Οι τοπιογραφίες του 17ου αιώνα, οι μεγάλων διαστάσεων πίνακες με τις εξόχως ρεαλιστικές, πιστές απεικονίσεις αστικών και άλλων τοπίων, με έμφαση στα μνημεία και στα τοπόσημα -το είδος της τοπιογραφίας ονοµάζεται veduta ή vedute, δηλαδή «θέα, άποψη»-  αποτελούσαν για τους ταξιδιώτες της εποχής τεκμήριο των «εξωτικών» προορισμών τους.

Πριν από τα smartphones, το Snapchat, και τα selfie sticks υπήρχαν τα vedutes. Με άλλα λόγια, πριν από 275 χρόνια ήταν η ζωγραφική.

Η έκθεση με τίτλο «Eyewitness Views: Making History in 18th-Century Europe» (διάρκεια έως τις 30 Ιουλίου 2017) που παρουσιάζεται στο Μουσείο J. Paul Getty στο Λος Άντζελες ρίχνει φως στο φαινόμενο vedute της εποχής του Διαφωτισμού.

Με άλλα λόγια, στρέφει το βλέμμα στους εκπληκτικής λεπτομέρειας πίνακες που απεικονίζουν τη Βενετία, τη Ρώμη, το Παρίσι και άλλα τουριστικά hotspots κατά τον 18ο αιώνα.

Για να κατανοήσει κανείς τη φύση του vedute πρέπει να κάνει την αναλογία, να τα αντιμετωπίσει ως συλλεκτικά σουβενίρ πολυτελείας, προορισμένα να προσφέρουν την απόλαυση ενός ταξιδιού με το νου, όταν ο ταξιδιώτης επέστρεφε πλέον στην πατρίδα του.

Στην πραγματικότητα ήταν κάτι περισσότερο από υψηλής αισθητικής και αξίας καρτ ποστάλ, σημειώνει ο επιμελητής του Μουσείου Getty, Peter Björn Kerber στον πολυτελή κατάλογό που συνοδεύει την έκθεση.

Ήταν η απόδειξη ότι κάποιος είχε έρθει σε επαφή με τα αρχιτεκτονικά θαύματα του δυτικού πολιτισμού, ένα προ-Instagram.

Οι πίνακες περιελάμβαναν πορτρέτα επισκεπτών ή διπλωματών, ενώ άλλοι απεικόνιζαν γεγονότα στα οποία ο ταξιδιώτης υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας, από βασιλικούς γάμους μέχρι ηφαιστειακές εκρήξεις.

Παρότι «επισκιάζονται» από το περιβάλλον, τα πρόσωπα δεν χάνουν την ταυτότητα τους. Οι λεπτομέρειες του ενδύματος, αλλά και η θέση, το «πλασάρισμα» τους στον πίνακα -όπως το λίγο μεγαλύτερο ύψος ή η «στρατηγική» τοποθέτηση τους κοντά σε μία στήλη φωτός- υπογράμμιζαν τη σημασία του προσώπου.

Είναι αυτονόητο ότι η διαδικασία ήταν εξαιρετικά επίπονη για τους ζωγράφους επειδή οι πίνακες έπρεπε να δίνουν την ψευδαίσθηση της απόλυτης αυθεντικότητας.

Η αίσθηση του χρόνου και βεβαίως, του τόπου ορίζονταν λεπτομερώς: Από τον ήλιο και τις σημαίες που κυμάτιζαν, μέχρι τις τολύπες καπνού ενός πυροβόλου που παραμένουν στον αέρα.

Σε πίνακα του Panini  του 1747 με θέμα μια συναυλία στο Teatro Argentina, ο Kerber επισημαίνει ότι είναι δυνατό να προσδιοριστεί ακόμη και το μουσικό κομμάτι, η καντάτα που έπαιζε η ορχήστρα από τη θέση των μουσικών!

Οι ξένοι διπλωμάτες στην Ιταλία ήταν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν, συνεπώς και εκμεταλλεύτηκαν τη δύναμη του Vedute.

Επειδή κατά παράδοση αναλάμβαναν καθήκοντα μετά από πομπώδεις, τελετουργικές εισόδους στις πόλεις -πομπές με μεγάλο κόστος και πολύμηνη προετοιμασία (στη Βενετία αγόραζαν ή κατασκεύαζαν γόνδολες ειδικά για την περίσταση) η παραγγελία ενός πίνακα ο οποίος θα απεικόνιζε τη μεγάλη, όσο και εφήμερη στιγμή, που θα τόνωνε το πολιτικό προφίλ τους, θεωρούνταν δεδομένη. 

Πολλές ωστόσο, από τις«εφήμερες» σκηνές τόπων και τοπίων υπάρχουν ακόμη.

Ο πίνακας του Giuseppe Zocchi με τις κούρσες στο Palio di Siena είναι εύκολα αναγνωρίσιμη στην ταινία  Τζέιμις Μποντ «The Quantum of Solace».

Οι ζωγράφοι βρήκαν τρόπους να βελτιώσουν την εικόνα των ευρωπαϊκών μεγάλων πόλεων.

Άλλωστε, εκείνη την εποχή, το Vedute ήταν το οπτικό ισοδύναμο της υπερβολής, μία υπέροχη επίδειξη. Η οποία έκρυβε πάσης φύσεως σκοπιμότητες.

Για παράδειγμα, ο Panini συρρίκνωσε με θράσος τη μνημειώδη πρόσοψη του πιο διάσημου κτιρίου της Ρώμης, της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου, προς χάρη της φιγούρας του προστάτη του, ο οποίος φτάνει στην εκκλησία μεγαλοπρεπώς πάνω σε άλογο.

Σε κάθε περίπτωση, οι πίνακες είναι τόσο πολύπλοκοι οπτικά, ώστε ένας θεατής μπορεί να περάσει ώρες ολόκληρες κοιτάζοντας τους…

Κορυφαίοι εκπρόσωποι της τοπιογραφίας vedute, είναι οι ζωγράφοι Canaletto, Bernardo Bellotto, Luca Carlevarijs, Giovanni Paolo Panini, Francesco Guardi, Hubert Robert, που έμειναν στην ιστορία για τους τεράστιους, εμβληματικούς καμβάδες τους, έργα με ξεχωριστή θέση στην ιστορία της Τέχνης, λόγω της εξαιρετικής καλλιτεχνικής ποιότητας, της ζωντάνιας, αλλά και του ιστορικού ενδιαφέροντος τους. 

Η έκθεση του Getty (η οποία θα μεταφερθεί το φθινόπωρο στο Minneapolis Institute of Art και στη συνέχεια, στο Cleveland Museum of Art) συγκέντρωσε έργα από μουσεία, αλλά και ιδιωτικές συλλογές.

Το ενδιαφέρον είναι ότι λόγω της φύσης των έργων, οι πίνακες κατέληγαν συνήθως σε τόπους που βρίσκονταν σε μεγάλη γεωγραφική απόσταση από τα θέματα των έργων αυτών καθαυτών. 

Από τους σημαντικότερους παραγγελιοδότες για παράδειγμα των vedute της Βενετίας, ήταν οι Άγγλοι ευγενείς.