Στην ερώτηση τι θα κάνατε εσείς στην θέση των γονιών της Μαρίας στη νησίδα του Έβρου, οι πλείστοι γονείς θα απαντούσαν: τα ίδια και χειρότερα! Ωστόσο η ερώτηση που γίνεται στην πραγματικότητα είναι, πως θα φέρονταν άραγε άνθρωποι «σαν κι εμάς»; Αναζητείται μια διαφορετική ηθική υπόσταση στους εντός κι εκτός κοινότητας γονείς, προκειμένου να μην μπούμε στα παπούτσια τους!

Η δυνατότητα αποκλεισμού εκτός συνόρων θεωρείται ως κύριο στοιχείο της ανεξαρτησίας και του αυτοπροσδιορισμού μιας κοινότητας και στον φιλελεύθερο εξισωτισμό συνήθως δίνεται χώρος μόνο στα περιορισμένα όρια της εθνικής κυριαρχίας και όχι οικουμενικώς. Το να προτάσσει όμως κανείς την συντήρηση της διακριτής ταυτότητας μιας κοινότητας ως ριζικά διαφοροποιό στοιχείο των ηθικών καθηκόντων απέναντι σε μετέχοντες και μη, βρίσκεται σε προφανή αντίθεση με την αμεροληψία των ηθικών αρχών του φιλελευθερισμού.

Γενικά η «φιλελεύθερη αμεροληψία» συχνά βρίσκεται σε ένταση με την μεροληπτική ηθική απόψεων που άλλοι τις λένε εθνικιστικές κι άλλοι πατριωτικές. Ας κυριολεκτήσουμε ονομάζοντας τες απλώς «απόψεις πολιτιστικού σχετικισμού» αφού ισχυρίζονται ότι υπερέχουν της ηθικότητας, με τη φιλελεύθερη έννοια, γιατί κανείς δεν μπορεί να ευδοκιμήσει ως ηθικός δρων αν τυχόν απομονωθεί από την κοινότητα και τις κοινές ηθικές πεποιθήσεις της.

Αν οι οπαδοί του πολιτιστικού σχετικισμού δίνουν στα σύνορα μια ηθική σημασία που δεν έχουν, κάποιοι κοσμοπολίτες την εκμηδενίζουν κινούμενοι κάπου ανάμεσα, καταλήγουμε στην ιδέα της διεθνούς ανοχής, με αρκετά όμως προβλήματα.

Η παγκόσμια φτώχεια και η μαζική μετανάστευση που προκαλεί αλλά και η παγκοσμιοποιημένη οικονομία στρέφουν σήμερα τη συζήτηση για τη κοινωνική δικαιοσύνη όλο και περισσότερο προς τη διεθνή δικαιοσύνη. Ακόμη κι αν ασπασθεί κανείς την πατριωτική μεροληψία, η ανάγκη παγκόσμιας αναδιανομής των πόρων παραμένει βοώσα.

Τρία κρίσιμα ερωτήματα για «πατριώτες»

Η τοποθέτηση του «πατριωτισμού» ως κεντρικής αξίας εξαιρεί κάποια τμήματα των εθνικών σχεδίων από κάθε κριτική, ακόμη και αν διακυβεύονται υψηλής αξίας αγαθά, πράγμα που αποτελεί μια συνεχή πηγή ηθικών κινδύνων; (πχ pushbacks).

Ακόμη κι αν η ηθικότητα βασιστεί σε τυχαία γεγονότα (καταγωγή) ή  σε κοινές φανταστικές πεποιθήσεις (έθνος) γιατί αυτό αποκλείει κάθε μορφή αμερόληπτης ηθικής σκέψης σε οικουμενικό επίπεδο και πολύ περισσότερο πως δικαιολογεί τον εκμηδενισμό της ηθικής υπόστασης όλων των εκτός;

Σαφές πρόβλημα επίσης προκύπτει και με  τον πολυεθνικό χαρακτήρα των σημερινών κρατών (συμπατριώτες ή συμπολίτες;).

Σύνορα και επιβίωση

Πριν πενήντα χρόνια (1972) ο Αυστραλός φιλόσοφος Singer με ένα κλασικό κείμενο του για το λιμό τεκμηρίωσε ότι υπάρχουν υποχρεώσεις έναντι των λιμοκτονούντων και δεν πρόκειται απλώς για υπόθεση φιλανθρωπίας. Ο μη δωρίζων δρα ανήθικα. Ωστόσο οι υποχρεώσεις δεν εξαντλούνται στο θέμα του λιμού και κυρίως δεν αποτελούν αντικείμενο μόνο της ατομικής ηθικότητας αλλά των θεσμών και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Μια παραλλαγή είναι οι υποχρεώσεις ατόμων και θεσμών έναντι των μη πολιτών, όταν αυτοί βρεθούν μέσα στην επικράτεια, κατά μη νόμιμο τρόπο. Η εξασφάλιση όσων ο Singer χαρακτήριζε ως βασικά (στέγη, τροφή, περίθαλψη) και προφανώς η διάσωση θεωρούντο υποχρέωση για τα άτομα και τους θεσμούς και η μη παροχή τους συνιστούσε ανηθικότητα, όταν αφορούσε λιμούς που συνέβαιναν σε άλλες ηπείρους. Ακόμη περισσότερο αυτό ισχύει όταν τα θύματα του εκάστοτε λιμού έχουν βρεθεί εντός της κρατικής επικράτειας.

Στη συζητούμενη περίπτωση των εξαθλιωμένων μεταναστών και της πρόσβασης τους σε υποδομές διάσωσης, περίθαλψης, παιδείας, στέγασης κλπ. είναι απαράδεκτη η μισαλλόδοξη ρητορική, που μασκαρεύει την ανηθικότητα ως συμβολή στην επιβίωση του έθνους. Ακόμη κι εμπειρικά είναι δυσχερέστατο να δειχθεί το πώς ακριβώς η επιβίωση εξαθλιωμένων ανθρώπων διακυβεύει και απειλεί την επιβίωση του έθνους. Η ερμηνεία της «απειλούμενης ταυτότητας» καθίσταται παραπλανητικά κι απάνθρωπα διασταλτική.