Πριν από δύο χρόνια, η κοινοπραξία δημοσιογράφων Forbidden Stories, σε συνεργασία με τη Διεθνή Αμνηστία και το Citizen Lab, αποκάλυψε τη μαζική, παράνομη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον δημοσιογράφων, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πολιτικών ακτιβιστών, υψηλόβαθμων πολιτικών και δικηγόρων.

Μετά από το σκάνδαλο “Pegasus” -που πήρε το όνομά του από το λογισμικό κατασκοπείας που εμπορεύεται η ισραηλινή εταιρεία NSO- το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνέστησε εξεταστική επιτροπή για τη διερεύνηση της παράνομης χρήσης αυτού και άλλων προγραμμάτων κατασκοπείας. Οι εργασίες της επιτροπής ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2022. Έκτοτε συμμετείχα ενεργά μαζί με την ομάδα μου ως συντονίστρια για την ευρωομάδα των Πρασίνων/Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτή η σημαντική έρευνα, η οποία διήρκεσε πάνω από ένα χρόνο και χαρακτηρίστηκε από την έλλειψη συνεργασίας εκ μέρους των κρατών μελών, κορυφώθηκε με την έγκριση της έκθεσης και των συστάσεών μας στην ολομέλεια του Κοινοβουλίου τον Ιούνιο. Οι εν λόγω συστάσεις θα πρέπει να αποτελέσουν το πρώτο βήμα προς τη θέσπιση δεσμευτικής νομοθεσίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Τέλος στην κατάχρηση

Με την υιοθέτηση της έκθεσή μας, το κοινοβούλιο ζητά τον άμεσο τερματισμό της καταχρηστικής χρήσης του λογισμικού κατασκοπείας. Μάλιστα, μέχρι το τέλος του έτους οποιαδήποτε χρήση θα πρέπει να γίνεται μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις.

Αυτές περιλαμβάνουν τον σεβασμό των αρχών της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας, την απαγόρευση συγκεκριμένων χρήσεων, καταστάσεων και λειτουργιών και την προστασία ορισμένων επαγγελμάτων, όπως οι δικηγόροι. Αυτό θα πρέπει εκ των πραγμάτων να οδηγήσει στο μορατόριουμ που επιδιώκουν πολλοί εμπλεκόμενοι φορείς.

Η επίκληση από τις κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης της “εθνικής ασφάλειας” προκειμένου να δικαιολογήσουν τη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού, η οποία γίνεται συλλήβδην και χωρίς κανένα ουσιαστικό επιχείρημα, δεν θα είναι πλέον αρκετή. Η έρευνά μας έδειξε ότι η συστηματική χρήση αυτής της έννοιας μπορεί να οδηγήσει σε καταχρήσεις των πολιτικών ελευθεριών. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο όνομα της “εθνικής ασφάλειας” πρέπει επομένως να υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων όπως η προσωπική ζωή, η ελευθερία του Τύπου και η άσκηση πολιτικής αντιπολίτευσης.

Όταν οι εθνικές κυβερνήσεις επικαλούνται το επιχείρημα της “εθνικής ασφάλειας”, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ανίσχυρη. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Σε περίπτωση εικαζόμενης κατάχρησης, εκτός από την πλήρη διερεύνηση από τις αρμόδιες αρχές, η Επιτροπή πρέπει να είναι σε θέση να αξιολογήσει και να καθορίσει εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού.

Βοήθεια για τα θύματα

Το κοινοβούλιο ζητά επίσης τη δημιουργία ενός “εργαστηρίου τεχνολογίας της ΕΕ”, για την παροχή βοήθειας και πληροφοριών στα θύματα. Όπως είναι σήμερα τα πράγματα, χωρίς θεσμική υποστήριξη οι πολίτες δεν μπορούν να ελέγξουν τα τηλέφωνά τους για κατασκοπευτικό λογισμικό ή να λάβουν υποστήριξη σε δικαστικές διαδικασίες. Το προτεινόμενο εργαστήριο τεχνολογίας θα είναι προσβάσιμο σε κάθε άτομο που διαμένει στην ΕΕ (όχι μόνο σε πολίτες της ΕΕ).

Επιπλέον, προτείνουμε τη θέσπιση του “δικαιώματος ενημέρωσης” μετά τη λήξη της παρακολούθησης για το πρόσωπο το οποίο έχει στοχευθεί, καθώς και για τα μη στοχοποιημένα πρόσωπα των οποίων τα δεδομένα έχουν συλλεχθεί κατά τη διάρκεια της ενέργειας. Αυτό θα εξασφάλιζε ότι κάθε πολίτης  θα ενημερώνεται για την παρακολούθηση του με λογισμικό κατασκοπείας, πράγμα που δεν συμβαίνει σήμερα.

Άλλες συστάσεις της έκθεσης περιλαμβάνουν την απαγόρευση της πώλησης υπηρεσιών hacking – “hacking as a service”, καθώς και την απαίτηση της εφαρμογής των κανόνων δικαίου ήδη από τον σχεδιασμό “rule-of-law-by-design”. Αυτά θα καθιστούσαν ουσιαστικά αδύνατη την ανάπτυξη κατασκοπευτικού λογισμικού όπως το Pegasus.

Ουσιαστική νοµοθεσία

Το κλείσιμο της έρευνάς μας δεν είναι το τέλος της μάχης. Παρά τις φιλοδοξίες της, η έκθεση PEGA δεν είναι δεσμευτική. Δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του κοινοβουλίου να δρομολογήσει νομοθετικές προτάσεις. Αυτό παραμένει προνόμιο της Επιτροπής, την οποία καλούμε να προτείνει ουσιαστική νομοθεσία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάχρησης των κατασκοπευτικών λογισμικών. Καλούμε, επίσης, τα εθνικά κοινοβούλια και τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν παρόμοια νομοθεσία.

Την ώρα που οι προκλήσεις για το κράτος δικαίου στην ΕΕ και αλλού αυξάνονται συνεχώς, οι κίνδυνοι για τα θεμελιώδη δικαιώματα και τη δημοκρατία μας από το λογισμικό κατασκοπείας καθιστούν αναγκαία τη θέσπιση αυστηρών κανόνων.

Μόλις πριν από λίγες ημέρες, μάθαμε ότι τα τηλέφωνα Βέλγων αστυνομικών και δικαστών, συμπεριλαμβανομένου του δικαστή Michel Claise, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τις έρευνες σχετικά με το “Qatargate”, είχαν μολυνθεί, παράνομα, με λογισμικό τύπου Pegasus. Αυτό αντιβαίνει όχι μόνο στο κράτος δικαίου αλλά και στη διάκριση των εξουσιών και απαιτεί επείγουσα πολιτική δράση.

Αυτού του είδους οι επιθέσεις κατά του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων πρέπει να σταματήσουν. Και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν θα τα παρατήσει. Όσο υπάρχουν αυτές οι παραβιάσεις και δεν ρυθμίζονται, θα συνεχίσουμε να ασκούμε πίεση στην Επιτροπή και τα κράτη μέλη να προτείνουν και να θεσπίζουν νομοθεσία με βάση τις συστάσεις μας -και να παρακολουθούμε τις επιδόσεις τους.

• Η Saskia Bricmont είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με το Ecolo (το γαλλόφωνο βελγικό πράσινο κόμμα) και φεμινίστρια. Στο παρελθόν ήταν δημοτική σύμβουλος στην πόλη της καταγωγής της, την Ath. Είναι μέλος των επιτροπών LIBE και INTA του κοινοβουλίου και συμπροεδρεύει της διαπαραταξιακής ομάδας για τα δικαιώματα των παιδιών