Η απόφαση της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου που ισχυρίζεται ότι η κυβέρνηση δεν έχει καμία ευθύνη για την υποκλοπές μέσω παράνομου λογιστικού αντιπάλων και φίλων παραβιάζει την απλή λογική.

Είναι σύμπτωση ότι 28 πρόσωπα του δημοσίου βίου παρακολουθούνταν τόσο με το παράνομο Predator όσο και «νομίμα» με τις επισυνδέσεις της ΕΥΠ. Απλώς σύμπτωση ότι η απόφαση του Αρείου Πάγου δημοσιοποιήθηκε τρεις μέρες μετά την ανακοίνωση της απλής σύμπτωσης 28 θύματα να παρακολουθούνται και «νόμιμα» από την ΕΥΠ και «παράνομα» από το Predator .

Αλλά η υπόθεση έχει μεγάλο πολιτικό και ηθικό παρελθόν και φωτίζει την σχέση δίκαιου και πολιτικής. Ο προηγούμενος εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ντογιάκος σε μια σαθρή γνωμοδότηση υποστήριξε ότι η ΑΔΑΕ δεν έχει αρμοδιότητα να διαχειρίζεται αιτήματα πολιτών για ενημέρωση σχετικά με παρακολούθησή τους για λόγους εθνικής ασφάλειας ή να απευθύνεται γι’ αυτόν τον λόγο σε παρόχους τηλεφωνίας.

Την άποψη Ντογιάκου υποστήριξε παθιασμένα ο Βορίδης στη Βουλή. Εφ’ όσον οι υποκλοπές ακολούθησαν τις διαδικασίες που ορίζει ο νόμος (Μητσοτάκη) ήταν νόμιμες και σύμφωνες με το κράτος δικαίου. Τη συνταγματικότητα των υποκλοπών και της συγκάλυψής τους υποστηρίζουν λίγοι δικαστές και νομικοί, την παρανομία η μεγάλη πλειονότητα των συνταγματολόγων.

Ο καθηγητής Ξενοφών Κοντιάδης υποστήριξε τεκμηριωμένα ότι η γνωμοδότηση «είναι νομικά αστήρικτη» και πρόσθεσε ότι η «συγκάλυψη των υποκλοπών αποτελεί σκάνδαλο μέσα στο σκάνδαλο». Του απάντησε ο γνωστός συνταγματολόγος κ. Πρετεντέρης, αποκαλώντας τον «ψεκασμένο» και «γραφικό σαχλαμάρα».

Έτσι η βασανισμένη υπόθεση των υποκλοπών, το μεγαλύτερο θεσμικό σκάνδαλο της μεταπολίτευσης φέρνει πάλι στο προσκήνιο την προβληματική σχέση δικαίου, πολιτικής και (νομικής) ιδεολογίας και τον ρόλο των δικαστών. Για να κατανοήσουμε τη λειτουργία της νομικής ιδεολογίας και του κράτους δικαίου, στο οποίο ομνύουν και οι δύο πλευρές, ας συζητήσουμε τη σχέση δικαίου και πολιτικής.

Η ερμηνεία του Δικαίου

Το Σύνταγμα και οι νόμοι αποτελούνται από γενικούς κανόνες που δεν μπορούν να προβλέψουν τις χιλιάδες υποθέσεις που θα προκύψουν. Επειδή, λοιπόν, το κείμενο του νόμου δεν έρχεται με οδηγίες χρήσης πρέπει πρώτα να ερμηνευτεί. Αλλά, όπως μας διδάσκει η ερμηνευτική, αυτό δεν σημαίνει την εξεύρεση του ενός «ορθού» νοήματος που βρίσκεται κρυμμένο στη διάταξη και περιμένει την αποκάλυψή του.

Οι περισσότερες διαφωνίες περί συνταγματικότητας δημιουργούνται γιατί υπάρχουν τουλάχιστον δύο αντικρουόμενες αλλά εξίσου εύλογες ερμηνείες. Αν δεν υπήρχε αυτή η «σύγκρουση» ερμηνείας, η υπόθεση δεν θα έφτανε στα δικαστήρια. Αυτός είναι και ο λόγος που τα νομικά συστήματα προβλέπουν δεύτερο και τρίτο δικανικό βαθμό, χωρίς βέβαια να πιστεύουν ότι ο σύμβουλος Επικρατείας ή ο αρεοπαγίτης «ξέρει» τον νόμο καλύτερα από τον πρωτοδίκη.

Απλώς, μεταφέρουν την ευθύνη των δύσκολων αποφάσεων σε πολλούς δικαστές που αποφασίζουν με ψηφοφορία. Η πλειοψηφία βαπτίζεται η μοναδική ορθή απόφαση, αλλά οι μειοψηφούντες δικαστές συνεχίζουν να πιστεύουν στο δίκιο τους.

Παράδειγμα κειμενικής απροσδιοριστίας αποτελούν οι διατάξεις για το «δικαίωμα στη ζωή» ή την «αξιοπρέπεια» των Συνταγμάτων και των καταλόγων δικαιωμάτων. Η γλωσσική διατύπωση δεν λέει αν είναι νόμιμη η άμβλωση, η ευθανασία ή οι επαναπροωθήσεις προσφύγων που οδηγούν σε πνιγμούς. Περιλαμβάνει η «αξιοπρέπεια» τις απαραίτητες προϋποθέσεις για επιβίωση, όπως τροφή, στέγη, περίθαλψη; Δεν φαίνεται να το κάνει για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.

Η ερμηνεία της διάταξης αποτελεί την αρχή της αντιπαράθεσης και δεν δίνει λύση. Τα πράγματα δυσκολεύουν περισσότερο, όταν η αντιδικία αφορά αντικρουόμενα δικαιώματα. Η αντιπαράθεση ελευθερίας και ασφάλειας, που είναι κεντρική στις υποκλοπές, δεν μπορεί να απαντηθεί βάσει της γραμματικής ερμηνείας των σχετικών διατάξεων.

Οι δικαστές πρέπει να αποφασίσουν χρησιμοποιώντας μια γενική θεωρία για το πώς (πρέπει να) λειτουργεί μια δημοκρατική κοινωνία και πόσο (επιτρέπεται να) περιορίζει τις ελευθερίες για να προστατεύσει τους πολίτες. Συχνά η απόφαση παρουσιάζεται ως η μόνη ορθή, αλλά η επιχειρηματολογία απουσιάζει. Οι ιδεολογικές, ηθικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις επηρεάζουν την απόφαση, συνειδητά ή ασυνείδητα, αλλά κανένας δικαστής δεν το αναγνωρίζει.

Η πιο ολοκληρωμένη συζήτηση γι’ αυτά τα θέματα γίνεται στην Αμερική. Απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου με ψήφους 5 «υπέρ» και 4 «κατά» κατοχύρωσε την εκλογή του προέδρου Τζορτζ Μπους, απορρίπτοντας την προσφυγή του υποψήφιου των Δημοκρατικών Αλ Γκορ.

Ενας δικαστής με την ψήφο του αποφάσισε ποιος θα εκλεγεί πρόεδρος. Αυτός είναι και ο λόγος που στις προεδρικές εκλογές η δυνατότητα του προέδρου να επιλέξει δικαστές αλλάζοντας την ιδεολογική σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου αποτελεί κεντρικό διακύβευμα.

Ο πρόεδρος Τραμπ επέβαλε τρεις δεξιούς δικαστές έπειτα από άγρια διαμάχη στο Κογκρέσο για τις πολιτικές απόψεις των υποψηφίων. Οι τρεις δημιούργησαν την 5-4 πλειοψηφία που κατάργησε πέρσι το δικαίωμα στην άμβλωση και άλλες που υποστηρίζουν την οπλοκατοχή και περιορίζουν νόμους προστασίας του περιβάλλοντος.

Αλλά και στην Ελλάδα, η κυβέρνηση διορίζει τη διοίκηση των ανωτάτων δικαστηρίων. Τυπικά η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής εξετάζει τους υποψηφίους της βραχείας λίστας  και προτείνει ένα ή μία επικρατούσα. Αλλά όπως συνειδητοποίησα όταν ήμουν μέλος την Διάσκεψης, τα κόμματα προαποφασίζουν την επιλογή των Προέδρων κυκλοφορώντας χαρτάκια με τον/την προτιμώμενη υποψήφιο/α.

Οι συνεντεύξεις των υποψηφίων πριν την προαποφασισμένη επιλογή είναι τυπικές και επιφανειακές. Όταν προσπαθούσα να κάνω μια πιο ουσιαστική ερώτηση στους υποψηφίους, ως καθ’ ύλην αρμόδιος,  δεχόμουνα επιπλήξεις  από την δική μου πλευρά.

Η τελική απόφαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου επιβεβαιώνει την προαποφασισμένη «επιλογή» της Βουλής. Αναγνωρίζεται, λοιπόν, και σε μας και στις ΗΠΑ, ότι στις αποφάσεις με σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις όπως και η ερμηνεία του Συντάγματος δεν είναι «αντικειμενικές».

Οι κυβερνήσεις επιβάλλουν τους εκλεκτούς τους δικαστές, οι πολιτικές πεποιθήσεις των οποίων έχουν κεντρική σημασία. Στις ΗΠΑ, η αναγνώριση εκφράζεται με την έντονη πολιτική διαμάχη στο Κογκρέσο που αποφασίζει τελικά, σε μας με την ψευτοδιαβούλευση της Διάσκεψης. Αποτελεί μια ακόμη ένδειξη της υποκριτικής θεσμικής επίφασης που χαρακτηρίζει τον δημόσιο βίο.

Η πιο πετυχημένη αντιπολίτευση (2015-9) και συμπολίτευση (2019-24)

Θα μου πείτε άλλο οι ΗΠΑ άλλο η Ελλάδα. Αυτό θα ίσχυε αν οι Ελληνες δικαστές είχαν ανακαλύψει μία μέθοδο ερμηνείας, άγνωστης στον υπόλοιπο κόσμο, που εγγυάται την ορθότητα των αποφάσεών τους. Ας θυμίσουμε μερικές αποφάσεις της περιόδου 2012-2019.

Το πρώτο και το δεύτερο μνημόνιο ήταν συνταγματικά (Συμβούλιο της Επικρατείας, 2012). Ο νόμος Παππά για την αδειοδότηση τηλεοπτικών καναλιών, αντισυνταγματικός (ΣτΕ, 2017). Ο νόμος Μπαλτά για την επιλογή διευθυντών στα σχολεία, αντισυνταγματικός (ΣτΕ 2017). Αντισυνταγματική η πρακτική του Δημοσίου να παρατείνει τη δυνατότητα φορολογικού ελέγχου φυσικών και νομικών προσώπων που εμπλέκονται στις λίστες φοροδιαφυγής (ΣτΕ, 2017).

Ο Άρειος Πάγος αποφάσισε πέρσι την υπόθεση για τους πλειστηριασμούς, εκθέτοντας χιλιάδες δανειολήπτες στον κίνδυνο να χάσουν το σπίτι τους. Η αντιπολίτευση, νομικοί και ο κ. Κακλαμάνης καταδίκασαν την απόφαση και τον τρόπο της δημοσίευσής της που έδειχνε την πρωτοφανή «πρεμούρα» των δικαστών να κάνουν δώρο στις τράπεζες και στα «κοράκια» funds.

Η παράταση των συμβάσεων συμβασιούχων στους ΟΤΑ, αντισυνταγματική (Ελεγκτικό Συνέδριο, 2017). Η μείωση αποδοχών των δικαστικών λειτουργών, στρατιωτικών και αστυνομικών είναι αντισυνταγματικές αναδρομικά, ενώ των πανεπιστημιακών όχι (Μισθοδικείο και ΣτΕ, 2016, 2019).

Το ΣτΕ κατάργησε την υπουργική απόφαση που επέβαλε σε δικαστές την υποβολή δηλώσεων «πόθεν έσχες» και ριζική μεταβολή των όρων (ΣτΕ, 2017). Η μη καταβολή δεδουλευμένων, ακόμη και μακροχρόνια, από εργοδότες δεν αποτελεί βλαπτική μεταβολή της συμβατικής σχέσης (Αρειος Πάγος, 2017).

Με πλειοψηφία μίας ψήφου, το ΣτΕ ακύρωσε το 2018 το νέο πρόγραμμα του μαθήματος Θρησκευτικών, επειδή δεν έχει ορθόδοξο κατηχητικό χαρακτήρα και δίνει πληροφορίες για άλλα δόγματα και θρησκείες, μια απόφαση που θα αναλύσουμε στα επόμενα.

Υπάρχει, βέβαια, αιτιολόγηση των αποφάσεων και μειοψηφούσες απόψεις. Στο τεράστιο αρχείο της νομολογίας και της δικολαβικής μπορούν να βρεθούν αιτιολογήσεις για κάθε απόφαση και την αντίθετή της. Γι’ αυτό η επιχειρηματολογία των αποφάσεων έχει μεγάλη σημασία. Μπορεί να ουδετεροποιήσει ένας δικαστής τις πεποιθήσεις του όταν αποφασίζει για πολιτικές ή κοινωνικές αντιπαραθέσεις που επηρεάζουν την ισορροπία εξουσίας;

Είμαστε υποχρεωμένοι να εξετάσουμε τις πολιτικές επιπτώσεις των αποφάσεων αν δείχνουν μια σημαντική τάση. Νομοθετήματα του πυρήνα των προγραμματικών δεσμεύσεων της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ακυρώθηκαν, ενώ πολύ χειρότερα των προηγούμενων και της επόμενης κυβέρνησης επιβραβεύτηκαν.

Αν ο κ. Ανδρουλάκης, ο κ Σπίρτζης, υπουργοί της κυβέρνησης, στελέχη του στρατού και δημοσιογράφοι παρακολουθούνταν «νόμιμα» ποιοι ήταν οι λόγοι «εθνικής ασφάλειας» που δικαιολογούσαν την παρακολούθηση; Πως γίνεται τουλάχιστον 28 νόμιμα παρακολουθούμενοι να είναι επίσης θύματα του Predator;

Δεν θα μάθουμε φαντάζομαι μια που ο υπεύθυνος πρωθυπουργός υιοθέτησε από την αρχή την γραμμή «όλα στην και από την δικαιοσύνη» και αυτή υπάκουη όπως σε όλες τις δύσκολες υποθέσεις αποφάσισε «δίκαια» ότι ήθελε η κυβέρνηση.

Η γυναίκα του φούρναρη βγάζει χωρίς ντροπή στο φως τα άπλυτα της. Ούτε είναι ούτε φαίνεται τίμια. Η απόκρυψη της υπόθεσης γίνεται έτσι μεγαλύτερο σκάνδαλο από τις υποκλοπές. Δείχνει την κατάπτωση των θεσμών και την βαθιά διαπλοκή εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας.

• Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λονδίνου