Είναι μέσα Φεβρουαρίου 1959 όταν στο Ειδικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου στην Αθήνα, ξεκινά η δίκη του «χασάπη της Θεσσαλονίκης» Μαξ Μέρτεν. Ο τελευταίος φτάνει στη Θεσσαλονίκη Δεκέμβριο του 1941 μαζί με τον κατοχικό στρατό αρχικά ως σύμβουλος στρατιωτικής διοίκησης, και Ιούλιο του  1943 αναβαθμίζεται σε Διοικητή Γερμανικής Διοίκησης που δημιουργείται μετά από δική του πρόταση και σχεδιασμό.

Γρήγορα, αναδεικνύεται σε κυρίαρχο της πόλης και υπεύθυνο για τη μεταφορά δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, και τη λεηλασία των περιουσιών τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι φεύγοντας από την πόλη -Μάρτιο 1944- παίρνει μαζί του εννέα βαλίτσες γεμάτες τιμαλφή.

Μετά τον πόλεμο συλλαμβάνεται από τους Συμμάχους, κι ενώ οι Αμερικανοί ζητούν από την ελληνική κυβέρνηση να δικαστεί ως εγκληματίας πολέμου, η τελευταία όχι μόνο αρνείται, αλλά ζητά   μάλιστα και την απελευθέρωσή του λόγω της «…άμεμπτης συμπεριφοράς του και των ανεκτίμητων υπηρεσιών του προς την Ελλάδα»…

Επιστρέφοντας στην μεταπολεμική Γερμανία ουδείς ασχολείται με το ναζιστικό παρελθόν του Μέρτεν. Εργάζεται ως δικηγόρος, ιδιαίτερος γραμματέας του υπουργού Δικαιοσύνης και ανώτερος εισαγγελέας, ενώ ιδρύει πολιτικό κόμμα. Φτάνοντας στην Αθήνα, Μάιο 1957, για να καταθέσει υπέρ του παλαιότερου διερμηνέα του και φυγόδικου στη Γερμανία Μάισνερ, συλλαμβάνεται. Η είδηση περνάει στα ψιλά των εφημερίδων, αλλά παρασκηνιακά ανάβουν φωτιές στην κυβέρνηση της ΕΡΕ που, στην κυριολεξία, δεν ξέρει τι να τον κάνει…

Προφυλακίζεται, και Απρίλιο του 1958 βγαίνει το βούλευμα σύμφωνα με το οποίο ο 45χρονος πλέον «σφαγέας» της Θεσσαλονίκης κατηγορείται σε 44 σελίδες για μια σειρά φρικαλεότητες, εναντίων, κυρίως, του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης. Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής συναντά στην, τότε, Δυτική Γερμανία, τον καγκελάριο Αντενάουερ επιζητώντας επενδύσεις και στήριξη στο Κυπριακό.

Επιστρέφοντας, ο ηγέτης της Δημοκρατικής Ένωσης Ηλίας Τσιριμώκος κατηγορεί τον πρωθυπουργό για μυστική ατζέντα συζητήσεων που αφορά  παζάρεμα της απελευθέρωσης Μέρτεν. Το σενάριο μπορεί να διαψεύδεται εκείνη τη στιγμή, αλλά δικαιώνεται λίγους μήνες μετά (Ιανουάριος 1959) όταν παρουσιάζεται υπό ψήφιση στη βουλή το νομοσχέδιο «Περί αναστολής διώξεων εγκληματιών πολέμου» που «φωτογραφίζει» ουσιαστικά την υπόθεση Μέρτεν, παρότι η κυβέρνηση  διαβεβαιώνει ότι αυτό δεν περιλαμβάνει τον Μέρτεν.

Στη δίκη που ακολουθεί ένα μήνα μετά οι κατηγορίες επικυρώνονται, και ο Μέρτεν καταδικάζεται σε 25ετή φυλάκιση για τις φρικαλεότητές του στη διάρκεια της Κατοχής. Όμως, πριν ακόμα ολοκληρωθεί η χρονιά, αποφυλακίζεται με, νέο, νομοσχέδιο «Περί τροποποιήσεως της νομοθεσίας για τα εγκλήματα πολέμου», σύμφωνα με το οποίο αναφέρεται ότι «αναστέλλεται αυτοδικαίως και χωρίς να απαιτείται απόφαση δικαστηρίου, πάσα δίωξις Γερμανών υπηκόων φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, καθώς και η εκτέλεσις πάσης ποινής ή το υπόλοιπον ταύτης». Μόνο η φωτογραφία του Μέρτεν λείπει από το νομοσχέδιο…

Ο καταδικασμένος εγκληματίας απελαύνεται στη Γερμανία όπου μετά από,τυπική, ανάκριση αφήνεται ελεύθερος -του δίνεται μάλιστα σύνταξη για την ελληνική «ταλαιπωρία» του- αλλά η υπόθεση δεν τελειώνει εκεί.

Ο «χασάπης της Θεσσαλονίκης» ξεκινά μια ανηλεή επίθεση κατά της ελληνικής κυβέρνησης που τον απελευθέρωσε, καταγγέλλοντας στην εφημερίδα «Ηχώ του Αμβούργου» και το περιοδικό “Der Spiegel” μέλη της – μεταξύ των οποίων οι πρωθυπουργός Καραμανλής και υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Θέμελης- ως συνεργάτες των κατοχικών  δυνάμεων αμειβόμενους από τις κατασχεθέντες εβραϊκές περιουσίες…

Στο σάλο που δημιουργείται σε εσωτερικό και εξωτερικό, η ελληνική κυβέρνηση ζητά από τον Μέρτεν να καταθέσει όσα στοιχεία έχει στα ελληνικά δικαστήρια, η αντιπολίτευση ζητά προσφυγή στα γερμανικά δικαστήρια, και η γερμανική κυβέρνηση δυσφορεί για τη νέα διατάραξη σχέσεων των δύο χωρών και την ανακίνηση τραγικών αναμνήσεων της ναζιστικής περιόδου.

Τα επόμενα χρόνια οι «αποκαλύψεις Μέρτεν» δηλητηριάζουν την πολιτική ζωή του τόπου, με τον εγκληματία πολέμου να μην καταθέτει ποτέ στη δικαιοσύνη τα επίμαχα έγγραφα και φωτογραφίες που δήθεν έχει στα χέρια του, και να καταδικάζεται τελικά ερήμην για συκοφαντική δυσφήμιση το 1963, ενώ φεύγει από τη ζωή τον Σεπτέμβριο του 1971.

  
Ο Μέρτεν οργανώνει τη συγκέντρωση 9.000 Εβραίων στην πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη, οι περισσότεροι εκ των οποίων στέλνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης…

  
Ο «χασάπης της Θεσσαλονίκης» όπως ήταν στα χρόνια της παντοδυναμίας του, και, όπως έπρεπε να είναι, στη διάρκεια της δίκης του…

Η είδηση της σύλληψής αρχικά περνά στα «ψιλά» των εφημερίδων, αλλά στη συνέχεια κυριαρχεί για χρόνια στα πρωτοσέλιδα τους.

Σύλληψη, δίκη, και «αποκαλύψεις» του Μέρτεν που δεν γνωρίζουν ποτέ το φως της δημοσιότητας, αποτελούν για χρόνια  σύνηθες θέμα των εφημερίδων. Ανάμεσα στις ειδήσεις και το αίτημα των κατοίκων του μαρτυρικού Χορτιάτη για εκτέλεσή του…

Υπόθεση Μέρτεν συμπυκνωμένη σε τρία σκίτσα του Φωκίωνα  Δημητριάδη.