Σκάβοντας λίγο, φαίνεται ότι η ρίζα του περνάει από τη βικτωριανή Αγγλία και τις ιστορίες του Καρόλου Ντίκενς, από το σαλόνι της γερμανίδας «καλής βασίλισσας Charlotte» και φτάνει ως τον Μεσαίωνα στον Μαρτίνο Λούθηρο. Υποτίθεται ότι μια χειμωνιάτικη νύχτα του 1536, ο Λούθηρος καθώς περπατούσε σε ένα δάσος σήκωσε το κεφάλι του και είδε στον ουρανό χιλιάδες άστρα κι αυτό του έδωσε την ιδέα για ένα Χριστουγεννιάτικο δέντρο στολισμένο με φωτάκια και δώρα. Μήπως όμως η ρίζα αυτού του δέντρου είναι ακόμη πιο βαθιά;

Το αρχαίο ελληνικό κλαδί που έγινε δέντρο

Μπορεί το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα,  τουλάχιστον με τη μορφή που το βλέπουμε και σήμερα, να στήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1843, φαίνεται όμως ότι οι αρχαίοι Έλληνες στόλιζαν κλαδιά και δέντρα  πολύ πριν εφευρεθεί η γιορτή των Χρστουγέννων, πολύ πριν έρθει στη ζωή ο Ιησούς Χριστός. Το έθιμο ονομαζόταν «Ειρεσιώνη». Ήταν ένα κλαδί  αγριελιάς ή δάφνης στολισμένο με εποχιακά φρούτα όπως κάστανα, αμύγδαλα, καρύδια ή και μπισκοτάκια από μέλι , λάδι  και κρασί  και  γιρλάντες από λευκό και κόκκινο μαλλί  – ναι, όπως στολίζουν ακόμη και σήμερα τα κλαδιά του δέντρου με μπαμπάκι – γι’ αυτό άλλωστε και ονομάστηκε ειρεσιώνη [είρος = έριον= μαλλί προβάτου ]. Ο σκοπός του εθίμου ήταν λατρευτικός. Έτσι απέδιδαν τιμή και λατρεία στον  Ήλιο και τις Ώρες.

Το περιέφεραν μικρά παιδιά τραγουδώντας κι αυτό γινόταν στις γιορτές των Πυανοψίων και των Θαργηλίων. Τα Πυανόψια/Πυανέψια/Πανόψια ήταν  γιορτή που γινόταν τον μήνα Πυανεψιώνα (16 Οκτωβρίου- 15 Νοεμβρίου) προς τιμήν του Απόλλωνα [θεός του φωτός] και είχε ευχαριστήριο χαρακτήρα. Και τα Θαργήλια, αφιερωμένα στον Απόλλωνα ήταν αλλά γίνονταν τον μήνα Θαργιλιώνα (16 Μαΐου- 15 Ιουνίου). Γενικά, όπου κλαδί στολισμένο με καλούδια και φωτάκια… ο  Ήλιος έχει τη τιμητική του. Καθόλου τυχαίο που τα Χριστούγεννα ήρθαν να αντικαταστήσουν  τα Σατουρνάλια ή τα Μιθρούγεννα αλλά αυτό είναι ένα άλλο άρθρο.

Η ρίζα που περνά από Βυζάντιο

Μέσα στις πολλές και μπερδεμένες διακλαδώσεις των ριζών του δέντρου, μία περνάει κι από το Βυζάντιο και το συνδέει με ένα όχι και τόσο αξιομνημόνευτο ιστορικό πρόσωπο. Πρόκειται για τον Μιχαήλ τον Γ’ τον Μέθυσο [839 – 867 μ.Χ.].  Από το παρατσούκλι και μόνο, καταλαβαίνει κανείς ότι ο αυτοκράτορας αυτός, γιος της Θεοδώρας, μπλεγμένος σε μεθύσια, κραιπάλες και κάθε είδους ξεφαντώματα, δεν άφησε και το καλύτερο υπόμνημα πίσω του. Το όνομά του έχει συνδεθεί με μία από τις πλέον χυδαίες στιγμές της βυζαντινής ιστορίας όταν διέταξε να ξεθάψουν  τα οστά του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε΄ και του Πατριάρχη Ιωάννη Ζ΄ Γραμματικού και τα μαστίγωσε στον Ιππόδρομο.

Αφού ξέδωσε με το μαστίγωμα, διέταξε να τα κάψουν. Με αυτόν τον τύπο συνδέουν ορισμένοι μελετητές το έθιμο για το στόλισμα του δέντρου. Υπάρχει ένας μύθος που υποστηρίζει ότι μια παραμονή Χριστουγέννων, μέσα στο μεθύσι και την τρέλα του, διέταξε τους αυλικούς του να τοποθετήσουν ένα μεγάλο έλατο στην πλατεία του Ταύρου, όπου ήταν και τα ανάκτορα. Έπειτα ο ίδιος με μια σκαλωσιά, κρέμασε στα κλαδιά του δέντρου διάφορα κεριά, τεράστια σε μέγεθος και τα άναψε, τη στιγμή που οι καμπάνες του μεσονυκτίου καλούσαν τους πιστούς στην εκκλησία. Τα κεριά έμειναν αναμμένα αρκετή ώρα για να ξαφνιάζουν και να εντυπωσιάζουν όσους περνούσαν από την Πλατεία του Ταύρου. Τον επόμενο χρόνο, αρκετοί άρχοντες του Βυζαντίου επανέλαβαν το ίδιο σκηνικό στολίζοντας τα σπίτια τους.

Το αναγεννημένο κούτσουρο της Αρχαίας Βαβυλώνας

Κόντρα στην τάση που βρίσκει κάποια ελλληνική ρίζα σε όλα τα σημερινά έθιμα όλου του κόσμου, έρχεται  η εκδοχή για την πιθανή προέλευση από την αρχαία Βαβυλώνα. Η αλήθεια είναι ότι η αρχαία Βαβυλώνα είναι δυνατός αντίπαλος. Τα περισσότερα εορταστικά και λατρευτικά έθιμα και σύμβολα, από εκεί έλκουν την καταγωγή τους.

Για το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, χρειάζεται να αναζητήσουμε τον Νεβρώδ, ιδρυτή και βασιλιά της Βαβυλώνας. Αν δεν τον έχετε ξανακούσει, είναι εκείνος  που έδωσε τη εντολή για να χτιστεί ο πύργος της Βαβέλ. Ο Νεβρώδ, ως θεοποιημένος ήλιος, έδινε αφορμή για λατρεία τόσο με τον θάνατό του όσο και με την υποτιθέμενη αναγέννησή του. Ο θάνατός του συμβολιζόταν με ένα κούτσουρο που καιγόταν. Αυτό ήταν – υποτίθεται – το νεκρό του σώμα, το οποίο καιγόταν ολοσχερώς έως τις 24 Δεκεμβρίου και την επομένη, αντικαθίστατο από τι άλλο; ένα αειθαλές δέντρο το οποίο συμβόλιζε την αναγέννησή του.  Νεβρώδ  redivivus [αναγεννημένος]. Το αειθαλές δέντρο – έλατο σήμερα –   δεν είναι το μόνο έθιμο της αρχαίας Βαβυλώνας που έφτασε μέχρι τις μέρες μας πασπαλισμένο με χριστουγεννιάτικη πάχνη. Είναι και το κούτσουρο επίσης που καίγεται κάθε χρόνο σε πολλές χώρες της Ευρώπης αλλά και στη Βόρεια Ελλάδα, το γνωστό χριστόξυλο το οποίο, παραλλαγή στην  παραλλαγή,  γίνεται  Caga tió στην Ισπανία.

Το αειθαλές μαγικό δέντρο από τη Σουηδία  

Αν ο ήλιος έχαιρε λατρείας σε αρχαία Ελλάδα και Βαβυλώνα, τι δέος μπορεί να ενέπνεε στους βόρειους λαούς της Αρχαίας Ευρώπης…Οι αρχαίοι βόρειοι λαοί ζούσαν με τον φόβο ότι οι μεγάλες νύχτες του Δεκεμβρίου θα κατανικούσαν τον ήλιο. Σαν μέρος μιας μυστηριώδους ιεροτελεστίας, στόλιζαν το σπίτι τους με ελαιόπρυνο, κισσό, ιξό, δάφνες και άλλα αειθαλή φυτά, στα οποία απέδιδαν μαγικές ιδιότητες αφού είχαν την  «υπερφυσική»  ικανότητα να επιζούν. Στην προσπάθειά τους να αναβιώσουν τον ήλιο που πέθαινε, άναβαν κεριά και φωτιές.

Από τη μια ο ήλιος κι από την άλλη τα δέντρα τα οποία θεωρούσαν ιερά σύμβολα της ζωής, της επιβίωσης και της αθανασίας. Η λατρεία των δέντρων ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στους ειδωλολάτρες Ευρωπαίους που το αποτύπωσαν και στις βραχογραφίες τους. Στις 75.000 βραχογραφίες ή πετρογλυφικά, που ανακαλύφθηκαν στο Bohuslän (Μπόχουσλεν) της Σουηδίας και στο  Østfold (Έστφολ) της Νορβηγίας – κοκκινωπά σχέδια χαραγμένα σε γκρι βράχο, τα οποία οι αρχαιολόγοι τοποθετούν χρονικά στην περίοδο από το 1800 έως το 500 π.Χ. κι αναπαριστούν σκηνές από την καθημερινότητα της εποχής όπως το κυνήγι ή τα ταξίδια αλλά και από τα έθιμα και τη θρησκεία των Βόρειων φυλών- διακρίνονται ξεκάθαρα κάποια αειθαλή δέντρα στα οποία αποδίδεται λατρεία [βιβλίο: Rock Carvings in the Borderlands https://www.amazon.co.uk/Rock-carvings-borderlands-Bohusl%C3%A4n-%C3%98stfold/dp/9186425021].

Φαίνεται πως στις περιοχές της σημερινής Σουηδίας και Νορβηγίας, οι λαοί της αρχαιότητας θεωρούσαν τα αειθαλή δέντρα σαν το έλατο, ιερά σύμβολα.  Η λατρεία των δέντρων επιβίωσε μέσα από τους αιώνες, και μετά τον εκχριστιανισμό τους. [Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Τόμ. 61, σ. 341]. Πρόκειται πιθανότατα για τη συγχώνευση δύο αρχαίων εθίμων: τα φώτα με τα αειθαλή φυτά, δύο σε ένα, στο γνωστό Χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο δεν είναι παρά ένας ακόμη μύθος από τους πολλούς της «άγιας νύχτας» με μακριές και μπερδεμένες ρίζες που φτάνουν ως την αρχαιότητα,  τυλίγονται γύρω από τον τάφο του Νεβρώδ, στολίζουν τα αρχαιοελληνικά Πυανόψια και ανακυκλώνουν ειδωλοτρικές δοξασίες εμφανίζοντάς τες ως χριστιαννικά έθιμα.