Κλείνουν σήμερα πενήντα χρόνια από ένα έγκλημα που σφράγισε τη Λατινική Αμερική και την παγκόσμια αριστερά. Με αφορμή την επέτειο, νέα ντοκουμέντα έρχονται στο φως για τον εγκληματικό ρόλο που έπαιξε η τότε αμερικανική κυβέρνηση Νίξον, με υπουργό Εξωτερικών τον Χένρι Κίσινγκερ, στην ανατροπή της Χιλιανής δημοκρατίας και τη στήριξη της χούντας.

Στις 16 Σεπτεμβρίου, μόλις 5 μέρες μετά, ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον κάλεσε τον Κίσινγκερ για ενημέρωση- η συνομιλία τους καταγράφηκε από το μυστικό σύστημα μαγνητοφώνησης του Κίσινγκερ. Ο Νίξον φαινόταν να ανησυχεί ότι η παρέμβαση των ΗΠΑ στη Χιλή θα μπορούσε να αποκαλυφθεί και ύστερα οι δύο τους παραπονιούνται επειδή δεν παίρνουν εύσημα από τα μέσα ενημέρωσης για την πτώση του Αλιέντε.

«Το πράγμα στη Χιλή παγιώνεται», λέει ο Κίσινγκερ, «και φυσικά οι εφημερίδες κλαψουρίζουν επειδή ανατράπηκε μια φιλοκομμουνιστική κυβέρνηση». Ο Νίξον, κατακεραυνώνει τις «φιλελεύθερες αηδίες» στα μέσα ενημέρωσης και ο Κίσινγκερ πλειοδοτεί, ότι ο Τύπος θα έπρεπε να γιορτάζει το στρατιωτικό πραξικόπημα. «Στην περίοδο του Αϊζενχάουερ», (στην έναρξη του ψυχρού πολέμου-ΣΣ), λέει στον Νίξον, «θα ήμασταν ήρωες».

Δείτε το ντοκιμαντέρ: To Κόκκινο Σάντουιτς

Πρόκειται για ένα μικρό απόσπασμα από τα νέα ντοκουμέντα που έφερε στο φως το ανεξάρτητο Ιδρυμα της Ουάσιγκτον National Security Archives και ο Πήτερ Κόρνμπλουμ, ένας εξαιρετικός ακούραστος ερευνητής με τον οποία είχα παλιότερα συνεργαστεί. Στηριγμένο στις νέες αποκαλύψεις, ένα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε τις προάλλες στη χιλιανή τηλεόραση (Operación Chile: Top Secret) προκάλεσε σοκ στη χιλιανή κοινή γνώμη.

Νίξον: «Kάντε την οικονομία τους να ουρλιάζει»

Δεν είναι ότι ο ρόλος των ΗΠΑ δεν ήταν γνωστός. Αλλά τα ντοκουμέντα του Πήτερ φέρνουν στην επιφάνεια όχι μόνο τον βαθμό της αμερικανικής εμπλοκής, αλλά και τον κυνισμό με τον οποίο οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι της αμερικανικής Δημοκρατίας αντιμετωπίζουν την ανατροπή μιας άλλης δημοκρατίας, από τις πιο προηγμένες και ιστορικές της Λατινικής Αμερικής.

Παράδοξο ή μάλλον καθόλου παράδοξο, ένα δημοκρατικό τεστ είναι που κάνει τη CIA και τον Λευκό Οίκο να επιλέξουν οριστικά τη λύση του πραξικοπήματος. Τον Μάρτιο του 1973 γίνονται για πρώτη φορά εκλογές για το Κογκρέσο μετά τη νίκη του Αλιέντε και της Λαϊκής Ενότητας (ΛΕ) το 1970. Τους μήνες πριν την ψηφοφορία, η CIA έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης Αλιέντε με μαζική, μυστική προπαγάνδα χρηματοδότησης του αντιπολιτευόμενου τύπου και κοινωνικοοικονομικής αποσταθεροποίησης. Είναι η εποχή που ο Νίξον διατάζει: «Κάντε την οικονομία τους να ουρλιάζει».

Διαβάστε: Η άλλη 11η του Σεπτέμβρη

Αλλά στις εκλογές η κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας αυξάνει την εκλογική της δύναμη. «Το πρόγραμμα της ΛΕ εξακολουθεί να απευθύνεται σε ένα σημαντικό τμήμα του χιλιανού εκλογικού σώματος», τηλεγραφεί απογοητευμένος ο σταθμάρχης της CIA από το Σαντιάγκο. «Οι μελλοντικές επιλογές», απαντά το Αρχηγείο στις 6 Μαρτίου, «επανεξετάζονται τώρα υπό το πρίσμα των απογοητευτικών εκλογικών αποτελεσμάτων, τα οποία θα επιτρέψουν στον Αλιέντε και την ΛΕ να προωθήσουν το πρόγραμμά τους με νέο σθένος και ενθουσιασμό».

Υποστήριξη προς τις τρομοκρατικές ομάδες

Οι επιλογές αυτές είναι: ένταση των μυστικών επιχειρήσεων υπονόμευσης, επαφές με Χιλιανούς στρατιωτικούς για τη βολιδοσκόπηση τους και δημιουργία ενός κλίματος πραξικοπήματος. Αυτό περιελάμβανε «μεγάλης κλίμακας υποστήριξη» προς τις τρομοκρατικές ομάδες στη Χιλή, μεταξύ των οποίων η Patria y Libertad και τα «μαχητικά στοιχεία του Εθνικού Κόμματος» για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα -έξι έως εννέα μήνες- «κατά τη διάρκεια του οποίου θα καταβαλλόταν κάθε προσπάθεια για την προώθηση του οικονομικού χάους, την κλιμάκωση των πολιτικών εντάσεων και την πρόκληση ενός κλίματος απόγνωσης, στο οποίο το (αντιπολιτευόμενο) Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα και ο λαός γενικά θα επιθυμούσαν τη στρατιωτική επέμβαση».

Στο διάστημα αυτών των μηνών, η Μυστική Επιχείρηση Χιλή προχωράει. Η CIA υποστηρίζει την Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Φορτηγών, η οποία επρόκειτο να ξεκινήσει μαζική απεργία των φορτηγατζήδων. Η βίαιη απεργία, η οποία παρέλυσε τη χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια του Αυγούστου, αποτέλεσε βασικό παράγοντα για τη δημιουργία του πραξικοπηματικού κλίματος που η CIA επιδιώκει από καιρό στη Χιλή.

Χριστιανοδημοκράτες και ΚΚ αλλάζουν στάση

Άλλες τακτικές περιελάμβαναν πιέσεις προς την ηγεσία των Χριστιανοδημοκρατών να εγκαταλείψουν τις κοινοβουλευτικές σχέσεις με την κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας και να εργαστούν προς την κατεύθυνση ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος. Σε μια «έκθεση προόδου» της CIA στις αρχές Ιουλίου, ο τοπικός Σταθμός της μυστικής υπηρεσίας σημείωνε ότι «υπήρξε αυξανόμενη αποδοχή από την πλευρά των ηγετών του Χριστιανοδημοκρατών ηγετών, ότι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα είναι πιθανώς απαραίτητο για να αποτραπεί μια πλήρης μαρξιστική κατάληψη στη Χιλή».

Ενώ οι ηγέτες των Χριστιανοδημοκρατών δεν παραδέχονται ανοιχτά ότι οι πολιτικές τους αποφάσεις και οι τακτικές τους αποσκοπούν στη δημιουργία των συνθηκών που θα προκαλέσουν στρατιωτική επέμβαση, ο Σταθμός αναφέρει ότι «ιδιωτικά αυτό είναι γενικά αποδεκτό».

Η θέση των Χριστιανοδημοκρατών, με τη σειρά της, ώθησε το παραδοσιακά μετριοπαθές Κομμουνιστικό Κόμμα της Χιλής, που ήταν λιγότερο ριζοσπαστικό από την ΛΕ, να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πολιτική συνεργασία με την αξιωματική αντιπολίτευση δεν ήταν πλέον εφικτή και να υιοθετήσει μια πιο κριτική στάση απέναντι στην κυβέρνηση, δημιουργώντας βαθιές διαιρέσεις στον ίδιο τον συνασπισμό του Αλιέντε.

Στις 8 Σεπτεμβρίου, η CIA και η DIA (Υπηρεσία Πληροφοριών του αμερικανικού στρατού) ενημερώνουν την Ουάσιγκτον ότι το πραξικόπημα βρισκόταν προ των πυλών και ότι «τα Σώματα των Ενόπλων Δυνάμεων καθώς και ότι τρομοκρατικές και ακροδεξιές ομάδες θα το υποστηρίξουν».

Πινοσέτ: «Σκοτώστε τη σκύλα και εξαλείψτε τη γέννα»

Η συνέχεια είναι γνωστή. Στις 11 Σεπτεμβρίου ξεκινάει το πραξικόπημα. Ο πρόεδρος Αλιέντε κατορθώνει να φτάσει στο προεδρικό Μέγαρο μαζί με τους οπλισμένους σωματοφύλακες του και αρνείται να παραδοθεί, παρά τον ανελέητο βομβαρδισμό της προεδρίας. Κατά τη διάρκεια των μαχών, ο στρατός προτείνει επανειλημμένα στον Αλιέντε να παραδοθεί και να του διαθέσει ένα αεροπλάνο να φύγει από τη χώρα μαζί με την οικογένειά του.

Στη διαβόητη ηχογράφηση του στρατηγού Πινοσέτ που δίνει οδηγίες στα στρατεύματά του μέσω ραδιοεπικοινωνίας στις 11 Σεπτεμβρίου, ο αρχιπραξικοπηματίας ακούγεται να γελάει και να ορκίζεται ότι «αυτό το αεροπλάνο δεν θα προσγειωθεί ποτέ». Για να προσθέσει: «Σκοτώστε τη σκύλα και εξαλείψτε τη γέννα», μια προφητική φράση για τη σκληρότητα του καθεστώτος του. Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε βρέθηκε νεκρός από αυτοτραυματισμό στο εσωτερικό του γραφείου του, γύρω στις δύο το μεσημέρι.

Δείτε το ντοκιμαντέρ: Τα χρόνια Πινοσέτ 

Η διεθνής καταδίκη στο πραξικόπημα ήταν άμεση. Πολυάριθμες κυβερνήσεις κατήγγειλαν την κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό, ενώ μαζικές διαμαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Αναπόφευκτα, όλοι υποψιάζονταν την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Στις ακροάσεις για την επιβεβαίωσή του ως υπουργού Εξωτερικών -μόλις μία ημέρα μετά το πραξικόπημα- ο Κίσινγκερ (μέχρι τότε ήταν σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας-ΣΣ) δέχτηκε ερωτήσεις σχετικά με τη συμμετοχή της CIA.

Η Υπηρεσία «συμμετείχε πολύ λίγο το 1970 και έκτοτε έχουμε μείνει απολύτως μακριά από κάθε πραξικόπημα», απάντησε ο Κίσινγκερ. « Οι προσπάθειές μας στη Χιλή ήταν να ενισχύσουμε τα δημοκρατικά πολιτικά κόμματα για να κερδίσουν τις εκλογές του 1976».

Την επομένη του πραξικοπήματος, στις 12 Σεπτεμβρίου, η κυβερνητική Ομάδα Ειδικών Δράσεων, συζητά πώς θα βοηθηθεί το νέο στρατιωτικό καθεστώς στη Χιλή. Ο Κίσινγκερ αστειεύεται, λέγοντας ότι «ο Πρόεδρος ανησυχεί μήπως στείλουμε κάποιον στην κηδεία του Αλιέντε. Του είπα ότι δεν πιστεύω ότι το σκεφτόμασταν αυτό». «Όχι», απάντησε ένας βοηθός, «εκτός αν θέλετε να πάτε εσείς».