Το Ολοκαύτωμα της Κανδάνου είναι ένα τερατώδες έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, που συμπυκνώνει, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο έγκλημα, την κτηνώδη ιδεολογία και πρακτική του ναζισμού!

Στις 3 Ιουνίου 1941, δύο μέρες μετά τη λήξη της Μάχης της Κρήτης και την πύρρειο νίκη του σ’ αυτήν, ο γερμανικός στρατός κατοχής επιστρέφει στην Κάνδανο, εξοντώνει όσους κατοίκους της βρίσκει στο πέρασμά του, καταστρέφει ολοσχερώς το χωριό και τοποθετεί μία πινακίδα, που αποτελεί μνημείο και, ταυτόχρονα, τρανή απόδειξη της ναζιστικής θηριωδίας: «Διά την κτηνώδη δολοφονία Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρες, γυναίκες, παιδιά και παπάδες μαζί και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3/6/41 η Κάνδανος εκ θεμελίων διά να μην επανοικοδομηθεί πλέον ΠOTE.». Αμέσως μετά μπήκε τοποθετούν μία ακόμη πινακίδα, που έγραφε τα εξής: «Ως αντίποινον των άπω οπλισμένων πολιτών ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος.». Το 1943 η ναζιστική Γερμανία επανέρχεται με μία νέα πινακίδα: «Εδώ υπήρχε η Κάνδανος κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών Στρατιωτικών».

Οι τρεις αυτές ναζιστικές πινακίδες, η μία χειρότερη από την άλλη, αποτελούν μνημείο της ναζιστικής βαρβαρότητας: είναι τα αδιάψευστα τεκμήρια της ενοχής της ναζιστικής Γερμανίας για το τερατώδες αυτό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας αλλά και φωτίζουν τα κίνητρά του: σκοπός της καταστροφής της Κανδάνου ήταν η συλλογική τιμωρία του κρητικού και συνολικά του ελληνικού λαού για την υπερήφανη στάση του και ο παραδειγματισμός των υπόλοιπων λαών σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Η παλλαϊκή Αντίσταση στη Μάχη της Κρήτης άλλαξε τα δεδομένα του Πολέμου

Η αυθόρμητη λαϊκή Αντίσταση, ο πάνδημος συναγερμός, ο παλλαϊκός ξεσηκωμός της Μάχης της Κρήτης αποτέλεσε το έναυσμα, τον καταλύτη και την εναρκτήρια πράξη της οικοδόμησης της Ευρωπαϊκής Λαϊκής Αντίστασης, της κυριότερης καινοτομίας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο κρητικός λαός δεν λογάριασε ότι ήταν ουσιαστικά άοπλος, δεν πτοήθηκε από το γεγονός ότι έλειπε η 5η Μεραρχία Κρητών, ούτε φοβήθηκε τη θηριώδη γερμανική υπεροπλία. Μέσα σε χρόνο – ρεκόρ περισσότερες από 600 μικρές και μεγάλες ομάδες κατοίκων του νησιού οργανώθηκαν και έσπευσαν στα σημεία όπου έπεφταν οι αλεξιπτωτιστές, οι ουρανίτες. Οι ανυπότακτοι Κρήτες, οι «αστράτευτοι μαχητές», αντιστάθηκαν με ηρωισμό στον εισβολέα, προκαλώντας στις επίλεκτες γερμανικές δυνάμεις βαρύτατες απώλειες, τις μεγαλύτερες από την έναρξη του πολέμου. Και αν η 5η Μεραρχία ήταν παρούσα, η ζυγαριά ίσως είχε γύρει προς την πλευρά των αμυνόμενων Κρητικών. Η νίκη των Γερμανών ήταν πύρρειος, το πλήγμα που υπέστησαν πολύ μεγάλο.

Συγκλονιστική η λαϊκή Αντίσταση στην επαρχία Σελίνου!

Η λαϊκή Αντίσταση στην Κάνδανο και την ευρύτερη περιοχή πήρε χαρακτήρα καθολικό. Στην Κάνδανο συγκροτήθηκε, ίσως, η πολυπληθέστερη απ’ όλες τις ομάδες με 250 πολίτες, που πολέμησε με ηρωισμό τους Γερμανούς στο φαράγγι της Κανδάνου προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Μάλιστα οι ηρωικοί Καντανιώτες και Σελινιώτες πολέμησαν μόνοι τους, χωρίς καμία στρατιωτική, ελληνική ή συμμαχική δύναμη, στο πλευρό τους! Μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά γεγονός είναι και η απόφαση της λαϊκής συνέλευσης της Κανδάνου, το βράδυ της 22ας Μαΐου, να συνεχιστεί ο αγώνας, παρά το γεγονός ότι η Μάχη της Κρήτης έχει ήδη κριθεί, και παρά τον κίνδυνο να καταστραφεί τη Κάνδανος!..

Στις 23 και 24 Μαΐου οι µάχες στα Φλώρια, στα Μεσαύλια και στο Φαράγγι της Καντάνου είναι εξαιρετικά σκληρές. Η τεράστια γερμανική και οπλισμένη σαν αστακός δύναμη συναντά απρόσμενη αντίσταση από τους αποφασισμένους Σελινιώτες. Το ξημέρωμα της 25ης Μαΐου, κι αφού είχαν τελειώσει οι σφαίρες, οι αστράτευτοι μαχητές διέφυγαν στο βουνό αποτρέποντας τον δηµογραφικό αφανισµό της Κανδάνου και της ευρύτερης περιοχής. Όμως δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την ισοπέδωση του χωριού και τις εκτελέσεις όσων αμάχων οι Γερμανοί βρήκαν στο διάβα τους. Στις 3 Ιουνίου οι Γερμανοί, αφού έχουν καταλάβει το λιμάνι της Παλαιοχώρας, επιστρέφουν στην Κάνδανο για να την ισοπεδώσουν. Είχε προηγηθεί η σφαγή στο Κοντομαρί, η πρώτη μετά τη Μάχη της Κρήτης, αλλά και μαζικές εκτελέσεις σε αρκετά ακόμη μαρτυρικά χωριά κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης (με κυριότερες αυτές στα Μισίρια Ρεθύμνου και τον Κακόπετρο Χανίων, στις 23 και 24 Μαΐου 1941). 

Τον Σεπτέμβρη του 1941 οι Γερμανοί ξανάρχονται και προχωρούν σε μαζική εκτέλεση ανδρών στην Παλαιοχώρα και εμπρησμούς οικισµών σε όλη την επαρχία Σελίνου. Πέραν των εκτελέσεων και της κασταστροφής του χωριού το Γ’ Ράιχ επιφυλάσσει στον πληθυσµό της Κανδάνου μία ακόμη δοκιμασία: οι Καντανιώτες θα υποχρεωθούν να παραµείνουν μέχρι την αμνηστία του 1942 επικηρυγµένοι και εξορισµένοι από τις εστίες τους.

Η καθολικότητα της συµµετοχής, η ενότητα και η αποτελεσματικότητα στη δράση και η απαράμιλλη γενναιότητα ήταν τα χαρακτηριστικά εκείνα που δημιούργησαν το θαύμα του παλλαϊκού ξεσηκωμού. Όπως επισημαίνει η Νίκη Παπαηλιάκη για την επαρχία Σελίνου, η παραδοσιακή πολεµική ετοιµότητα, η ικανότητα συντονισμού σε έκτακτες, πολεμικές, καταστάσεις και η επίδειξη αλληλεγγύης επέτρεψαν την ένταξη όλων των κατοίκων  στον αγώνα, συµπεριλαµβανοµένων και των γυναικών. 

Οι Καντανιώτες, οι Σελινιώτες και όλοι οι Κρήτες πήραν στους ώμους τους την τιμή όλης της Ευρώπης! Το αδούλωτο φρόνημα του κρητικού λαού δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό από τους σχεδιαστές της ναζιστικής νέας τάξης πραγμάτων, κι αυτή ήταν η πραγματική αιτία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, στα όρια της γενοκτονίας, που οι Γερμανοί επιτέλεσαν στην Κρήτη και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Γι’ αυτό οι Γερμανοί θέλησαν να σβήσουν από το χάρτη την Κάνδανο. Γι’ αυτό και σφαγίασαν 2.000 αμάχους στην Κρήτη έως τον Σεπτέμβριο του 1941 με την επίκληση, μάλιστα, για πρώτη – ίσως – φορά στην Ευρώπη, τριών βάρβαρων αρχών του ναζισμού: της αρχής της συλλογικής ευθύνης, της αρχής της ασύμμετρης απάντησης, και της αρχής της άρσης της διάκρισης εμπολέμων και αμάχων. 

Ανυποχώρητος αγώνας ενάντια στην παραχάραξη της Ιστορίας

Η Κρήτη και όλη η Ελλάδα αντιστάθηκε ηρωικά στο Γ’ Ράιχ και τον φασιστικό Άξονα πληρώνοντας βαρύτατο τίμημα. Το αποτύπωμα της κτηνωδίας έμεινε χαραγμένο στους εκατοντάδες χιλιάδες τάφους των θυμάτων, στα πρόωρα γηρασμένα πρόσωπα των επιζώντων, στα μαύρα ρούχα των γυναικών, στα καμένα χωριά, στα λημέρια, στα ριζίτικα, στις μαρτυρίες. Στις επιγραφές που άφησαν οι κατακτητές. Μα πάνω απ’ όλα στην καρδιά και το μυαλό των ανθρώπων. Η Κατοχή σφράγισε με μαύρο, ανεξίτηλο, χρώμα τη ζωή τους, και ιδίως των παιδιών, που γνώρισαν τη σκληρότητα από τα πιο τρυφερά τους χρόνια. Και υπονόμευσε καθοριστικά την ανάπτυξη της χώρας.

Σήμερα, σε μία εποχή κοινωνικής κρίσης, πολέμου στην Ουκρανία, γενοκτονίας στη Γάζα και προσπάθειας επανάκαμψης στην εξουσία ακροδεξιών κομμάτων σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών έχει πολλαπλό και επίκαιρο περιεχόμενο: είναι πράξη ανάδειξης της μνήμης και υπεράσπισης της ιστορικής αλήθειας απέναντι στην πλαστογράφησή της· απόδοσης Δικαιοσύνης· ανάκτησης της Εθνικής Ανεξαρτησίας· θωράκισης της δημοκρατίας απέναντι στη φασιστική απειλή. Επιπλέον, αποτελεί, ένα αποφασιστικό διάβημα υπέρ της Ειρήνης! 

Απέναντι σε φανερούς ή κρυφούς παραχαράκτες της Ιστορίας, απέναντι σε φανερούς ή κρυφούς αρνητές της διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών, απέναντι σε όσους συμπράττουν στο εγχείρημα να τεθεί η ιστορική μνήμη της χώρας μας υπό τον έλεγχο του γερμανικού κράτους, το κίνημα διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών με μπροστάρη το Εθνικό Συμβούλιο, συνεχίζει αταλάντευτα τον αγώνα, συνδέοντας τη γενιά της Αντίστασης με τις νεότερες γενιές. Κι έχουμε στο πλευρό μας τον ελληνικό λαό και όλο και περισσότερους Γερμανούς δημοκράτες που αντιλαμβάνονται ότι χωρίς Δικαιοσύνη κι Αποζημίωση δεν θα μπορέσει ποτέ να απαλλαγεί η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας από το άγος των εγκλημάτων του Γ’ Ράιχ. 

Σε μία εποχή αιματηρού πολέμου στην Ουκρανία, σφαγής και λιμοκτονίας αμάχων στη Γάζα αναδεικνύεται η σημασία και η επικαιρότητα του αγώνα μας: όσο δεν αποδίδεται δικαιοσύνη για τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όσο δεν τιμωρούνται οι θύτες και δεν αποζημιώνονται τα θύματα, η ανθρωπότητα διατρέχει τον κίνδυνο επανάληψης των εγκλημάτων αυτών.

Η μεγάλη επιτυχία του Συνεδρίου για τις Γερμανικές Οφειλές της 1ης Ιουνίου 2024 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, με τη σύμπραξη ένδεκα φορέων, τη συμμετοχή υψηλού επιπέδου εισηγητών και τη μαζική παρουσία κόσμου, αποδεικνύει ότι το θέμα παραμένει ανοικτό και επίκαιρο!

Η ναζιστική Γερμανία θέλησε να σβήσει από το χάρτη την Κάνδανο. Δεν τα κατάφερε! Η Κάνδανος είναι εδώ, τιμά τους νεκρούς της, αγωνίζεται για ένα δημοκρατικό και δημιουργικό μέλλον, βροντοφωνάζει «ποτέ ξανά» και αγωνίζεται για Μνήμη, Δικαιοσύνη και Ειρήνη!

• Πανεπιστημιακός, Συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα