Σιάτλ, Πόρτλαντ, Όκλαντ, Όστιν. Ακόμη μερικές πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στις οποίες ξέσπασαν διαδηλώσεις με (κύριο) στόχο την ισότητα μεταξύ.. ανθρώπων (διαφορετικού χρώματος) . Οι διαδηλώσεις στις συγκεκριμένες πόλεις έλαβαν χώρα το Σαββατοκύριακο. Σχεδόν τις ίδιες ημέρες που ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής, Τομ Κότον, δήλωνε πως η δουλεία στη χώρα των ΗΠΑ κατά το παρελθόν, ήταν “αναγκαίο κακό”. Η αντιμετώπιση των μαύρων δηλαδή ως αναλώσιμων προϊόντων και ανθρώπων κατώτερης ποιότητας για ένα σημαντικό κομμάτι της αμερικανικής ιστορίας, ήταν “αναγκαίο κακό” για την ανάπτυξη του τρανού αμερικανικού έθνους.
                                 
Πριν όμως προχωρήσουμε στην ανάλυση της συγκεκριμένης φράσης, η οποία ασφαλώς “ξεχειλίζει” ρατσισμό, πρέπει να σταθούμε σε δύο ορισμούς. Αρχικά, στον ορισμό του ρατσισμού, όπως τον αναφέρει η Wetherell στο βιβλίο της “Ταυτότητες, ομάδες και κοινωνικά ζητήματα” (σελ. 255): “Ρατσισμός είναι η διαδικασία περιθωριοποίησης, αποκλεισμού και διάκρισης ανθρώπων που ορίζονται ως διαφορετικοί είτε στη βάση του χρώματος του δέρματος τους είτε στη βάση της εθνότητας τους”. Ο άλλος ορισμός, προέρχεται από τον κοινωνιολόγο Miles (1989) και εντοπίζεται στο ίδιο βιβλίο (σελ. 259), “στην καρδιά του ρατσισμού, βρίσκεται η διαδικασία αναπαράστασης ή νοηματοδότησης του “άλλου”, δηλαδή το σύνολο των διαδικασιών μέσα από τις οποίες κατασκευάζονται οι κοινότητες και δημιουργούνται διάφορες μορφές του “εμείς και αυτοί” ”.

Με πολύ πιο απλά λόγια, ο ρατσισμός δεν υπάρχει από μόνος του, όμως “κατασκευάζεται”, δημιουργείται. Αποτέλεσμα της συγκεκριμένης κατασκευής είναι ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε “εμάς” και στους “άλλους”. Ως αποτέλεσμα λοιπόν, εμείς, βλέπουμε τους “άλλους”, με στερεοτυπικό τρόπο, ο οποίος δεν ανταποκρίνεται βέβαια στην πραγματικότητα. Είναι όμως κάτι τέτοιο σίγουρο; Μήπως από την άλλη ο άνθρωπος από τη φύση του έχει την τάση να είναι ρατσιστής με οτιδήποτε διαφορετικό; Μήπως ρε παιδί μου, είναι “αναγκαίο κακό είναι ο ρατσισμός” ;

Τέτοιου είδους ερωτήματα ενδεχομένως να βρίσκονταν στο μυαλό του Lippman, όταν έγραφε το βιβλίο του “Public Opinion” στις αρχές της δεκαετίας του ‘20. Με λίγα λόγια, ο Lippman υποστήριξε πως τα στερεότυπα αποτελούν ψεύτικες εικόνες των ανθρώπων που έχουμε απέναντι μας. Παρ’ όλα αυτά όμως, τόσο ο ίδιος, όσο και οι Katz και Braly με τα πειράματα τους το 1933, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως πράγματι, οι άνθρωποι σκέφτονται για τους “άλλους”, τους “διαφορετικούς”, με βάση τα στερεότυπα που κυριαρχούν στην κοινωνία. Περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα από τα προαναφερθέντα πειράματα, μια ακόμη μελέτη κάνει την εμφάνιση της. Στη μελέτη των Tajfel και Wilkes, αποδεικνύεται πως οι άνθρωποι έχουν την τάση να κατηγοριοποιούν και να ομαδοποιούν οποιοδήποτε αντικείμενο βρουν μπροστά τους, καθώς έτσι λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Επομένως, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη, οι άνθρωποι απλώς ομαδοποιούν τους “άλλους”, τους “διαφορετικούς” και τους βλέπουν με βάση τα στερεότυπα που κυριαρχούν, απλά επειδή “έτσι λειτουργεί το μυαλό”. Μάλιστα, η αντίληψη πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος πραγματικά λειτουργεί ως “γνωστικός τσιγκούνης” (Taylor, 1981) , ότι δηλαδή το μυαλό έχει περιορισμένη χωρητικότητα, φαίνεται να συμφωνεί με τα ευρήματα των ερευνών των Tajfel και Wilkes.

Με άλλα λόγια δηλαδή, με βάση τα όσα έχουμε γράψει έως τώρα, ο ανθρώπινος εγκέφαλος, καθώς δεν επιθυμεί να εξετάσει κάθε άτομο μιας κοινωνικής ομάδας ξεχωριστά (λόγω του τρόπου λειτουργίας του) χρησιμοποιεί τα στερεότυπα. Με αυτόν τον τρόπο, ο εγκέφαλος μπορεί σε κάποιο βαθμό να προβλέψει το τι θα κάνει η κάθε κοινωνική ομάδα και αποφεύγει την αβεβαιότητα, η οποία τον “τρελαίνει”. Άρα, τα στερεότυπα, ο τρόπος δηλαδή με βάση τον οποίο πράγματι διακρίνουμε “εμάς”, τους λευκούς, τους πλούσιους, τους μορφωμένους, τους straight και ούτω καθεξής, από όλους τους “υπόλοιπους”, οφείλεται στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Επομένως, κατά κάποιον τρόπο, οι ρατσιστικές αντιλήψεις ενός συνόλου ανθρώπων, δηλαδή όπως είπαμε πιο πριν, “η διαδικασία περιθωριοποίησης, αποκλεισμού και διάκρισης ανθρώπων”, σχετίζεται με το γεγονός ότι ο εγκέφαλος μας “τσουβαλιάζει” τους ανθρώπους δίχως επαρκή κριτήρια, απλά και μόνο επειδή διαφέρουν από μας, από την κοινωνική ομάδα στην οποία εντασσόμαστε. Σωστά;

Η απάντηση είναι ένα μεγαλοπρεπέστατο όχι. Όπως για παράδειγμα οι ψευδο-επιστημονικές αποδείξεις ότι οι λευκοί είναι “ανώτεροι”, ή ότι οι γυναίκες είναι “πιο χαζές” από τους άνδρες, δεν είχαν κανένα αντίκρισμα στην πραγματικότητα, το ίδιο ισχύει και για την σχέση του πως λειτουργεί ο ανθρώπινος νους, με το κατά πόσο ένα άτομο είναι ρατσιστής. Για κακή τύχη λοιπόν των απανταχού παρόντων ρατσιστών, η Patricia Devine, διαπίστωσε με έρευνα της πως 1) τα στερεότυπα και 2) η συμπεριφορά μας απέναντι σε ένα άτομο μιας άλλης κοινωνικής ομάδας από τη δική μας με προκατάληψη, αποτελούν δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Από τη μια, τα στερεότυπα αποτελούν μια εντελώς αυτόματη λειτουργία του εγκεφάλου. Αν δηλαδή για παράδειγμα, ένας πολίτης της Ελλάδας, ο οποίος δεν έχει συναναστραφεί ποτέ με Γερμανό, ερωτηθεί , σχετικά με το κατά πόσο οι Γερμανοί είναι “ανοικτοί και φιλόξενοι”, είναι σαφές ότι θα απαντήσει με βάση κάποια στερεότυπα τα οποία κυριαρχούν στην κοινωνία που βρίσκεται. Από την άλλη όμως, το κατά πόσο θα είναι πράγματι προκατειλημμένος απέναντι σε έναν Γερμανό μόλις έρθει σε επαφή μαζί του, αποτελεί μια διαδικασία η οποία είναι ελεγχόμενη και όχι αυτόματη. Η συγκεκριμένη διαδικασία, επηρεάζεται και καθορίζεται από τις αξίες και την ηθική ενός ατόμου, όπως επισημαίνει η Devine. Όταν γίνεται λόγος για αξίες, ασφαλώς γίνεται λόγος για τις ιδέες που καθορίζουν τον τρόπο ζωής και σκέψεις μας, για την ηθική και τη νοοτροπία μας. 

Επιστρέφοντας λοιπόν στο αρχικό θέμα του άρθρου, μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα πως ο Τιμ Κότον θεωρεί πως η δουλεία, ήταν “αναγκαία” για να γίνουν οι ΗΠΑ, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα. Άρα, “αναγκαίες” ήταν επί της ουσίας και οι διακρίσεις τις οποίες βίωσαν οι μαύροι στις ΗΠΑ, οι οποίες έχουν όνομα: ρατσισμός. Ήταν όμως “αναγκαίες” επειδή ο (ποιος;) εγκέφαλος του “κύριου Κότον;” και των λευκών Αμερικανών του παρελθόντος λειτουργεί στερεοτυπικά; Ή μήπως ήταν “αναγκαίες”, καθώς οι αξίες του Κότον και των ομοϊδεατών του, είχαν αντικαταστήσει την έννοια της ανθρωπιάς ως αξία από την έννοια του κέρδους και της εκμετάλλευσης;