Ενώ ξένα δημοσιογραφικά πρακτορεία χρησιμοποιούσαν τον όρο «σκάνδαλο» για τις πρόσφατες υποκλοπές, τα μεγάλα Ελληνικά ΜΜΕ ούτε οσμή σκανδάλου δεν αντιλήφθηκαν, ως και την ημέρα των παραιτήσεων Δημητριάδη-Κοντολέων.

Το σκάνδαλο των υποκλοπών ανέδειξε το χρόνιο και υποβόσκων σκάνδαλο των μεγάλων ΜΜΕ που αφορά στην έλλειψη ενημέρωσης για κρίσιμα θέματα δημοκρατικής λειτουργίας και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Και τα δύο σκάνδαλα φαίνονται σοβαρά και πιθανά το ένα δημιουργούσε ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του άλλου.

Ως Ελληνική κοινωνία περιμένουμε μια απάντηση από ειδικούς, μεταξύ άλλων και από  συναδέλφους μου των κοινωνικών επιστημών, ιδιαίτερα νομικούς, πολιτικούς επιστήμονες, καθηγητές στα τμήματα δημοσιογραφίας: Πόσο επικίνδυνα είναι αυτά τα δύο σκάνδαλα για την δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την διαφθορά, κλπ. και γιατί; Τι πιθανότητες είναι να είναι συνδεδεμένα, σύμφωνα με κάποιους ισχυρισμούς;1  Τι χρειάζεται να γίνει ώστε να βελτιωθούμε ως χώρα σ’ αυτούς τους τομείς;

Δικαιούμαστε να μιλάμε για σκάνδαλο των Ελληνικών ΜΜΕ;  Η θέση 108, ή γενικότερα στον πάτο της Ευρώπης ως προς την ελευθερία του τύπου, είναι ένα αντικειμενικό γεγονός καταγεγραμμένο από έγκυρο διεθνή φορέα, το οποίο «αντιτίθεται στα γενικώς παραδεκτά για Ευρωπαϊκή χώρα, προξενώντας αγανάκτηση στην Ελληνική κοινωνία».

Όμως αυτό ακριβώς (το προαναφερόμενο κείμενο εντός εισαγωγικών) είναι και ο ορισμός του σκανδάλου σύμφωνα με τα λεξικά της Ελληνικής γλώσσας.

Το γεγονός ότι αυτή η κακή κατάσταση του ελληνικού τύπου έχει παρακινήσει πολύ λίγους ειδικούς επιστήμονες, καθηγητές ΑΕΙ που σχετίζονται με θέματα τύπου, να γράψουν δυο σκέψεις τους προς τους πολίτες, είναι επίσης θέμα άξιο προσοχής. Δεν υπονοώ ότι οι επιστήμονες με κάποια σχετική ειδίκευση στο θέμα σκόπιμα δεν αναφέρονται στα προβλήματα του τύπου. Όμως θα συνέβαλαν θετικά αν αναδείκνυαν το πρόβλημα, προσφέροντας χρήσιμες  παρατηρήσεις και υποδείξεις.

Τι παρατηρήσαμε στον τύπο με αφορμή τις πρόσφατες υποκλοπές;

Ο δημοσιογράφος κ. Κουκάκης διαμαρτύρεται δημοσίως εδώ και δύο χρόνια ότι οι πλέον έγκυροι διεθνείς φορείς έχουν διαπιστώσει ότι το τηλέφωνό του παρακολουθούνταν. Κι αυτό συνέβαινε ενώ είναι δημοσιογράφος του οικονομικού ρεπορτάζ.

Ωστόσο, στη διάρκεια των δύο ετών, από τους εκατοντάδες δημοσιογράφους των μεγάλων ΜΜΕ, κανείς, ή έστω ελάχιστοι, δημοσίευσαν εκτενές ρεπορτάζ για την παρακολούθηση του κ. Κουκάκη στα μεγάλα ΜΜΕ όπου εργάζονται. Για να καταλάβουμε τη σημασία του: Έλλειψη ρεπορτάζ για τις υποκλοπές που επηρεάζουν άμεσα τη δουλειά, την ασφάλεια, τη ζωή των ίδιων των ρεπόρτερ ή των συναδέλφων τους. Ελάχιστο ρεπορτάζ στα μεγάλα ΜΜΕ παρόλο που επτά διεθνείς δημοσιογραφικές ενώσεις και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ζητούσαν διερεύνηση του θέματος2, 3. Τι πιθανότητες υπάρχουν, ώστε αυτό το κενό στην έλλειψη ενημέρωσης από τα μεγάλα ΜΜΕ που απασχολούν εκατοντάδες δημοσιογράφους, να συνέβη τυχαία;  Συμφωνούμε ότι οι πιθανότητες είναι ελάχιστες και γι’ αυτό η έλλειψη σχετικών ρεπορτάζ στα μεγάλα ΜΜΕ δεν ήταν τυχαίο γεγονός;

Και πόσο τυχαίο ήταν άραγε, ότι ενώ ο αρχηγός του τρίτου μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης κατέθεσε μήνυση στις 26 Ιουλίου για παρακολούθηση του τηλεφώνου του, για τις επόμενες 10 μέρες το θέμα διατηρούνταν ακραία υποβαθμισμένο σε όλα τα μεγάλα ΜΜΕ; Υπενθυμίζεται, ότι στη διάρκεια αυτού του δεκαήμερου ο κ. Ανδρουλάκης σχεδόν καθημερινά ανέφερε ότι το θέμα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για την δημοκρατία για να παραμένει υποβαθμισμένο.

Με βάση την στατιστική, πόσο τυχαίο ήταν να μη βρεθεί ούτε ένας δημοσιογράφος, από τους εκατοντάδες των μεγάλων ΜΜΕ, να ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα όλο αυτό το διάστημα; Αλλά αν δεν ήταν τυχαίο τότε η εναλλακτική επιστημονική υπόθεση είναι ότι σκοπίμως παρέμεινε υποβαθμισμένο. Ποιοι έπαιρναν τις αποφάσεις και γιατί;

Για να αποκαλυφθεί το πρόσφατο σκάνδαλο υποκλοπών, χρειάστηκε να συσταθεί το «reporters united», μια οργάνωση ρεπόρτερς που αυτοπροσδιορίζεται ότι συστήθηκε «για δημοσίευση ρεπορτάζ που για διάφορους λόγους δεν χωράνε αλλού». Όμως πόσο «κανονικό» είναι αυτό σε μια δημοκρατία; Δεν θα έπρεπε αυτό το σκάνδαλο να έχει αποκαλυφθεί σε κάποια από τα μεγάλα ΜΜΕ που απασχολούν τον κύριο όγκο των Ελλήνων δημοσιογράφων; Τι σόι ανεξάρτητη δημοσιογραφία προσφέρουν τα μεγάλα ΜΜΕ όπως ισχυρίζονται; Ή μήπως δεν είναι και τόσο «ανεξάρτητη» όπως προκύπτει;  Πώς μπορεί να εξασφαλιστεί η ελευθερία του τύπου σ’ ένα καπιταλιστικό σύστημα όπου όλοι οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ είναι μέτοχοι ή πολυπράγμονες επιχειρηματίες και μάλιστα στην Ελλάδα που έχει πολύ κακό ιστορικό σ’ αυτόν τον τομέα;

Αγαπητοί συνάδελφοι ειδικοί στο θέμα: πρέπει οι δημοσιογράφοι του reporters united και οι πληροφοριοδότες τους να νοιώθουν ότι απειλούνται από τις μηνήσεις του κ. Δημητριάδη και ίσως και από την εισαγγελική έρευνα του κ. Ντογιάκου; 

Έχουμε αποδεχθεί ως κοινωνία, ότι η ανάδειξη ευαίσθητων θεμάτων, όπως οι υποκλοπές και συνεπώς και η προάσπιση της δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι υπόθεση μόνο των whilsteblowers και μόνο μ’ αυτούς θα πορευόμαστε από εδώ και πέρα;  Θεωρούμε βιώσιμη μια δημοκρατία όπου η ενημέρωση των πολιτών για ευαίσθητα θέματα για την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνεται μόνο από ήρωες (ή προδότες, σύμφωνα με άλλους;) που εξωθούνται να γίνουν whilsteblowers;  Άλλες λύσεις δεν υπάρχουν;

Για να βελτιωθούμε ως χώρα στα θέματα του τύπου, χρειάζονται επεξεργασμένες προτάσεις από ειδικούς, ερευνητές, κλπ. που θα υιοθετούνται από πολιτικά κόμματα, ιδιαίτερα απ’ αυτά που κατά καιρούς αναφέρουν ότι θίγονται απ’ τα μεγάλα ΜΜΕ. Μετά από την εμπειρία των δύο ΚΚ (Κοσκωτά-Καλογρίτσα, ωστόσο αναγνωρίζοντας τις μεγάλες διαφορές μεταξύ τους), η χώρα δεν χρειάζεται να βιώσει μια ακόμη σχετική αρνητική εμπειρία.

Ως προς τα θέματα που σχετίζονται με το σκάνδαλο των υποκλοπών: Το θέμα είναι εν εξελίξει, ωστόσο απ’ όσα προέκυψαν ως τώρα είναι πολλά τα ερωτήματα που χρειάζεται να συζητηθούν δημοσίως από ειδικούς και ερευνητές που ασχολούνται με θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και πολιτικής. Για παράδειγμα:

Σε ποιες περιπτώσεις ένας εισαγγελέας μπορεί να υπογράφει την υποκλοπή συνδιαλέξεων δημοσιογράφων, πολιτικών αλλά και κάθε πολίτη και τι αποδεικτικά χρειάζεται να έχει στα χέρια του για να το πράξει; Μπορεί να εγκρίνει υποκλοπή συνδιαλέξεων ενός πολίτη και μάλιστα δημοσιογράφου, γιατί απλώς το ζήτησε ξένη κυβέρνηση; Πού πηγαίνουν αυτές οι πληροφορίες οι οποίες υπεκλάπησαν και για ποιο σκοπό; 

Γιατί με τόσες χιλιάδες άδειες του εισαγγελέα για παρακολουθήσεις της ΕΥΠ (60 ανά μέρα!) δεν εντοπίσθηκαν ακόμη οι δολοφόνοι του δημοσιογράφου Καραϊβάζ; Υπάρχουν ανεξάρτητες αρχές που θα έπρεπε να ενημερώνονται για την εξέλιξη αυτών των ερευνών; Aν ναι ενημερώθηκαν και τι πρέπει να γίνει για να εφαρμοστεί μια αποτελεσματική μεθοδολογία που θα οδηγήσει στους ένοχους;

Μας αρκεί «η αλλαγή της νομοθεσίας σχετικά με την ΕΥΠ και η ανάθεση της εποπτείας της σε διακομματική κοινοβουλευτική επιτροπή» όπως ζητάει ο ΣΥΡΙΖΑ ή μήπως η νομοθεσία αυτή εύκολα ξανα-αλλάξει από μελλοντική κυβέρνηση; Χρειάζεται κάτι πιο σταθερό στο χρόνο ως προς αυτό το θέμα και πώς μπορεί ν’ επιτευχθεί αυτό;

Τι πιθανότητες υπάρχουν να προέκυψαν τυχαία όλες αυτές οι σχέσεις προσώπων και διασυνδέσεις που αναφέρονται γύρω από το σκάνδαλο των υποκλοπών; Και σ’ όλες τις περιπτώσεις όπου οι πιθανότητες τυχαίων σχέσεων, γνωριμιών και συναλλαγών είναι ελάχιστες, τι σημαίνουν αυτά και πώς πρέπει να προετοιμαστούμε ως χώρα ώστε να μειωθούν δραστικά οι πιθανότητες για εμφάνιση παρόμοιων «τοξικών» γεγονότων στο μέλλον; 

Αναφορές

1 Κούλογλου, Σ. (6-8-2022): Το μυστικό του predator: τι φοβάται και προσπαθεί να συγκαλύψει ο κ.Μητσοτάκης

2 Λεοντόπουλος  Ν., Χονδρόγιαννος, Θ. (3-8-2022). Ο Μεγάλος Ανιψιός κι ο Μεγάλος Αδερφός.  

3 Media Freedom Rapid Response (2022).  Greece: Letter to Government after spyware surveillance of journalist Thanasis Koukakis.  

*Ο Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας