Αν και υπόκειται ακόμη σε πολιτικές διαπραγματεύσεις, η μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας που συμφωνήθηκε από τους κοινωνικούς εταίρους της Ισπανίας αναμένεται να φέρει περισσότερη ασφάλεια.

Για να κλείσει η χρονιά σε σωστή βάση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις 29 Δεκεμβρίου η Ισπανία προώθησε μια μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας που συμφωνήθηκε μεταξύ της κυβέρνησης, των συνδικάτων και των εργοδοτών.

Το νέο νομοθετικό πλαίσιο θα αλλάξει ορισμένες από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές του προηγούμενου από το 2012, που εισήγαγε το τότε κυβερνών συντηρητικό Partido Popular, χωρίς όμως να το καταργεί εντελώς. Στοχεύει κυρίως να τερματίσει τον προσωρινό χαρακτήρα μεγάλου μέρους της απασχόλησης (26%) στην Ισπανία, αλλά και να διορθώσει τις ανισορροπίες στις συλλογικές διαπραγματεύσεις και να παράσχει μεγαλύτερη ευελιξία στις επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Συμβάσεις ορισμένου χρόνου

Οι εξαιρετικά προβληματικές συμβάσεις ορισμένου χρόνου για έργα και υπηρεσίες, που χρησιμοποιούνται περισσότερο στις κατασκευές, θα καταργηθούν. (Οι συμβάσεις που πρόκειται να συναφθούν σύντομα θα γίνονται δεκτές μέχρι το τέλος Μαρτίου.) Μόλις ολοκληρωθεί το έργο που έχει ανατεθεί, η εταιρεία θα πρέπει να μετακινήσει τον εργαζόμενο σε άλλο εργοτάξιο. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό ή απορρίπτεται από την εταιρεία, η σύμβαση θα καταγγέλλεται. Ο εργαζόμενος θα λαμβάνει αποζημίωση ύψους 7% του εισοδήματος που θα είχε προκύψει κατά τη διάρκεια της σύμβασης, σύμφωνα με την επιχειρησιακή ή (εάν είναι ευνοϊκότερη) την κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας.

Μόνο δύο τύποι συμβάσεων ορισμένου χρόνου θα επιτρέπονται – για την κάλυψη διαρθρωτικών αναγκών παραγωγής ή αντικατάστασης και για την κατάρτιση. Η πρώτη περίπτωση θα περιλαμβάνει την αύξηση της ζήτησης: η προσωρινή πρόσληψη θα επιτρέπεται όταν απαιτείται πρόσθετη υποστήριξη, αν και με ορισμένους περιορισμούς, για (μη συνεχή) μέγιστο χρονικό διάστημα 90 ημερών το χρόνο. Κατά το τελευταίο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, οι εκπρόσωποι των συνδικάτων πρέπει να ενημερώνονται για τις προβλέψεις της εταιρείας που προβλέπουν αυτές τις προσλήψεις.

Στόχος είναι να καταπολεμηθεί η κατάχρηση και να ενθαρρυνθούν οι μόνιμες, αν και ασυνεχείς, συμβάσεις για εποχιακά καθήκοντα, προσφέροντας στους εργαζομένους μεγαλύτερη σταθερότητα. Οι εργαζόμενοι θα έχουν τότε εγγυημένη εργασία κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων περιόδων του έτους και η προϋπηρεσία τους θα βασίζεται στο σύνολο της σχέσης εργασίας τους – και όχι μόνο όταν εργάζονται.

Προβλέπονται δύο τύποι συμβάσεων κατάρτισης ορισμένου χρόνου: συμβάσεις εναλλασσόμενης απασχόλησης (μεταξύ εργασίας και σπουδών) και συμβάσεις επαγγελματικής πρακτικής. Οι τελευταίες θα ισχύουν μόνο για φοιτητές ηλικίας έως 30 ετών και θα περιορίζονται σε δύο έτη. Ο χρόνος εργασίας δεν μπορεί να υπερβαίνει το 65% κατά το πρώτο έτος και το 85% κατά το δεύτερο έτος. Οι συμμετέχοντες θα αμείβονται σύμφωνα με την ισχύουσα συμφωνία, σε ποσοστό τουλάχιστον 60 τοις εκατό κατά το πρώτο έτος και 75 τοις εκατό κατά το δεύτερο.

Καταπολέμηση των καταχρήσεων 

Για την καταπολέμηση κατάχρησης των διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου, το πλαίσιο θεσπίζει τεκμήριο μονιμότητας για όσους, εντός 24 μηνών, έχουν περάσει 18 μήνες στην ίδια θέση εργασίας ή σε διαφορετικές θέσεις εργασίας στην ίδια εταιρεία ή όμιλο, μέσω δύο ή περισσότερων συμβάσεων λόγω συνθηκών παραγωγής, άμεσα ή μέσω της παροχής τους από γραφεία ευρέσεως εργασίας. Όταν οι επιχειρήσεις καταγγέλλουν εργαζόμενο ορισμένου χρόνου που έχει εργαστεί λιγότερο από 30 ημέρες, καταβάλλουν πρόσθετη εισφορά κοινωνικής ασφάλισης. Θα αυξηθούν επίσης τα πρόστιμα για «δόλιες» συμβάσεις ορισμένου χρόνου.

Οι εταιρείες πολλαπλών υπηρεσιών, οι οποίες είχαν την ισχύ να καθορίζουν τους όρους απασχόλησης, θα πρέπει πλέον να συμμορφώνονται με τις κλαδικές συμφωνίες. Αυτό θα αποτρέψει την ανάθεση υπεργολαβιών -καθαρισμού ή συντήρησης ή πληροφορικής- ώστε να αποφευχθούν οι συμφωνίες που καλύπτουν το άμεσα απασχολούμενο προσωπικό.

Μια κρίσιμη πτυχή αυτής της μεταρρύθμισης είναι η ακύρωση μιας διάταξης του 2012 που περιόριζε την ισχύ μιας συλλογικής σύμβασης εργασίας, μετά τη λήξη της, σε ένα ακόμη έτος. Αυτό έδινε κίνητρο στους εργοδότες να καθυστερούν τις συνομιλίες για την ανανέωση μιας σύμβασης, καθιστώντας την ουσιαστικά άκυρη και επιτρέποντας στην εταιρεία να αλλάξει μονομερώς τους όρους εργασίας. Η μεταρρύθμιση παρατείνει την ισχύ μιας σύμβασης που έχει λήξει μέχρι να συμφωνηθεί η ανανέωσή της ή να υπογραφεί νέα.

Θα αποκατασταθεί επίσης η προηγούμενη επικράτηση των κλαδικών έναντι των επιχειρησιακών συμφωνιών για τους μισθούς και τον (αριθμό) των ωρών εργασίας, ώστε να αποφεύγεται η υποτίμηση από τις εταιρείες. Ωστόσο, η κατανομή του χρόνου εργασίας, ο ετήσιος προγραμματισμός των διακοπών, η επιλογή μεταξύ πληρωμής και αντιστάθμισης του χρόνου υπερωριακής απασχόλησης, η προσαρμογή των επαγγελματικών κατατάξεων και τα μέτρα για την εξισορρόπηση μεταξύ εργασίας και ζωής θα παραμείνουν στο πεδίο εφαρμογής των εταιρικών συμφωνιών.

Διαπραγματευτικά παζάρια

Ως διαπραγματευτικό χαρτί θα δοθεί κάποια ευελιξία στις επιχειρήσεις. Εκτός από τα expedientes de regulación temporal de empleo (ERTEs), που υποστηρίζουν τις προσωρινές απολύσεις λόγω ανωτέρας βίας, θα ενσωματωθούν στη συνήθη νομοθεσία και οι απολύσεις λόγω περιορισμών ή εμποδίων -που χρησιμοποιήθηκαν μαζικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι εταιρείες θα μπορούν έτσι να αναθέτουν και να απομακρύνουν εργαζόμενους ανάλογα με τη δραστηριότητα και τον φόρτο εργασίας. Η διεκπεραίωση των ERTE θα γίνει πιο ευέλικτη, ιδίως για τις μικρές επιχειρήσεις, και θα υπάρξουν συγκεκριμένες απαλλαγές από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.

Οι επιχειρήσεις που βρίσκονται σε κρίση θα μπορούν επίσης να καταφεύγουν ως σωσίβιο στον Μηχανισμό Ευελιξίας και Σταθεροποίησης της Απασχόλησης (RED) – ουσιαστικά μια νέα μορφή ERTE, ώστε να μειώνουν τις ώρες εργασίας και να αναστέλλουν τις συμβάσεις όταν αντιμετωπίζουν οργανωτικά, παραγωγικά ή οικονομικά προβλήματα, αντί να καταφεύγουν σε πιο δραστικά μέτρα. Υπάρχουν δύο καθεστώτα: όταν ο επιχειρηματικός κύκλος επιβάλλει την υιοθέτηση μέσων σταθεροποίησης, η στήριξη μπορεί να διαρκέσει έως και ένα έτος- όταν οι μόνιμες κλαδικές αλλαγές απαιτούν επανεκπαίδευση και επαγγελματική μετάβαση των εργαζομένων, μπορούν επιπλέον να υπάρξουν δύο εξάμηνες παρατάσεις.

Η ενεργοποίηση του μηχανισμού RED εξαρτάται σε κάθε περίπτωση από τη συμφωνία της κυβέρνησης, μετά από διαβούλευση με τις συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις. Κατά την κλαδική εφαρμογή του, θα απαιτείται σχέδιο επανακατάρτισης για τους θιγόμενους.

Η μεταρρύθμιση είναι η πρώτη μεγάλη μεταρρύθμιση που έχει τη σύμφωνη γνώμη όλων των κοινωνικών εταίρων εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια. Αυτό η Επιτροπή θα το χαιρετίσει, δεδομένου ότι είχε απαιτήσει από την Ισπανία να αντιμετωπίσει προβληματικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των συμβάσεων ορισμένου χρόνου -ιδιαίτερα στον δημόσιο τομέα- με την υποστήριξη των εργοδοτών και των συνδικάτων.

Οι απαιτήσεις αυτές προέκυψαν στο πλαίσιο του αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, ως προϋπόθεση για την πρόσβαση στη διευκόλυνση ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Αυτή η μεταρρύθμιση των εργασιακών σχέσεων αποτελεί, επομένως, ένα σαφές παράδειγμα του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η Ευρώπη στην άσκηση επιρροής στις εθνικές πολιτικές μέσω της αιρεσιμότητας χρηματοδότησης.

Οι διαπραγματεύσεις δεν ήταν εύκολες. Η εκτελεστική επιτροπή της Ισπανικής Συνομοσπονδίας Επιχειρηματικών Οργανώσεων (CEOE) ήταν η πρώτη που υποστήριξε την τελευταία πρόταση που υπέβαλε η κυβέρνηση -μεταξύ των μελών της οι ASAJA, Foment, CEIM και ANFAC απείχαν κατά την αρχική ψηφοφορία, αλλά όχι στην ολομέλεια του διοικητικού συμβουλίου. Οι δύο κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες, η UGT και η CCOO, ενέκριναν κατά συνέπεια ομόφωνα το κείμενο.

Η μεταρρύθμιση αποτελεί έτσι την πιο πρόσφατη εκδήλωση της εντατικής τριμερούς συνεργασίας στην Ισπανία τα τελευταία χρόνια. Η συμφωνία, ωστόσο, πυροδότησε σφοδρή αντίσταση από την πολιτική αντιπολίτευση -ακόμη και πριν το κείμενο δει το φως της δημοσιότητας.

Απέχει πολύ από το να «καταργήσει πλήρως τη μεταρρύθμιση του 2012», όπως είχε υποσχεθεί ο κυβερνητικός συνασπισμός του σοσιαλιστικού PSOE και των Unidas Podemos. Θεμελιώδεις πτυχές της -όπως η διοικητική έγκριση των ομαδικών απολύσεων και η μείωση των ποσών αποζημίωσης- δεν μπήκαν καν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Όμως, καταργεί ορισμένες από τις πιο επιζήμιες επιπτώσεις των ρυθμίσεων του 2012, οι οποίες έκαναν την αγορά εργασίας υπερβολικά ευέλικτη και αποδυνάμωσαν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Αν μη τι άλλο, αυτό δείχνει πώς μπορεί να υπάρξει συναίνεση μεταξύ των μερών και οι διαπραγματεύσεις να είναι γόνιμες – σε κάθε περίπτωση είναι κάτι που πρέπει να χαιρετιστεί θερμά. Το κατά πόσον η μεταρρύθμιση θα είναι επιτυχής θα φανεί μόνο εάν η σημερινή φύση της ισπανικής αγοράς εργασίας διαβρωθεί και η εργασία ορισμένου χρόνου μειωθεί.

Ane Aranguiz

Η Ane Aranguiz είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στη Νομική Σχολή του Tilburg και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αμβέρσας. Είναι λέκτορας στο ευρωπαϊκό εργατικό δίκαιο στην στη Νομική Σχολή του Tilburg και επί του παρόντος εργάζεται σε δύο έργα του προγράμματος “Ορίζοντας 2020”: WorkingYP και EuSocialCit.

Πηγή: socialeurope.eu