Θυμάμαι πως όταν ξεκίνησα να πηγαίνω στο Δημοτικό Σχολείο το 1963, στο χωριό μου στην Ιερισσό, τον χειμώνα, όλα τα παιδιά κουβαλούσαμε κάθε μέρα στο σχολείο, ένα καυσόξυλο, για την σόμπα της τάξης μας. Έτσι ζεσταινόμασταν όλα τα χρόνια. Μετά, στο Γυμνάσιο, το σχέδιο άλλαξε και τα ξύλα τα αγόραζε το κράτος.

Το Γυμνάσιο στο χωριό μου, ξεκίνησε σαν Ιδιωτικό και στην αρχή είχε μόνο την 1η τάξη. Την επόμενη χρονιά λειτούργησε και η 2η τάξη και του παραχρόνου και η 3η. Εκεί σταμάτησε το πράγμα για καμιά δεκαριά χρόνια.

Όσα παιδιά τέλειωναν τις τρείς πρώτες τάξεις στο χωριό, μετά έπρεπε να φύγουν και να πάνε σ’ ένα άλλο κεφαλοχώρι ή στην Θεσσαλονίκη για να συνεχίσουν για τις άλλες τρεις τάξεις του εξαταξίου -τότε- Γυμνασίου. Εκεί έπρεπε να νοικιάσουν δωμάτια και ν’ αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους, στα 15 τους χρόνια.

Εγώ στάθηκα τυχερός, καθώς όταν ήρθε η ώρα να πάω στην 4η Γυμνασίου -2 χρόνια πριν- είχαν λειτουργήσει κι οι υπόλοιπες τάξεις, το Γυμνάσιο είχε ολοκληρωθεί (εξατάξιο) και είχε γίνει και Δημόσιο. Βέβαια τα μαθήματα γίνονταν μέσα σε σπίτια και σε αποθήκες, αλλά λειτούργησε, κι έτσι όποιο παιδί ήθελε να πάει, μπορούσε να πάει, χωρίς ιδιαίτερα έξοδα και ταλαιπωρίες.

Λέω ταλαιπωρίες και έξοδα, γιατί θυμάμαι πως τα παιδιά από τα διπλανά χωριά, έρχονταν κάθε μέρα με τα λεωφορεία, στον χωματόδρομο, στις λάσπες και στο κρύο. Πολλές φορές στις κακοκαιρίες, οι δρόμοι έκλειναν κι ερχόντουσαν ή επέστρεφαν στα σπίτια τους με τα τρακτέρ, πάνω στις καρότσες, βρεγμένα, πουντιασμένα.

Άλλα πάλι παιδιά, που ερχόντουσαν από το νησάκι της Αμμουλιανής, εκτός από τα λεωφορεία, έμπαιναν κάθε πρωί στο καραβάκι (ένα ξύλινο καϊκάκι δηλαδή) και μπορεί να τα έβρεχε κι η θάλασσα, άν είχε καιρό ανάποδο.

Βέβαια όλα αυτά ελάμβαναν χώρα για όσα παιδιά οι οικογένειες είχαν την ελάχιστη δυνατότητα να πληρώσουν -έστω για τα εισιτήρια- και βέβαια να μην βάλουν το παιδί στην δουλειά από τα δώδεκά του χρόνια. Ευτυχώς από τότε, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και εδώ και μερικές δεκαετίες ήδη, οι συνθήκες που τα παιδιά πηγαίνουν στο Δημοτικό Σχολείο και στο Γυμνάσιο-Λύκειο έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. Σχεδόν όλα τα παιδιά πια, τελειώνουν το Λύκειο.

Πολλοί από εκείνους τους συμμαθητές μου, πήγαν στην συνέχεια σε σχολές και σε πανεπιστήμια, έγιναν δάσκαλοι, γιατροί, καθηγητές, γεωπόνοι, μηχανικοί, υπάλληλοι, κι επαγγελματίες σπουδαγμένοι. Άλλαξε η ζωή μας.

Το σχολείο λειτούργησε σαν κοινωνικό ασανσέρ. Μας πήρε από τις οικογένειες των αγροτών, των ψαράδων, των υλοτόμων, των μεταλλωρύχων, των εργατών και μας πήγε ένα-δυο σκαλοπάτια παραπάνω. Χορτάσαμε ψωμί και ζήσαμε χρόνια καλά, πλούσια, με δημοκρατία και ελευθερία, όση δεν γνώρισε ποτέ η νεότερη Ελλάδα, από την ίδρυσή της.

Όλα αυτά έγιναν επειδή το σχολείο ήταν Δημόσιο κι οι οικογένειες δεν πλήρωναν δίδακτρα. Το ίδιο ισχύει και για το πανεπιστήμιο, κυρίως για το πανεπιστήμιο. Από όλα τα παιδιά που θυμάμαι, και γνωρίζοντας την οικονομική δυνατότητα των οικογενειών μας (σ’ ένα χωριό ζούσαμε), νομίζω πως κανένα δεν θα σπούδαζε αν τα πανεπιστήμια ήταν με δίδακτρα, όπως δεν σπούδασαν και οι αμέσως μεγαλύτεροι μας.

Η Δωρεάν Παιδεία ήταν μια κοινωνική κατάκτηση και δόθηκαν μεγάλοι αγώνες και από τις προηγούμενες γενιές και από την δική μου, για να γίνει πραγματικότητα. Χάρη στην Δωρεάν Παιδεία, χάρη στο Δημόσιο Σχολείο και στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο, άλλαξε η Ελληνική κοινωνία από το 1950 κι εδώ. Εάν τα σχολεία -και ειδικά τα πανεπιστήμια- ήταν ιδιωτικά, όλα αυτά τα χρόνια, είμαι σίγουρος πως η Ελλάδα θα ήταν ακόμα στην εποχή των υπηρετριών που βλέπουμε στις ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες του ’60.

Κι όμως, όλα αυτά τα χρόνια, πολλοί κατηγορούσαν το Δημόσιο Πανεπιστήμιο για κέντρο ανομίας, τους φοιτητές και τους καθηγητές για ανεπρόκοπους, τεμπέληδες, και πολλά άλλα κατά καιρούς και κατά περίσταση.

Όποιος ισχυρίζεται πως όλα δούλευαν άψογα, λέει ψέματα. Και ανομία υπήρξε και διαφθορά υπήρξε και ιδιοτέλεια υπήρξε και σκάνδαλα υπήρξαν και νεποτισμός, και άλλα πολλά άσχημα. Όμως, ας μου πει κάποιος, σε ποιον τομέα της δημόσιας ζωής στην Ελλάδα, δεν υπήρξαν αυτά; Στην πολιτική, στην εκκλησία, στην δικαιοσύνη, στην υγεία; Πού;

Πουθενά, είναι η απάντηση, γιατί σε όλους τους χώρους της Ελληνικής κοινωνίας συμβαίνουν αυτά και γιατί έχουμε την απαίτηση να μην συμβαίνουν και στα πανεπιστήμια; Όμως -παρ’ όλα αυτά- στο τέλος της μέρας, κάνοντας τον λογαριασμό, μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως, το Ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο εκπλήρωσε την αποστολή του, παρά τα προβλήματα.

Θα μου πείτε, εκείνα ήταν άλλα χρόνια, υπήρχε πολλή φτώχεια, λίγες υποδομές, μεγάλος αγώνας για την επιβίωση της οικογένειας και δεν υπήρχε η πολυτέλεια για σπουδές με δίδακτρα. Σήμερα είναι αλλιώς, η Ελλάδα είναι μια Ευρωπαϊκή χώρα και δεν έχουμε την φτώχεια που είχαμε 50 χρόνια πριν. Απλά, με τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια, όποιο παιδί δεν περνάει στο Δημόσιο, αντί να πηγαίνει στο εξωτερικό και να πληρώνει η οικογένειά του τόσα χρήματα που φεύγουν από την χώρα, θα μπορεί να σπουδάζει εδώ και τα λεφτά θα μένουν στην χώρα. Η απορία είναι εύλογη και καλόπιστη, αλλά ας δούμε και τι θα επακολουθήσει, μετά τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια.

Για σκεφτείτε τι χάλια έχει η Δημόσια Υγεία μας, από τότε που αυξήθηκαν και πλήθαιναν τα ιδιωτικά νοσοκομεία. Και τότε που γινόντουσαν, υπήρχαν φωνές που έλεγαν πως έπρεπε το βάρος να δοθεί στα Δημόσια Νοσοκομεία. Αν ήταν υποχρεωμένοι οι πολιτικοί μας και οι ευκατάστατοι Έλληνες να νοσηλεύονται στα Δημόσια Νοσοκομεία, να είστε σίγουροι πως σήμερα θα είχαμε καλύτερη Δημόσια Υγεία.

Αλλά καθώς έχουν χρήματα, νοσηλεύονται σε Ιδιωτικά Νοσοκομεία και Κλινικές και δεν πολυνοιάζονται για την κατάσταση που επικρατεί στις Δημόσιες Δομές Υγείας και τι υποφέρει ο πολύς κόσμος, που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να νοσηλευτεί στα ιδιωτικά.

Λίγο-πολύ, με μαθηματική ακρίβεια, το ίδιο θα γίνει και με την Δημόσια Ανώτατη Παιδεία. Όταν λειτουργήσουν τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια, οι έχοντες θα στέλνουν τα παιδιά τους να σπουδάζουν εκεί, ενώ τα Δημόσια Πανεπιστήμια θα απαξιώνονται σιγά-σιγά, όλο και περισσότερο, γιατί η άρχουσα τάξη δεν θα τα χρειάζεται πλέον.

Ακόμα και τα στελέχη που θα χρειάζεται για τις επιχειρήσεις της θα τα σπουδάζει στα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια που θα τα ελέγχει και θα καθορίζει τα προγράμματα των σπουδών και την λειτουργία τους. Σ’ ένα βάθος χρόνου, το πτυχίο από ένα Δημόσιο Πανεπιστήμιο δεν θα σου εξασφαλίζει τίποτα, γιατί θα είναι απαξιωμένο, όπως σήμερα είναι απαξιωμένο το Δημόσιο Νοσοκομείο που δεν μπορεί να εξασφαλίσει την απαραίτητη (και έγκαιρη) περίθαλψη στους ασθενείς, κι όποιος μπορεί να πληρώσει πάει στα ιδιωτικά.

Και βέβαια, αφού πετύχει αυτό το βήμα, το επόμενο, γιατί να μην είναι και η υπόλοιπη παιδεία; Δίδακτρα παντού λοιπόν. Και μην ξαφνιάζεστε! Εδώ έχουν αποπειραθεί να πουλήσουν και το νερό σε ιδιώτες, θα σταθούν στην παιδεία;

Κι έτσι θα ξαναγυρίσουμε σιγά-σιγά (και τηρουμένων των αναλογιών βεβαίως) στην εποχή της δικής μου παιδικής ηλικίας, όπου θα σπουδάζουν μόνον οι πλούσιοι, ενώ οι φτωχοί θα γίνονται ψαράδες, γεωργοί, μεταλλωρύχοι, καμαριέρες στα ξενοδοχεία, σερβιτόροι, κλπ, άιντε και μέχρι ηλεκτρολόγοι εγκαταστάσεων. Τι τα θέλουμε τα κοινωνικά ασανσέρ; Αρκετά μας ταλαιπώρησαν και με την μόρφωση και με την δημοκρατία τους.

Του χρόνου βγαίνω στην σύνταξη και παιδιά για φοιτητές δεν έχω, για να με ενδιαφέρει η τύχη του Δημόσιου Πανεπιστήμιου. Θα μπορούσα να πω: τι με νοιάζει;

Με νοιάζει όμως η Κοινωνία, η Δημοκρατία, η Ισότητα, η Δικαιοσύνη, η Αλληλεγγύη. Κι επειδή εγώ έζησα καλά, χάρη στους αγώνες των παλιότερων για να έχουμε Δωρεάν Παιδεία, που βελτίωσε όλα τα παραπάνω στο διάβα της ζωής μου, θεωρώ ελάχιστη ανθρώπινη υποχρέωσή μου να αγωνιστώ για το Δημόσιο δωρεάν και ποιοτικό Πανεπιστήμιο.

Σ’ αυτήν εδώ την κοινωνία, μετά από μας θα ζήσουν κι άλλοι. Κι όπως έχουμε υποχρέωση στους προηγούμενους για τους αγώνες που έκαναν για μας, θα αγωνιστούμε για να έχουν Δημόσια και Δωρεάν Παιδεία κι οι επόμενοι.

*Γιώργος Τσιριγώτης, Καθηγητής, Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος