Η ψυχίατρος Μάνια Φιλοπούλου μοιράζεται την εφιαλτική της εμπειρία από την επίσκεψή της σε μια ιδιωτική ψυχιατρική κλινική που φέρνει στη μνήμη το ψυχιατρείο της Λέρου. Είναι μία από τις σύντομες ιστορίες που δημοσιεύει το Shortstrories.gr.

Περιγράφει ως εξής η ίδια την ιστορία της:

«Είχα την τύχη ως νέα ψυχίατρος να ζήσω την «ψυχιατρική άνοιξη» στην Ελλάδα, την εποχή που άρχισαν να κλείνουν τα μεγάλα ψυχιατρεία-άσυλα. Είχα την τύχη να δω τους ασθενείς έγκλειστους έως και 30, 40 χρόνια στα κολαστήρια να βγαίνουν στην κοινωνία. Μια μακροχρόνια και επίπονη διαδικασία. Οι αποκομμένοι από τον κόσμο ασθενείς δεν εμπιστεύονταν αρχικά κανέναν εκτός από τους φύλακες – βασανιστές τους.

Τόπος μαρτυρίου

Απίστευτο και όμως δεν ήθελαν  να εγκαταλείψουν τον τόπο του μαρτυρίου που ήταν το μόνο τους σπίτι, μακριά και έξω από την κοινωνία, αυτήν που δεν τους χωρούσε, δεν τους άντεχε. Το απόλυτο κακό που όμως τους προστάτευε.

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα άρχισε με το «σκάνδαλο» του Ψυχιατρείου της Λέρου τη δεκαετία του ’80. Τότε που μέσω ενός ντοκιμαντέρ αποκαλύφτηκαν σε όλη την Ευρώπη οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των νοσηλευόμενων ψυχικά ασθενών. Αυτοί οι άνθρωποι που είχαν χάσει τα πάντα έτρωγαν με το στόμα μέσα από τα τσίγκινα πιάτα, πλένονταν με το λάστιχο υπό πίεση, κυκλοφορούσαν γυμνοί, δένονταν με αλυσίδες από τους φύλακες…

Οι περισσότεροι παρουσίαζαν μη αναστρέψιμες παρενέργειες από τις giga-δόσεις κατασταλτικών φαρμάκων. Σώματα παραμορφωμένα, σκυμμένα, χέρια σφιγμένα σε γροθιές και μαζεμένα κοντά στο σώμα, τρέμουλο, σάλια να τρέχουν. Αποτελέσματα της αλόγιστης λήψης νευροληπτικών φαρμάκων. Σώματα σκαμμένα από τη σωματική αλλά και την ψυχική βία των «φροντιστών» –  φυλάκων.

Ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Με αφορμή την αποκάλυψη του σκανδάλου η Ευρώπη χορήγησε κονδύλια με σκοπό την αποασυλοποίηση και την ένταξη των ασθενών σε μικρές μονάδες ουσιαστικής φροντίδας. Δημιουργήθηκαν οικοτροφεία, ξενώνες. Νέοι επαγγελματίες ασχολήθηκαν με πάθος για την επαναφορά αυτών των ανθρώπων από την επίγεια κόλαση στον κόσμο των ζωντανών.

Παρά τις δυσκολίες υπήρξε σαφής αλλαγή και πρόοδος στο θέμα των κρατικών ασύλων και στην αποασυλοποίηση των ασθενών. Ταυτόχρονα όμως στη χώρα μας ανθούν οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, «θεραπευτήρια» και λοιποί οργανισμοί. Οι δομές αυτές ουδόλως εθίγησαν.

Μαρτυρία μιας εφιαλτικής εμπειρίας

Και ερχόμαστε στο σήμερα.

Αυτή την εβδομάδα επισκέφτηκα μαζί με δύο συναδέλφους ψυχιάτρους ένα ιδιωτικό θεραπευτήριο για παιδιά και ενήλικες με νοητική υστέρηση. Να διευκρινίσω ότι τα άτομα με νοητική υστέρηση (ΝΥ) εκφράζονται με τον δικό τους τρόπο, με συνέπεια να χρειάζονται κοντά τους κάποιον εξοικειωμένο με τον τρόπο επικοινωνίας τους.

Αν συναντήσουν τείχη, νευριάζουν, θυμώνουν, ξεσπάνε με φωνές. Μπορεί και με βίαιο τρόπο. Όπως θα ξεσπάγαμε κι εμείς αν ολόκληρος ο κόσμος δεν καταλάβαινε ότι «πεινάω, διψάω, πονάω, φοβάμαι, αγαπώ».

Στο ίδρυμα που πήγα φαινόταν ότι κανείς δεν καταλαβαίνει κανέναν. Και πώς άλλωστε, όταν ένας και μόνο νοσηλευτής είναι υπεύθυνος για 45 ασθενείς σε κάθε οκτάωρη βάρδια.

Όλοι είχαν πάρει την απάντησή τους για κάθε επιθυμία και κάθε φόβο τους. Ισχυρά νευροληπτικά φάρμακα με εμφανείς τις βαρύτατες παρενέργειες, καταστολή με κάθε μέσο. Σώματα σε μόνιμα αφύσικες στάσεις, σάλια να τρέχουν, στόματα χωρίς δόντια, κοντά αξιολύπητα και πανομοιότυπα κομμένα μαλλιά. Ρούχα παλιά και στενά. Οι περισσότεροι σε καροτσάκια λόγω φαρμακευτικής δυσκινησίας.

Και όλοι  φοβούνταν. Αφήνω εδώ ένα κενό… φανταστείτε γιατί τόσος φόβος. Προσωπικά περιγράφω μόνο αυτά που είδα.

Επειδή πρόκειται για shortstory, γράφω τον επίλογο για τις ταυτότητές τους. Τις πραγματικές – και τις συμβολικές εννοείται. Είδαμε τις παμπάλαιες ταυτότητες όλων. Στις φωτογραφίες άνθρωποι περιποιημένοι, χαμογελαστοί (σημ. η νοητική υστέρηση εκ γενετής). Μπροστά μας κουρέλια που αμυδρά θύμιζαν τον παλιό τους εαυτό. Αυτοί οι άνθρωποι στις φωτογραφίες έχουν χαθεί».