Όταν αναφερόμαστε στο σημαντικότερο γεγονός που συνέβη στη χώρα τη δεκαετία του 60 την 21η Απριλίου, σίγουρα το μυαλό όλων πηγαίνει στην δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967. Όμως εκτός από αυτή τη σκοτεινή ημέρα, τέσσερα μόλις χρόνια πριν συμβαίνει ένα άλλο κορυφαίο φωτεινό γεγονός, που σηματοδοτεί μια Άνοιξη που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. 

Βρισκόμαστε στα τέλη του 1962 εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, οι Μεγάλες Δυνάμεις χρησιμοποιούν την πυρηνική απειλή ως διπλωματικό όπλο ισχύος, ενώ η κρίση των πυραύλων της Κούβας τον Οκτώβριο του ίδιου έτους φέρνει την ανθρωπότητα στο χείλος του πυρηνικού ολέθρου. Σε αυτό το ασφυκτικό κλίμα, και στα πλαίσια αντίστοιχων ειρηνικών κινημάτων του εξωτερικού, φοιτητές  δημιουργούν τον Ελληνικό  Σύνδεσμο για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό στο όνομα του Βρετανού, φιλόσοφου, μαθηματικού και ειρηνιστή Μπέρναρντ Ράσελ. Το κίνημα αυτό είναι εξαρχής ακομμάτιστο, με τις κομματικές δυνάμεις του τόπου να το θεωρούν, αρχικά, μια περιφερειακή φοιτητική πρωτοβουλία.

Όμως η ταχύτατη εξάπλωση του Συνδέσμου μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, η δημιουργία παραρτημάτων σε επαρχία και συνοικίες, και, κυρίως, η αθρόα στελέχωσή του από χιλιάδες νέους και νέες που η προσδοκία της παγκόσμιας ειρήνης δίνει προοπτική στα όνειρά τους, το μετατρέπουν σε υπολογίσιμη δύναμη νεολαίας. Όταν μάλιστα ανακοινώνει την πραγματοποίηση πορείας Ειρήνης έχοντας ως σημείο εκκίνησης τον υψηλού συμβολισμού χώρο του Τύμβου του Μαραθώνα, αποτελεί πλέον μέρος του πολιτικού σκηνικού.

Πρώτο “θύμα” της πορείας Ειρήνης είναι η κυβέρνηση της ΕΡΕ η οποία αιφνιδιάζεται, χαρακτηρίζει τον Σύνδεσμο ως “κομμουνιστική οργάνωση”, απαγορεύει την πορεία ενώ δημιουργεί μια ολόκληρη εκστρατεία αποτροπής προσέγγισης του χώρου συγκέντρωσης. Ιδιοκτήτες πούλμαν και λεωφορείων που έχουν κλείσει δρομολόγια για την συγκέντρωση, υπαναχωρούν μπροστά στις κυβερνητικές πιέσεις και αρνούνται την χορήγηση των οχημάτων τους στους διαδηλωτές. Ο αστυνομικός διευθυντής  Καραμπέτσος δηλώνει στους δημοσιογράφους απαγόρευση συγκεντρώσεων σε όλη την Αττική για εκείνη την ημέρα :“Θα απαγορευτεί επίσης και πάσα, επ’ ευκαιρία της πορείας, τυχόν παράνομος συγκέντρωσις και εκδήλωσις των κομμουνιστών, με όλη την αυστηρότητα των νόμων”. 

Η ακατανόητη απαγόρευση μιας νεανικής πορείας Ειρήνης, όχι μόνο δεν πτοεί τους εμπνευστές της, αλλά συσπειρώνει δίπλα τους κάθε προοδευτική συνείδηση του τόπου, ενώ ανακοινώνεται κανονικά το πρόγραμμα της ημέρας. Η πορεία θα ξεκινήσει στις 7 το πρωί την  Κυριακή 21 Απριλίου 1963, αφού προηγηθούν  ανάγνωση μηνύματος του Μπέρναρντ Ράσελ, χαιρετισμοί από ξένες αντιπροσωπείες, και τέλος ο ύμνος της πορείας που δημιουργεί συγκινημένος από τη νεανική πρωτοβουλία ο Μίκης Θεοδωράκης και που δυστυχώς δεν διασώζεται σήμερα. Η πορεία προγραμματίζεται ν’ ακολουθήσει τη διαδρομή Τύμβος Μαραθώνα, Νέα Μάκρη, διασταύρωση Ραφήνας -όπου θα κατατεθεί στεφάνι για τους εκεί εκτελεσμένους πατριώτες από Γερμανούς- Σταυρός Αγίας Παρασκευής, λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας, Βασιλέως Γεωργίου και τερματισμός στην Πνύκα με ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Για τους συμμετέχοντες ορίζεται ωριαία ταχύτητα 3.5 χιλιομέτρων, ημίωρες ενδιάμεσες στάσεις, με συνοδεία τραγουδιών, χορών και ανάγνωση φιλειρηνικών ποιημάτων και αντιπολεμικών βιβλίων, ενώ σε όλη τη διαδρομή ομάδα 300 ανθρώπων θα προσφέρουν ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες και φαγητό στους συμμετέχοντες. Τι γίνεται από τα παραπάνω ; Τίποτα, παρά  μια πρόβα για όσα θ’ ακολουθήσουν  α την ίδια ημέρα στη χώρα τέσσερα χρόνια μετά…

Ας αρκεστούμε στο αναλυτικό “πολεμικό” ρεπορτάζ μια πορείας Ειρήνης :“Η εικών έξω των Αθηνών μέχρι του Μαραθώνος ήτο απερίγραπτος. Εις αλλεπαλλήλους σταθμούς ελέγχου κατά μήκος της δημοσίας οδού, οι χωροφύλακες εστάθμευον κατά πολυαρίθμους ομάδας, με κράνη γκλομπς τριπλασίου μεγέθους των της Αστυνομίας, όπλα, αυτοκίνητα, καμιόνια, αυτοκίνητα αμέσου δράσεως τα οποία περιεπόλουν συνεχώς, ενώ οι αρχηγοί της Χωροφυλακής, εποχούμενοι των αυτοκινήτων τους διέτρεχον ως βολίδες την διαδρομήν κατ’ αμφοτέρας τας διευθύνσεις. Η περιοχή είχε γεμίσει από χωροφύλακες. Η κυκλοφορία είχεν απαγορευθεί. Εποχούμενοι ή πεζοπορούντες ηλέγχοντο εις τα μπλόκα και εις τους άλλους μεν επιτρέπετο να συνεχίσουν προς ενδιάμεσα σημεία(χωριά, συνοικισμούς κλπ), άλλοι δε ηναγκάζοντο να επιστρέψουν εις Αθήνας”…  

Ο μόνος που καταφέρνει να σπάσει αυτόν τον ασφυκτικό κλοιό είναι -ποιος άλλος ;- ο ανεξάρτητος βουλευτής της ΕΔΑ και γιατρός Γρηγόρης Λαμπράκης. Αξιοποιώντας, και τιμώντας με τον τρόπο που αρμόζει, το βουλευτικό του αξίωμα, περνά αρκετά αστυνομικά μπλόκα από το σπίτι του στην οδό Πατησίων μέχρι τον Μαραθώνα. Φτάνοντας στο σημείο εκκίνησης αντικρίζει μόνο αστυνομικούς και δημοσιογράφους έτοιμους να αποχωρήσουν  αφού συνειδητοποιούν πως η αστυνομική επιχείρηση στην Αττική έχει πετύχει, κανένας υποστηρικτής της πορείας δεν έχει καταφέρει να φτάσει εκεί, και ίσως οι εξελίξεις σε άλλα σημεία της διαδρομής να έχουν περισσότερο ενδιαφέρον. Τότε, φαίνεται πως η παρουσία ενός και μόνο αποφασισμένου ανθρώπου αρκεί κάποιες φορές για να γράψει αλλιώς την ιστορία. 

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ανεβαίνει μόνος τα σκαλιά του Τύμβου, βγάζει μέσα από το σακάκι του ένα κρυμμένο πανό με το σήμα της Ειρήνης, το ξεδιπλώνει στον αέρα φωνάζοντας “Ζήτω η Ειρήνη” και κατεβαίνει. Η πορεία θα πραγματοποιηθεί έστω κι αν είναι μόνος του. Αστυνομία και δημοσιογράφοι αιφνιδιάζονται, οι φωτορεπόρτερ αποθανατίζουν τις ιστορικές στιγμές, και όλοι τρέχουν πίσω από τον Λαμπράκη που ξεκινά τη μοναχική του διαδρομή. Όταν μετά τη στροφή της Ραφήνας του παίρνουν το πανό, αυτός βγάζει από το σακάκι τη αφίσα της πορείας, ενώ από τα χωράφια εμφανίζονται δύο -τρεις νεαροί θαρραλέοι  συνοδοιπόροι. Τελικά προσάγεται στην κλούβα και περιφέρεται  ανά την Αττική μέχρι το απόγευμα, αφού η βουλευτική ιδιότητα απαγορεύει τη σύλληψή του.

Όμως, το παρακράτος της περιόδου δεν ξεχνά την γελοιοποίηση εκείνης της ημέρας. Ένα μήνα μετά, 27 Μαΐου, ο οδοιπόρος της Ειρήνης πέφτει νεκρός από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη, ενώ τέσσερα χρόνια μετά, την ίδια ημέρα, η Δημοκρατία πέφτει σε επτάχρονο “κώμα” από τους ίδιους…