα μικρότερη συμφωνία φυσικού αερίου με την Κίνα για 25ετείς άμεσες προμήθειες έως και 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως από κοιτάσματα στην Άπω Ανατολή…

Ωστόσο η έλλειψη συνοχής, η ανομοιογενείς πολιτική και τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα που χαρακτηρίζουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ, αποτέλεσμα ενός «παράδοξου» που ανέκαθεν διαπερνά το κοινοτικό οικοδόμημα και μοιάζει με αίνιγμα, αποκαλύπτει τις δυσκολίες της να αναπτύξει ενιαία ενεργειακή δράση. Οι κυβερνήσεις των μελών μονομερώς, αναγάγουν την διαφύλαξη και την προμήθεια των ενεργειακών πόρων σε βασικό άξονα της εθνικής πολιτικής τους, και των διπλωματικών διακρατικών σχέσεων τους.  Άλλωστε η γεωπολιτική επίδραση της ενέργειας και ο βαθμός εξάρτησης καθορίζει τις σχέσεις ανάμεσα σε κράτη προμηθευτές και κράτη εισαγωγείς. Οι μεμονωμένες ενέργειες ορισμένων ισχυρών κρατών-μελών όπως η Γερμανία, η Γαλλία ή η Ιταλία και το διαφαινόμενο τραστ των κρατών της ανατολικής Ευρώπης όπου θέλει να παίξει ηγετικό ρόλο η Πολωνία με τις πλάτες του ΝΑΤΟ και την εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων στο πολωνικό έδαφος, ίσως απειλήσουν την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης…

Εν κατακλείδι, και έχοντας επίγνωση της αναγκαστικής περιπτωσιολογικής μελέτης και των ορίων ενός άρθρου, πρέπει να διευκρινίσω, πως μπορεί να τα έχω γράψει όλα λάθος και απλά να έχω προσκολληθεί σε κοινότοπες και εσφαλμένες εικασίες… Ίσως πάλι το άρθρο μου είναι γεμάτο θραύσματα, συντρίμμια και παραλήψεις…

Εν τούτοις πρέπει να παραδεχτείτε πως εδραία αλήθεια δεν υπάρχει, γι αυτό μη νομίσει κανείς πως προσπαθώ να τον πείσω για το οτιδήποτε. Ας βάλει ο καθένας μόνος του τα γεγονότα σε μια σειρά κι ας τα εξετάσει με τον δικό του προσωπικό τρόπο καθώς θεωρώ πως κανείς δεν θα μάθει τίποτα εάν δεν το εμπλουτίσει, από μόνος του, παραπέρα…