Η πολιτική αποτελεί πεδίο αντιπαραθέσεων γύρω από διακυβεύματα και διεκδικήσεις. Συχνά γράφεται και λέγεται ότι «ο πολιτισμός αποτελεί τον τέταρτο πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομία – κοινωνία – περιβάλλον – πολιτισμός)». Όμως, με ποια επίδικα και ποιες διεκδικήσεις αυτή η πολυχρησιμοποιημένη παραδοχή αποκτά περιεχόμενο επί της ουσίας;

Σε ποιο συγκείμενο και με ποιες αιχμές εντάσσεται η πολιτική του πολιτισμού (δηλαδή στα πεδία του πολιτισμού και της κουλτούρας) στην ευρύτερη συζήτηση για τη μετάβαση σε ένα δίκαιο, βιώσιμο και συμπεριληπτικό υπόδειγμα ευημερίας και ανάπτυξης με ανθρωπιά, ασφάλεια, αντοχή και διάρκεια; Με ποιους στόχους και με ποιον τρόπο μπορεί να συμβάλει στην κοινωνική συνοχή, στην ενδυνάμωση της Δημοκρατίας, της συμπεριληπτικής λειτουργίας της και της ενεργής συμμετοχής της κοινωνίας, αλλά και στην παραγωγική στροφή της οικονομίας με ποιοτική εργασία που θα στηρίζει σε στέρεη υλική βάση το επίπεδο διαβίωσης;

Η απάντηση δεν μπορεί να βρίσκεται στον πολιτισμικό νεοσυντηρητισμό, στην αντιμετώπιση του πολιτισμού ως εμπορευματοποιημένης υπηρεσίας, στην επιδεικτική κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων, ούτε βέβαια στην αδιαφορία για τον πολιτισμό της κοινωνίας και την ανεξάρτητη καλλιτεχνική δημιουργία, που χαρακτηρίζουν τη δεξιά κοσμοθεωρία.

Για την αριστερή και προοδευτική οπτική η απάντηση απλώνεται σε ένα μεγάλο εύρος ζητημάτων, που μπορούν να συνοψισθούν στα ακόλουθα δέκα σημεία.

1. Πολιτισμικές ταυτότητες και πολιτισμικοί πόλεμοι: σύγκρουση για την ηγεμονία

Στην εποχή μας, η σφαίρα του πολιτισμού και της κουλτούρας έχει διασταλεί. Έχει αποκτήσει τεράστιο μερίδιο στην αγορά και την οικονομία. Ταυτόχρονα, ορίζει την ταυτότητα προσώπων και ομάδων με τρόπο σχεδόν καθολικό.

Ο πολιτισμός είναι ταυτότητα. Τοπική, εθνική, περιφερειακή και οικουμενική. Η ταυτότητα μετασχηματίζει και μετασχηματίζεται. Για το καλό ή το κακό. Για τη συνύπαρξη και την ειρήνη ως τους φονικούς πολέμους και τα αποτρόπαια εγκλήματά τους.

Ο πολιτισμός δημιουργεί αξίες, ιδέες, νοήματα, πρότυπα, αισθητικές αντιλήψεις, κοσμοθεωρίες, προκαταλήψεις. Τα καθιστά ενσώματες καταστάσεις στην καθημερινότητα. Καθορίζει απόψεις, προτιμήσεις, επιθυμίες, συμπεριφορές, καθημερινές πρακτικές, στάσεις ζωής.

Με δυο λόγια, ο πολιτισμός δεν είναι μόνο οι καλές τέχνες και η υψηλή κουλτούρα. Είναι τρόπος ζωής που διαχέεται στην κοινωνία.

Οι πολιτισμικού χαρακτήρα διαμάχες αξιών και πεποιθήσεων αποτελούν κεντρικά ζητήματα στην ιδεολογική σύγκρουση για το μέλλον των κοινωνιών. Εμπλέκονται βαθιά στην αντιπαράθεση πολιτικών σχεδίων για τη δημόσια εξουσία. Γίνονται πολιτισμικοί πόλεμοι που πολώνουν στο κοινωνικό επίπεδο αναδιατάσσοντας το πολιτικό.

Η ηγεμονία παίζεται στο πεδίο του πολιτισμού. Του πολιτισμού, όμως, με μια ευρύτερη εννοιολόγηση που περιλαμβάνει την καθημερινή ζωή της κοινωνίας.

2. Πολιτισμικές ανισότητες και ο φαύλος κύκλος που πρέπει να σπάσει

Κεντρικό κοινωνικό ζήτημα της εποχής μας είναι οι ανισότητες. Οι πολιτισμικές ανισότητες είναι αυτές που μεταστοιχειώνουν την οικονομική ανέχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό σε εσωτερικευμένες καταστάσεις: μειωμένες προσδοκίες, παραίτηση, φόβο, κλείσιμο στον εαυτό, ατομικισμό. Στρώνουν το έδαφος στον ανορθολογισμό, τον λαϊκισμό, την ξενοφοβία, τη ΛΟΑΤΚΙ-φοβία, τον σεξισμό, τη βία (στα γήπεδα, στην οικογένεια, στα σχολεία κλπ), τη μισαλλοδοξία, τον ρατσισμό, τον φασισμό, τον εθνικισμό, τον αντισυστημισμό. Όλα αυτά, που στο πολιτικό επίπεδο φουσκώνουν τα πανιά της ακροδεξιάς, είναι κυρίως πολιτισμικά φαινόμενα.

Οι πολιτισμικές ανισότητες σχηματίζουν ταυτότητες που διευρύνουν και παγιώνουν τις κοινωνικές ανισότητες. Εγκλωβίζουν σε ένα φαύλο κύκλο πολιτισμικού νεοσυντηρητισμού – κοινωνικοοικονομικού νεοφιλελευθερισμού – πολιτικού αυταρχισμού.

Εδώ ακριβώς θα κερδηθεί ή θα χαθεί η ελπίδα ότι η ζωή των ανθρώπων μπορεί να αλλάξει. Αυτή η μοιραία ανατροφοδότηση πρέπει να σπάσει. Αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για το γκρέμισμα των κάθε είδους ανισοτήτων, αποκλεισμών και διακρίσεων. Αποτελεί θεμελιώδη όρο για την ενδυνάμωση της Δημοκρατίας και της συμπεριληπτικής λειτουργίας της.

Μέσα από αυτή τη διάσταση, το πολιτισμικό και οι ταυτότητες τέμνουν το κοινωνικό και το δημοκρατικό. Αλλά και τέμνονται από αυτά.

3. Πολιτισμός και συμβολικό κεφάλαιο

Ταυτόχρονα, ο πολιτισμός αποτελεί πεδίο συγκρότησης, διαχείρισης και κατανομής ενός τεράστιου πολιτισμικού και συμβολικού κεφαλαίου. Το γεγονός αυτό του προσδίδει πανίσχυρη επιδραστικότητα στις ανθρώπινες κοινωνίες. Τον εμπλέκει, επίσης, σε ζητήματα ανισοτήτων στην κοινωνική κινητικότητα (πχ ανάληψη θέσεων κύρους). Τον καθιστά παράγοντα με μεγάλο ειδικό βάρος στις διεθνείς σχέσεις. Αλλά και τον μετασχηματίζει σε παραγωγικό και αναπτυξιακό πόρο.

4. Καλλιτεχνική δημιουργία και έκφραση

Ωστόσο, η καλλιτεχνική δημιουργία και έκφραση δεν είναι ένα εργαλείο επίτευξης κοινωνικών, πολιτικών και άλλων στόχων. Έχει τη δική της αυτοτελή υπόσταση και αξία. Η διασφάλιση της αυτονομίας του καλλιτεχνικού πεδίου απέναντι σε κάθε λογής εξαρτήσεις (οικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές κλπ) πρέπει να αποτελεί κεντρικό στόχο.

5. Πολιτισμός ως πεδίο σπουδών και εργασίας για τα προς το ζην

Η πανδημία έβγαλε ορμητικά στην επιφάνεια τα χρόνια προβλήματα των εργαζομένων του πολιτισμού και της τέχνης. Ένας κόσμος σε μόνιμη κατάσταση επισφάλειας αποκαλύφθηκε. Ένα πρεκαριάτο στο πεδίο του πολιτισμού, με υψηλού επιπέδου σπουδές, καλλιέργεια και προσόντα αλλά αναντίστοιχες εργασιακές συνθήκες, όπως αυτό στο πεδίο της γνώσης.

Ακολούθησε το θεσμικό αλαλούμ στην εκπαίδευση των παραστατικών τεχνών.

Μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων μια έκρηξη δημιουργικότητας και πολιτιστικής δραστηριότητας έχει συντελεστεί. Εντούτοις, στα ζητήματα αυτά ουσιαστικά βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο, παρά το δυναμικό και διεκδικητικό συνδικαλιστικό κίνημα που υπάρχει στον χώρο του πολιτισμού.

Ταυτόχρονα, η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει τις δικές της νέες φουρτούνες, όπως και σε όλα τα επαγγέλματα διανοητικής εργασίας. Το αίτημα για αξιοπρεπείς αμοιβές και εγγυήσεις για μια δίκαιη μετάβαση στη νέα εποχή των μεγάλων τεχνολογικών αλλαγών έχει εγερθεί και στον τομέα του πολιτισμού. Καμιά και κανένας δεν πρέπει να μείνει πίσω. Το βροντοφωνάζουν οι πρωτόγνωρες εδώ και εξήντα χρόνια απεργίες ηθοποιών και σεναριογράφων στις Ηνωμένες Πολιτείες.

6. Πολιτισμός και οικονομία

Το πολιτισμικό πεδίο εμπλέκεται σε πολλαπλές οικονομίες. Δημιουργική οικονομία, τουρισμός, οικονομία του ελεύθερου χρόνου και οικονομία της γνώσης συγκαταλέγονται στα μεγαλύτερα πεδία οικονομικής δραστηριότητας και επενδύσεων στον πλανήτη. Αποτελούν σημαντικό μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας. Στη χώρα μας μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να αποτελέσουν ποιοτικό αναπτυξιακό πόρο. Να έχουν αυξημένη συμβολή στον στόχο για την υπέρβαση του αναπτυξιακού τέλματος, στον αντίποδα του κυρίαρχου μοντέλου της χαμηλά αμειβόμενης εργασίας: παραγωγική και τεχνολογική στροφή της οικονομίας και ποιοτική εργασία.

Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα δραστηριοποιείται ένα πλήθος μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που πασχίζουν να επιβιώσουν σε ένα ούτως ή άλλως δύσκολο οικονομικό περιβάλλον, γεγονός το οποίο επιτείνεται εξαιτίας του μικρού μεγέθους της εγχώριας αγοράς.

7. Αρχαία: «το μαρμάρινο κεφάλι που μας εξαντλεί τους αγκώνες»

Κεντρική θέση στα πράγματα του πολιτισμού στη χώρα μας καταλαμβάνουν οι αρχαιότητες. Ιδιαίτερα αυτές των προϊστορικών και κλασικών χρόνων που θεωρούνται γενέτειρα του δυτικού πνεύματος και πολιτισμού. Η σημασία και η πολιτισμική αξία τους είναι αδιαμφισβήτητες. Ωστόσο, τα αρχαία, όπως και η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, χρησιμοποιούνται κατά κόρον στο πλαίσιο μιας ανιστόρητης εθνοκεντρικής αφήγησης. Γίνονται εργαλείο ως πολιτισμικό υπόβαθρο για την εδραίωση της νεοσυντηρητικής ηγεμονίας στο πεδίο των ιδεών.

Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ελίτ θέλει τα αρχαία δικά της. Θέλει να νέμεται το συμβολικό τους κεφάλαιο, αποκομίζοντας κύρος, γόητρο, πατριωτικά διαπιστευτήρια. Παράλληλα, στον δημόσιο διάλογο κυριαρχεί το δίπτυχο αρχαία – τουρισμός και η οικονομική διάσταση. Εξελίσσεται η ενσωμάτωση της κληρονομιάς ως ετεροτοπίας – αξιοθέατου σε παγκοσμιοποιημένες πολιτισμικές και τουριστικές πλατφόρμες. Πολιτιστική κληρονομιά και εμπορευματοποίηση, λοιπόν. Από τη μια συγκαλυμμένη, στο πεδίο της οικονομίας των συμβολισμών. Και ταυτόχρονα απ’ την άλλη απροκάλυπτη, σε αυτό της πραγματικής οικονομίας στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα.

Ο δημόσιος χαρακτήρας των μνημείων και των μουσείων, ως κοινών αγαθών και πεδίων συγκρότησης δημόσιου χώρου, υποχωρεί. Το ίδιο υποχωρούν η κοινωνική τους διάσταση και ο επιστημονικός-ερευνητικός ρόλος τους. Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς υποβαθμίζεται στο πλαίσιο μιας κοντόφθαλμης ανάπτυξης που θέλει να λειτουργεί ανεξέλεγκτη. Την ίδια στιγμή που η ίδια η υλική της υπόσταση απειλείται από την κλιματική κρίση και τις φυσικές καταστροφές.

Υπάρχει, όμως, και κάτι ακόμα. Η εθνοκεντρική λατρεία της αρχαιότητας στη χώρα μας εγκυμονεί την αμηχανία ενώπιον του σύγχρονου πολιτισμού. Τον αφήνει στην σκιά του ενδιαφέροντος των δημόσιων πολιτικών και χρηματοδοτήσεων.

8. Νέο παγκοσμιοποιημένο πολιτισμικό τοπίο

Τα παραπάνω δεν εξελίσσονται σε ουδέτερες συνθήκες. Στην εποχή μας η πολιτισμική παραγωγή και κατανάλωση έχει αλλάξει. Βρίσκεται στο κέντρο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Κυριαρχείται από τη νέα παγκόσμια ελίτ: μεγάλες πολιτισμικές βιομηχανίες, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, κολοσσοί του διαδικτύου, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παγκόσμιες πλατφόρμες και μεγάλα ιδιωτικά ιδρύματα. Αυτά ασκούν επί της ουσίας την πολιτισμική πολιτική στις μέρες μας. Παράγουν πολιτισμικό κεφάλαιο. Έχουν μια πρωτοφανή διείσδυση στην κουλτούρα της καθημερινής ζωής σε ολόκληρη την υφήλιο. Διαμορφώνουν ταυτότητες και συνειδήσεις σε μαζική κλίμακα.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία ένα εντελώς νέο παγκοσμιοποιημένο πολιτισμικό τοπίο έχει αναδυθεί που καθορίζει τις εξελίξεις.

9. Μεγα-κρίσεις και τεχνολογικές εξελίξεις

Παράλληλα, βιώνουμε αλλεπάλληλες και επικαλυπτόμενες μεγα-κρίσεις που εγκυμονούν η μία την άλλη (υγειονομική, κλιματική, γεωπολιτική με πολέμους και αναβίωση της πυρηνικής απειλής, ενεργειακή, πληθωριστική, διαβίωσης, προσφυγική/μεταναστευτική, δημογραφική κλπ). Η ψαλίδα των ανισοτήτων ανοίγει. Η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης μεγαλώνει. Ενώ, ταυτόχρονα, συντελούνται ραγδαίες εξελίξεις στην ψηφιακή τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη.

Όλα αυτά συνεπιδρούν και επικαθορίζουν κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου. Επαναπροσδιορίζοντας τα πάντα σε ολόκληρο τον πλανήτη, αλλάζουν τις κοινωνίες και τον πολιτισμό τους.

10. Ο πολιτισμός δύναμη μετασχηματισμού

Καταλήγοντας, ο πολιτισμός είναι κινητήρια δύναμη πολύπλευρου μετασχηματισμού. Βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, παρασύροντας μαζί του τις κοινωνίες. Αποτελεί αφετηρία για μεγάλες αλλαγές που αφήνουν τη σφραγίδα τους στην ανθρώπινη ιστορία. Η κοινωνική αλλαγή για να έρθει πρώτα είναι σε αξίες, πρότυπα, στάσεις ζωής. Δηλαδή, είναι πρώτα πολιτισμική που γίνεται συνολική. Είτε προς την πρόοδο (πχ δεκαετίες ’60 και ’70) είτε προς τη συντήρηση (πχ τραμπισμός).

Να γίνει υπόθεση όλων!

Με βάση τα παραπάνω, για την αριστερή και προοδευτική οπτική ο πολιτισμός είναι στην καρδιά της πολιτικής για έναν καλύτερο κόσμο. Έχει κεντρική θέση στα μεγάλα ζητήματα που (οφείλουν να) αποτελούν τον πυρήνα της κοινωνικής και πολιτικής αντιπαράθεσης.

Για αυτήν ο πολιτισμός είναι, πρώτον, διευρυμένη πρόσβαση και συμμετοχικότητα σε ένα πολιτισμικό γίγνεσθαι δυναμικό και πλουραλιστικό. Δεύτερον, ελευθερία δημιουργίας και έκφρασης, ως αδιαπραγμάτευτος όρος για την πρόοδο του ανθρώπινου πνεύματος. Τρίτον, καλλιέργεια, κριτική σκέψη, άνοιγμα των οριζόντων, σεβασμός στη διαφορετικότητα. Τέταρτον, οικολογική και δημοκρατική συνείδηση. Πέμπτον, καταπολέμηση των πολιτισμικών ανισοτήτων, πολιτισμική συμπερίληψη και Πολιτισμική Δημοκρατία.

Συνολικά, ο πολιτισμός είναι πραγμάτωση στην καθημερινή ζωή του οράματος για μια κοινωνία ζωντανή, ανοιχτή, συνεκτική, τα μέλη της οποίας συμμετέχουν ενεργά στα κοινά με τρόπο δημοκρατικό και δημιουργικό. Μια κοινωνία με αναβαθισμένη ποιότητα ζωής, ασφάλεια και προοπτική για όλες και όλους.

Για να απαντήσουμε στο αρχικό ερώτημα, διεκδίκηση είναι ο πολιτισμός να γίνει υπόθεση όλων. Και επίδικο να επιστρέψει η άσκηση της πολιτικής του στη σφαίρα του δημοσίου με στόχο την πολιτισμική αναγέννηση της κοινωνίας.

Είναι ένας μεγάλος στόχος που -περνώντας από τις διακηρύξεις στον σχεδιασμό και την υλοποίηση- απαιτεί βαθιά γνώση του πεδίου και της θεωρίας. Χρειάζεται σοβαρή επεξεργασία.

Και εδώ ξεκινούν τα ερωτήματα.

α. Δημόσια πολιτική του πολιτισμού: ένας νέος πολιτισμικός χάρτης

Πώς όλα τα παραπάνω παίρνουν σάρκα και οστά με μια εφαρμοσμένη, πολυδιάστατη, δημόσια πολιτισμική πολιτική με θεσμικές τομές και μεταρρυθμίσεις για μια αριστερή και προοδευτική στροφή; Πώς αυτή θα μπορεί να ανταποκρίνεται στις ταχύτατες ιστορικές, κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις και τις νέες κάθε φορά ανάγκες;

Πώς ξεδιπλώνεται ένας νέος πολιτισμικός χάρτης που θα μεταφέρει πολιτισμικούς πόρους στην κοινωνία σε ολόκληρη τη χώρα, επιχειρώντας να αλλάξει το υφιστάμενο πολιτισμικό τοπίο; Πώς θα προσφέρει ίση πρόσβαση και συμμετοχή στο γίγνεσθαι του πολιτισμού, εμπλέκοντας ενεργά την κοινωνία στην πολιτισμική πολιτική και σε συγκεκριμένα πολιτισμικά εγχειρήματα, αλλάζοντας τη σχέση του μεγάλου κοινού με τον πολιτισμό, φτιάχνοντας ζωντανές κοινότητες και συλλογικότητες, χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις (οικονομικούς, κοινωνικούς, γεωγραφικούς, φυλετικούς, έμφυλους, αναπήρων κλπ);

Πώς αυτός ο χάρτης θα είναι αποκεντρωμένος και περιφερειακά απλωμένος;

Ποιες είναι οι κρίσιμες δομές και υποδομές που πρέπει να αναβαθμιστούν ή και να φτιαχτούν από την αρχή στο πλαίσιο ενός τέτοιου χάρτη; Αφορούν μόνο το κεντρικό κράτος (υπουργείο Πολιτισμού και εποπτευόμενοι οργανισμοί του) ή και άλλους φορείς του δημοσίου (αυτοδιοίκηση, δημοτικοί και περιφερειακοί πολιτιστικοί οργανισμοί, θέατρα, βιβλιοθήκες, πινακοθήκες, καλλιτεχνικά τμήματα και εργαστήρια, σχολεία, πανεπιστήμια, δημόσια ραδιοτηλεόραση κλπ);

Πώς θα στηρίζει την ανεξάρτητη καλλιτεχνική δημιουργία σε όλα τα στάδια (από την έρευνα μέχρι την παραγωγή), διασφαλίζοντας τον πλουραλισμό, την ποικιλομορφία και την ελευθερία καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης; Πώς θα ενισχύει μικρές, ανεξάρτητες και πρωτοβουλιακές ομάδες καλλιτεχνών και νέες αναδυόμενες μορφές δημιουργίας;

Ποιες είναι οι μεγάλες χειρονομίες που θα τον υποστασιοποιούν; Πώς θα δημιουργούν δημόσιο χώρο και θα συντελούν στην αναβάθμισή του; Πώς το αντίστοιχο τεχνικό πρόγραμμα θα συνδέεται με ζητήματα όπως η προσβασιμότητα αναπήρων, η ενεργειακή αναβάθμιση και εξοικονόμηση κλπ;

Πώς, επίσης, θα διευρύνει την πρόσληψη που έχουμε για το πολιτισμικό πεδίο, συμπεριλαμβάνοντας -με μια διαφορετική ματιά- τον λαϊκό και τον άυλο πολιτισμό, τις παραδοσιακές τέχνες, την αρχιτεκτονική, τη φωτογραφία, το design, τη μόδα;

β. Διαβούλευση, καλά παραδείγματα, δεδομένα

Πώς οργανώνεται μια δημόσια διαβούλευση που λείπει για την πολιτισμική πολιτική;

Ποιες αξιόλογες πολιτισμικές πρακτικές και εγχειρήματα υπάρχουν και πώς μπορούν να ενταχθούν σε ένα συνεκτικό ευρύτερο σχέδιο; Ποια είναι τα διεθνή παραδείγματα, υλοποιημένα ή προγραμματικά;

Πώς αντιμετωπίζεται η απουσία συστηματικών δεδομένων για το πολιτισμικό πεδίο, ώστε να ξεπεραστεί ένα σημαντικό εμπόδιο για τη χάραξη πολιτικής;

γ. Ο ρόλος του Δημοσίου

Μπορεί να υπάρξει σοβαρή πολιτισμική πολιτική χωρίς αντίστοιχα σοβαρή δημόσια παρέμβαση, αυξάνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό για τον πολιτισμό, ανακατευθύνοντας κονδύλια και αναπτύσσοντας χρηματοδοτικά εργαλεία;

Ποιες είναι οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν στους δημόσιους πολιτιστικούς οργανισμούς; Ποιος είναι ο ρόλος των συνεργειών;

Πως μπορεί να οριοθετηθεί ο ρόλος χορηγών και των μεγάλων ιδιωτικών ιδρυμάτων με όρους δημοσίου συμφέροντος; Τι πρέπει να αλλάξει στη χορηγική νομοθεσία;

δ. Παιδιά και νέοι

Πώς θα μπουν στο επίκεντρο τα παιδιά, οι νέοι και φλέγοντα ζητήματά τους (εφηβική βία, ψηφιακές εξαρτήσεις, παιδοψυχολογικά και ψυχοκινητικά προβλήματα, έλλειψη προοπτικών κλπ);

Πώς η πολιτική του πολιτισμού θα εμπλέκει τη νεολαία και θα συνομιλεί μαζί της;

ε. Καλλιτέχνες και εργαζόμενοι

Πώς μπορούν να επιλυθούν τα προβλήματα των καλλιτεχνών και των εργαζομένων του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, ώστε να τους διασφαλίζεται ορατότητα, ασφάλεια στην εργασία και αξιοπρέπεια;

Ποιες είναι οι επιπτώσεις από τις μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές στον πολιτισμό ως πεδίο εργασίας και πώς αντιμετωπίζονται;

στ. Η οικονομική διάσταση

Πώς μπορεί να συγκροτηθεί στη χώρα μας ένας δυναμικός πόλος δημιουργικής οικονομίας, που θα στέκεται απέναντι στην πανίσχυρη παγκόσμια πολιτισμική βιομηχανία, υπερβαίνοντας το μικρό μέγεθος της εγχώριας αγοράς, προσφέροντας ποιοτικές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, αλλά και δυνατότητα διεθνούς παρουσίας της εγχώριας πολιτιστικής δημιουργίας; Πώς θα αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες, τα ΜΜΕ, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις νέες πολιτισμικές πρακτικές; Με ποιο τρόπο και σε ποια κατεύθυνση πρέπει να στηριχθούν οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα;

Πώς αναπτύσσεται ένα εθνικό και διακρατικό δίκτυο συνεργειών που θα υποστηρίζει τη δημιουργική οικονομία; Πώς μπορεί αυτή να συνδεθεί με τη στροφή της οικονομίας του ελεύθερου χρόνου σε νέα μονοπάτια; Πώς δίπλα της δημιουργείται ένα ισχυρό πεδίο οικονομίας της γνώσης στον πολιτιστικό τομέα, αξιοποιώντας και αναπτύσσοντας δεξιότητες, τεχνογνωσία, καινοτομία;

Τι σημαίνει και πώς υλοποιείται ένα ποιοτικό και βιώσιμο παραγωγικό σύμπλεγμα πολιτισμού – τουρισμού – οικολογίας, προσαρμοσμένο στην κλίμακα και τις πολιτισμικές αξίες του κάθε τόπου; Πώς η αειφορική διαχείριση των μνημείων συμβάλλει στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη στο πλαίσιο ενός νέου υποδείγματος; Αλήθεια, η σχέση πολιτισμού – τουρισμού εξαντλείται στα αρχαία;

Πώς αντιμετωπίζεται ο υπερτουρισμός και οι πιέσεις που ασκεί σε χώρους πολιτισμού;

ζ. Πολιτιστική κληρονομιά

Πώς μπορεί να ανανοηματοδοτηθεί η σχέση μας με το παρελθόν και την πολιτιστική κληρονομιά, που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη συγκροτητική μας ταυτότητα; Ποιος είναι ο ρόλος σε αυτή την κατεύθυνση μιας νέας μουσειακής πολιτικής και των υποκειμένων της, αρχαιολόγων, μουσειολόγων, εξειδικευμένων στην πολιτιστική διαχείριση, ξεναγών κλπ, αλλά και των πανεπιστημίων και του ακαδημαϊκού κόσμου μέσα και έξω από τη χώρα; Πώς συμπεριλαμβάνεται στη συζήτηση αυτή η διαμόρφωση και αναστήλωση αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, προσθέτοντας στα υποκείμενα αναστηλωτές, συντηρητές κλπ;

Ποια είναι η κοινωνική διάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς; Πώς ενθαρρύνεται η ενεργή κοινωνική συμμετοχή στα ζητήματα κληρονομιάς και η ένταξή της στην καθημερινή ζωή της κοινωνίας;

Πώς η διαφύλαξη του δημόσιου χαρακτήρα της συνδέεται με τη συζήτηση για τα κοινά αγαθά και τον δημόσιο χώρο;

Πώς μπορεί να ενισχυθεί ο επιστημονικός – ερευνητικός ρόλος της;

Πώς συνδέεται η πολιτιστική κληρονομιά με την περιβαλλοντική ατζέντα; Πώς εντάσσεται η κληρονομιά σε μια βιώσιμη αναπτυξιακή διαδικασία με ενιαία αντίληψη για το φυσικό-δομημένο-πολιτιστικό περιβάλλον και την προστασία του;

Τι πρέπει να γίνει για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και τις φυσικές καταστροφές;

η. Πολιτιστική διπλωματία και διεθνείς σχέσεις

Ποια θα μπορούσε να είναι μια συγκροτημένη πολιτιστική διπλωματία που θα προβάλλει στη διεθνή σκηνή μια ανανεωμένη ταυτότητα και εικόνα της χώρας, ανοίγοντας παράλληλα διεθνείς δρόμους για την πολιτιστική δημιουργία;

Ποιος είναι ο ρόλος που θα πρέπει να παίζει η χώρα στις διεθνείς σχέσεις στη βάση των πανανθρώπινων αξιών και της ήπιας ισχύος, αξιοποιώντας το πολιτισμικό και συμβολικό της κεφάλαιο;

Ποια είναι η πολιτισμική διάσταση της θέσης που έχει στη διεθνή σκηνή ως γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης, των Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου;

θ. Μεγάλα οικουμενικά και ευρωπαϊκά διακυβεύματα

Με ποιον τρόπο εντάσσονται στη συζήτηση για την πολιτισμική πολιτική οι βαθύτερες αλλαγές που επιφέρουν η ψηφιακή συνθήκη και η τεχνητή νοημοσύνη;

Πώς μπορεί να συμβάλει ο πολιτισμός στο οικολογικό ζήτημα και σε αυτό της ειρήνης, όπου χωρίς το δεύτερο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρώτο;

Τι σημαίνει στο πολιτισμικό επίπεδο η εξελισσόμενη ανάδυση ενός πολυπολικού κόσμου;

Πώς σε μια περιοχή που γεωγραφικά και ιστορικά είναι σταυροδρόμι πολιτισμών μπορεί να αναδειχθεί η πολιτισμική ετερογένεια ως πλούτος κι όχι ως απειλή; Πώς μπορεί ο αμοιβαίος σεβασμός της πολιτισμικής ποικιλομορφίας να αποτελέσει το πλαίσιο προστασίας της κοινής μας συνύπαρξης; Πώς αυτό συνδέεται με το προσφυγικό/μεταναστευτικό;

Ποια είναι η πολιτισμική διάσταση που θα πρέπει να μπει στις συζητήσεις για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος σε μια εποχή που η υποχώρηση του μεγέθους του στην παγκόσμια σκηνή εμπλέκεται με την αποσταθεροποίηση των συνεκτικών στοιχείων των ευρωπαϊκών κοινωνιών, με άνοδο του νεοσυντηρητισμού και φούντωμα του εθνικισμού, του αντισυστημισμού και της ακροδεξιάς;

ι. Με το βλέμμα στο μέλλον

Πώς μπορεί να συμβάλει ο πολιτισμός στον αυτοπροσδιορισμό μας ως κοινωνία που σφυρηλατεί τους δεσμούς αλληλεγγύης των μελών της χτίζοντας ένα κοινό μέλλον -και όχι κοιτάζοντας προς τα «αρχαία μεγαλεία»;

Πώς ο πολιτισμός μπορεί να αναζωογονήσει πνευματικά έναν πληθυσμό που συντηρητικοποιείται στο μυαλό, καθώς παρακμάζει δημογραφικά;

Καταλήγοντας, ποια θα ήταν η συμβολή του πολιτισμού σε ένα αριστερό και προοδευτικό πολιτικό πρόταγμα; Στη σύνθεση της ποικιλίας, της διαφορετικότητας και της πολλαπλότητας σε μια μεγάλη αφήγηση, συμπεριληπτική και χειραφετητική, που θα αποτελέσει όχημα για την πορεία μας προς ένα καλύτερο κόσμο στον 21^ο αιώνα;

Αυτή την πληθώρα ερωτημάτων επιδιώκει να φέρει στο προσκήνιο ο Κύκλος Πολιτισμικής Πολιτικής του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, καλώντας σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο κατεξοχήν πεδίο όπου η πολιτική και οι πολιτικές συναντούν το αίτημα για κοινωνική αλλαγή και χειραφέτηση.

Αυτό του πολιτισμού.

[Δείτε συνοπτική παρουσίαση του σκεπτικού και του περιγράμματος δράσεων του Κύκλου Πολιτισμικής Πολιτικής του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ εδώ]

 * Κώστας Στρατής, αρχαιολόγος – MSc Προστασία Μνημείων, Συντονιστής του Κύκλου Πολιτισμικής Πολιτικής του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, πρώην υφυπουργός Πολιτισμού- Κείμενο στο Ινστιτούτο ΕΝΑ