Καταδικαστέα η απόφαση του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής ν΄απαγορεύσει σε δημοσιογράφους και τηλεοπτικά συνεργεία να εισέρχονται σε καταυλισμούς προσφύγων. Καταδικαστέα είναι η εν λόγω «οδηγία» διότι προσβάλει το δικαίωμα στην ελεύθερη πληροφόρηση και κατά προέκταση στην απρόσκοπτη ενημέρωση των πολιτών, όλων ημών, για το προσφυγικό. Πόσο μάλλον που καλούμαστε να συμβάλουμε με ό,τι είναι δυνατόν σε τρόφιμα, φάρμακα και ρουχισμό για να αντιμετωπιστεί αυτή η ανθρωπιστική κρίση. Ποια είναι, όμως, τα δικαιώματα των προσφύγων;

Το δικαίωμα στην ενημέρωση

Ο ρόλος των ΜΜΕ σε ένα θέμα που έχει προσλάβει ευρωπαϊκές διαστάσεις έγκειται στην καταγραφή της κατάστασης σε όλες της τις διαστάσεις:

– Την ανθρώπινη, δηλαδή το δράμα των προσφύγων που φεύγουν στην πλειοψηφία τους από εμπόλεμες ζώνες για να βρουν καταφύγιο στην Ευρώπη και συνεπώς τις συνθήκες διαβίωσής τους σε καταυλισμούς.
– Την πολιτική και κοινωνική, δηλαδή τις προσπάθειες της κρατικής μηχανής και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, των χιλιάδων ακτιβιστών και εθελοντών, που έχουν ενεργοποιηθεί τούτες τις δύσκολες ώρες, αλλά και των τυχόν ελλείψεων στη δράση τους.
– Τη διπλωματική στο βαθμό που η επίλυση του προβλήματος δεν εξαρτάται μόνον από την Ελλάδα, αλλά πρωτίστως από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Απώτερος στόχος είναι η περαιτέρω ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.

Εύλογη συνεπώς η αντίδραση των δημοσιογράφων και των συνδικαλιστικών τους ενώσεων που κάνουν λόγο για περιστολή των συνταγματικά κατοχυρωμένων ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Η ΠΟΕΣΥ ορθώς κάλεσε την κυβέρνηση να ανακαλέσει την απόφαση.

Η εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου

Φθηνή αντιπολίτευση, όμως, και κάκιστο έργο στην ενημέρωση ασκούν οι έμποροι του ανθρώπινου πόνου, όταν αναφέρουν ότι η κυβέρνηση «επιχειρεί συσκότιση στο θέμα του προσφυγικού».

Είναι οι γνωστές  κίτρινες φυλάδες και κάποιες ενημερωτικές ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές, οι οποίες από τη μία πλευρά χαρακτηρίζουν τους πρόσφυγες «λαθρομετανάστες» και τους ταυτίζουν με εγκληματίες και τζιχαντιστές, και από την άλλη τους χρησιμοποιούν για να αυξήσουν τις πωλήσεις ή την τηλεθέαση στα κανάλια. Η συνταγή είναι γνωστή στους παροικούντες στην Ιερουσαλήμ. Είναι αυτές οι φυλάδες που ζητούν την επαναπροώθηση των προσφύγων, την επιστροφή των κατατρεγμένων πίσω στην κόλαση του πολέμου, που καλλιεργούν την ισλαμοφοβία και «σερίφηδες στη θέση του σερίφη» προκαλούν σύγχυση «βαπτίζοντας» αυθαίρετα οικονομικούς μετανάστες όσους δεν είναι Σύροι τη στιγμή που η πλειοψηφία των αφιχθέντων  προέρχεται από εμπόλεμες ζώνες ή χώρες όπου παραβιάζονται οι πολιτικές και ατομικές τους ελευθερίες και συνεπώς εντάσσονται στο καθεστώς της Συνθήκης της Γενεύης. Ας ενημερωθούν λίγο πριν ενημερώσουν…

Η διεθνής πρακτική

Προφανώς και δεν πρέπει να περιοριστεί η πρόσβαση των ΜΜΕ στους καταυλισμούς προσφύγων. Δημοσιογράφοι, όμως, φωτορεπόρτερ και εικονολήπτες θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι στη διεθνή πρακτική, τουλάχιστον στη Δύση, «η όποια λήψη εικόνας, αναπαραγωγή, μετάδοση με κάθε μέσο, δημόσια εκτέλεση και εκμετάλλευση των λήψεων αυτών, χωρίς χρονικό περιορισμό και για όλο τον κόσμο, με όλους τους τρόπους και όλα τα μέσα πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη του άμεσα ενδιαφερόμενου». Κοντολογίς, αυτού που παίρνουμε συνέντευξη, φωτογραφίζουμε ή μαγνητοσκοπούμε.

Σε εμπόλεμες ζώνες, σε καταυλισμούς προσφύγων στα σύνορα Αφγανιστάν Πακιστάν, στο Ιράκ, στην Ιορδανία, στο Κουρδιστάν, στα Βαλκάνια ουδέποτε μου ζητήθηκε να μην φωτογραφήσω ή να φιλμάρω. Στο Σαλβαντόρ, όμως και στη Γάζα πήρα άδεια εισόδου στους καταυλισμούς προσφύγων και οι λήψεις  γίνονταν με τη συνοδεία υπεύθυνου.  Στην Ιταλία επί κυβερνήσεως Μπερλουσκόνι οι αρχές μου είχαν ζητήσει να υποβάλω αίτηση εισόδου, αλλά ουδέποτε έλαβα απάντηση.

Στην Ειδομένη μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα λήψης εικόνων, ούτε συνεντεύξεων. Τις τελευταίες, όμως, μέρες πράγματι, όπως επικαλείται το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, στελέχη ΜΚΟ μου ζήτησαν να μη φωτογραφίζω ιδίως παιδιά και στην Ειδομένη και στα Διαβατά. Κι αυτό διότι μπορούν να στοχοποιηθούν από λογής λογής διακινητές και έμπορους.

Όποιος έχει βρεθεί στις περιοχές όπου συγκεντρώνονται πρόσφυγες θα έχουν παρατηρήσει ότι αρκετοί δεν θέλουν να φωτογραφηθούν και σηκώνουν τα χέρια ή γυρίζουν το κεφάλι τους ώστε να μην τους πάρει η κάμερα, ιδίως οι γυναίκες. Το κάνουν, όπως έμαθα, συζητώντας μαζί τους, από φόβο ή γιατί το θεωρούν ντροπή. Κι αυτό πρέπει να γίνει σεβαστό όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ανθρώπους δυστυχισμένους, ταλαιπωρημένους.
Μπορεί, άλλωστε, να θεωρηθεί παράβαση του Αστικού Δικαίου, εφόσον με την πράξη αυτή, τη λήψη στην προκειμένη περίπτωση, προσβλήθηκε η προσωπικότητα του ενδιαφερόμενου και ένοιωσε ότι αποτέλεσε σε βάρος του μειωτική διάκριση ή/και του Ποινικού, όταν ο παθών, δια της συγκεκριμένης πράξης, αισθανθεί καταφρόνηση και ότι προσβάλλεται η τιμή του.

Η λύση

Στο δια ταύτα: η κυβέρνηση θα πρέπει να αποσύρει άμεσα την απαγόρευση. Προκειμένου να διασφαλίσει το δικαίωμα στην ενημέρωση, την απρόσκοπτη λειτουργία των καταυλισμών, αλλά και το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα –όποια έχει μείνει στους κατατρεγμένους-, μπορεί να παρέχει άδειες εισόδου στους καταυλισμούς χωρίς να περιορίζει την ελεύθερη πρόσβαση των ΜΜΕ στους κοινόχρηστους χώρους. Από την άλλη, δημοσιογράφοι, φωτορεπόρτερ και εικονολήπτες να αυτοδεσμευτούν ότι σε περίπτωση λήψεων κοντινών πλάνων θα έχουν πάρει προηγουμένως τη συναίνεση των άμεσα ενδιαφερόμενων. Αυτό διασφαλίζει, αν μη τι άλλο, και τη δική τους ασφάλεια.

* Ο Παύλος Νεράντζης είναι δημοσιογράφος και ντοκιμενταρίστας. Διετέλεσε διευθυντής στην ΕΡΤ3 και ανταποκριτής επί 35 χρόνια στην Ελλάδα της  ιταλικής εφημερίδας Il Manifesto. Είναι μέλος του Συμβουλίου Τιμής και Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΜΘ.