O Λόρδος Βύρων, στα Αγγλικά George Gordon Byron, 6th Baron Byron (1788-1824) είναι ο ισχυρότερος κρίκος που ενώνει την Ελλάδα με το Ηνωμένο Βασίλειο. Στη χώρα του και στο διαδίκτυο, συχνά αναφέρεται μεταξύ των δέκα σημαντικότερων ποιητών στην ιστορία της Μ. Βρετανίας. Στην Ελλάδα, όπου πέθανε στο μαρτυρικό Μεσολόγγι στο απόγειο της επανάστασης των Ελλήνων, θεωρείται εθνικός ευεργέτης. Για τα δεδομένα της εποχής του ήταν η επιτομή του προοδευτισμού στην Ευρώπη που καθόρισε την τότε πολιτιστική, κοινωνική και πολιτική αλλαγή υπέρ των  απελευθερωτικών κινημάτων, με αιχμή τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων του 1821.

Σπάνια αναφέρεται στα Ελληνικά ΜΜΕ ότι ο Λ. Βύρων ήταν η πρώτη διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα που έμπρακτα υποστήριξε την επιστροφή των Ελγίνειων στην Ελλάδα. Το απέδωσε με μοναδικό τρόπο σε δύο από τα σημαντικότερα ποιήματά του, “Η κατάρα της Αθηνάς” και «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ, 2ο  Άσμα», όπου μεταξύ άλλων αποκαλεί τον Έλγιν ληστή. Σ’ αυτά τα ποιήματα έχουν αναφερθεί Έλληνες διανοούμενοι όπως Καβάφης, Παλαμάς, Σεφεριάδης, αρχαιολόγοι και άλλοι ειδικοί, όπως αποτυπώνεται παραστατικά στο βιβλίο της κ. Ε. Κεφαλληναίου «Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και το Κατηγορώ του Μπάιρον».

Είναι επίσης πολύ γνωστά στους Βρετανούς πολιτικούς και μάλιστα υιοθετούνται από τους πλέον προοδευτικούς, όπως οι πλέον αριστεροί ηγέτες των Εργατικών που υποστήριξαν την επιστροφή των μαρμάρων, ο Κόρμπιν το 2018 και ο Μ. Φούτ το 1986.

Στην Ελλάδα δεν είναι ευρέως γνωστό ότι η στάση του Λ. Βύρων υπέρ της επανασύνδεσης των μαρμάρων με τον Παρθενώνα και υπέρ της απελευθέρωσης των Ελλήνων ήταν αποτέλεσμα του έντονου προοδευτικού πνεύματός του για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις υπέρ των αδυνάτων, με βάση το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο της τότε εποχής. Αυτός ο προοδευτισμός επηρέασε την ποίησή του, την ζωή του, τα πολιτιστικά δρώμενα της εποχής του και συνέβαλε στη διαμόρφωση θετικών στάσεων πολιτών και πολιτικών της Δυτικής Ευρώπης υπέρ του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.

Σ’ αυτό το πνεύμα στηρίζεται η παρούσα πρόταση win-win για Ελλάδα και Μ. Βρετανία ως προς το θέμα των μαρμάρων, στο τέλος αυτού και του επόμενου άρθρου. Για να γίνει κατανοητή, χρήσιμο είναι να ξαναδούμε την ιστορία του Λ. Βύρων και του φιλελληνικού κινήματος.

Ξαναδιαβάζοντας την ιστορία

Ο Βύρωνας τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε χωρίς τίτλους ευγενείας και μάλιστα σε κακουχίες. Ωστόσο, στάθηκε τυχερός στην ηλικία των 10 ετών να κληροδοτήσει τον τίτλο Βαρόνος από έναν θείο του που δεν είχε παιδιά.  Αυτό του άνοιξε τις πόρτες στην υψηλή κοινωνία. Στη συνέχεια, με την ποίηση και τον τρόπο ζωής του αναδείχθηκε ως ο πρώτος celebrity της σύγχρονης ιστορίας.  Η γυναίκα του χρησιμοποίησε την λέξη Byromania για να περιγράψει τον θόρυβο που δημιουργούσε γύρω του. 1

Ο Λ. Βύρωνας αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τους συντηρητικούς κύκλους της Αγγλίας λόγω της άστατης ερωτικής ζωής του, παρόμοια με τους ροκ σταρ της σύγχρονης εποχής, και ίσως λόγω και των προοδευτικών αντιλήψεών του για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Για παράδειγμα, στη Βουλή των Λόρδων ήταν ένας από τους λίγους που μίλησε με πάθος κατά της θανατικής καταδίκης των Luddities που είχαν καταστρέψει τα μηχανήματα παραγωγής υφασμάτων γιατί τους οδηγούσαν στην ανεργία:

«Ήμουν σε μερικές από τις πιο καταπιεσμένες επαρχίες της Τουρκίας· αλλά ποτέ, κάτω από το ζυγό των πιο δεσποτικών άπιστων κυβερνήσεων, δεν είδα τόσο αθλιότητα που έχω δει εδώ κατά την επιστροφή μου, στην ίδια την καρδιά μιας χριστιανικής χώρας». Λ. Βύρων στη Βουλή της Αγγλίας, 27 Φεβρουαρίου 1812. 2

Έντονα επαναστατικό πνεύμα, επέλεξε να ταξιδέψει στην Ελλάδα και στην Κωνσταντινούπολη πριν την Ελληνική επανάσταση, για να δει από κοντά τον τρόπο ζωής των υπόδουλων και να εμπνευστεί για τα ποιήματα που αφιέρωνε στους Έλληνες, καταδικάζοντας τον ζυγό τους από τους Οθωμανούς.

Από το 2016 έως ο 2023 ο Λ. Βύρωνας έζησε στην Ιταλία όπου προήγαγε τον φιλελληνισμό μαζί με φίλους του φιλέλληνες όπως οι λογοτέχνες Πέρσι Σέλεϋ, Trelawny, Blaquiere,Thomas Moore, κλπ. Πέρα από τις επιδράσεις τους μέσα από τη λογοτεχνία υπέρ των Ελλήνων, κάποιοι από αυτούς πολέμησαν στην Ελληνική επανάσταση και συνέβαλαν στην οικονομική ενίσχυσή της, όπως ο Blaquiere που παρότρυνε τον Βύρωνα να πάνε μαζί στην επαναστατημένη Ελλάδα και συνέβαλε με τον John Bowring στην ίδρυση της Φιλελληνικής Εταιρείας του Λονδίνου. Στην Φιλελληνική Εταιρεία μαζί με τον Λ. Βύρωνα  συμμετείχαν φίλοι του όπως ο πολιτικός John Hobbhouse, διανοούμενοι όπως ο φιλόσοφος Τζέρεμι Μπένθαμ 3 και ο οικονομολόγος David Riccardo, αρκετοί πολιτικοί κυρίως της αντιπολίτευσης και πολλές άλλες προσωπικότητες της Βρετανίας.

Στην Ιταλία ο Λ. Βύρων συνδέθηκε επίσης με τον Ιταλό νομικό Vincenzo Gallina, ενός από του ηγέτες του κινήματος των Καρμπονάρων για την απελευθέρωση της Ιταλίας, ο οποίος επίσης ήρθε στην επαναστατημένη Ελλάδα συμβάλλοντας καθοριστικά στη συγγραφή του πρώτου συντάγματος της Ελλάδος.  Το σύνταγμα αυτό σχολιάσθηκε θετικά από τον Μπένθαμ και κύκλους της Ευρωπαϊκής διανόησης, ενισχύοντας τις εντυπώσεις στην Ευρώπη ότι οι Έλληνες επαναστάτες προχωρούσαν στη δημιουργία οργανωμένου κράτους βασισμένου στα πρότυπα της σύγχρονης Ευρώπης. 3

Πολλοί άλλοι ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επηρεάστηκαν από τον Λ. Βύρωνα και ως φιλέλληνες παρείχαν τις υπηρεσίες τους στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπως ο διάσημος Αμερικάνος γιατρός Σάμουελ Χάου που στην Αμερική πρωταγωνίστησε στον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας, της εκπαίδευσης των τυφλών και των ατόμων με ψυχική αναπηρία, κλπ.

Με τον θάνατό του στο μαρτυρικό Μεσολόγγι ο Λ. Βύρωνας επισφράγισε με τον πιο τραγικό τρόπο ότι αυτά που έγραφε τα εννοούσε στον απόλυτο βαθμό. Με την ποίηση, τη ζωή του και τον τραγικό θάνατό του σε ηλικία μόλις 36 ετών, επηρέασε άμεσα τους Ευρωπαίους καλλιτέχνες, πολίτες, πολιτικούς, διαχέοντας μαζί με τον ρομαντισμό παράλληλα και τον φιλελληνισμό σ’ όλο τον Δυτικό κόσμο. Χαρακτηριστική η περίπτωση του Γάλλου ζωγράφου Ντελακρουά που αναγνώριζε την επιρροή του Βύρωνα στους περίφημους πίνακες της Ελληνικής επανάστασης «Η Σφαγή της Χίου» τον οποίο αγόρασε άμεσα το Γαλλικό κράτος και «Η Ελλάδα που λήγει στα ερείπια του Μεσολογγίου» που τον εμπνεύστηκε από τον θάνατο του Βύρωνα στο Μεσολόγγι.

Οι αλλαγές πολιτικής στην Αγγλία και Γαλλία μεταξύ 1823-1826 υπέρ της Ελληνικής επανάστασης επηρεάστηκαν σε σημαντικό βαθμό από τον Λ. Βύρωνα, τον Ντελακρουά και τον φιλελληνισμό της εποχής που διαμόρφωσαν μια πολύ θετική δημόσια εικόνα για την Ελληνική επανάσταση στους Ευρωπαίους πολίτες. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές στην Αγγλία και Γαλλία, στις δύο υπερδυνάμεις της εποχής, όπου τότε ήταν σε έξαρση τα πλέον προοδευτικά και δημοκρατικά κινήματα στην Ευρώπη.

Φιλέλληνες ήταν και οι Ρώσοι ως ομόθρησκος λαός. Αυτό ήταν γνωστό στην Αγγλία και λειτούργησε θετικά υπέρ των Ελλήνων. Η κάθοδος των Ρώσων στη Μεσόγειο με τη δικαιολογία  να σώσουν τους Έλληνες από τον Ιμπραήμ, χρησιμοποιούνταν από τους Άγγλους φιλέλληνες πολιτικούς ως επιπλέον επιχείρημα για παρέμβαση της Αγγλικής κυβέρνησης προς όφελος των Ελλήνων, ώστε ν’ ανακόψουν τη Ρωσία από την έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου.

Ο κίνδυνος ολοκληρωτικής γενοκτονίας των Ελλήνων από τον Ιμπραήμ που θα εξαγρίωνε την κοινή γνώμη στις τρεις χώρες, σε συνδυασμό κυρίως με τα γεωπολιτικά σχέδια Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας για παρουσία στη νοτιοανατολική Ευρώπη, συνέβαλε ώστε οι τρεις χώρες να υπογράψουν την Συνθήκη του Λονδίνου στις 6-7-2027 που παρείχε μερική αυτονομία στην Ελλάδα. Η συνθήκη επέτρεψε και τους ναυάρχους των τριών δυνάμεων να καταστρέψουν τον Αιγυπτιακό και Τουρκικό στόλο στο Ναβαρίνο τρεις μήνες αργότερα, το οποίο ανάγκασε τον Ιμπραήμ να φύγει απ’ την Ελλάδα και λίγο αργότερα οδήγησε την Τουρκία να συνθηκολογήσει για την δημιουργία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους.

Μια φιλελληνική-προοδευτική προσέγγιση στην προβολή της ιστορίας των μαρμάρων

Ο φιλελληνισμός ήταν απότοκο των προοδευτικών αντιλήψεων στις αρχές του 19ου αιώνα και συνέβαλε στην δημιουργία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Εκφραστής του φιλελληνισμού ήταν ο λόρδος Βύρωνας που με την ποίηση και τη ζωή του περνούσε ένα μήνυμα αξιών, για ένα καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Αυτές οι αξίες υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν στον πυρήνα του φιλελληνισμού.

Αυτές οι αξίες στο πνεύμα του Λ. Βύρωνα χρειάζεται ν’ αναδειχθούν μέσα από την ιστορία του ταξιδιού των μαρμάρων μεταξύ Ελλάδας και Αγγλίας τους τελευταίους τρεις αιώνες. Αν πρόκειται τα μάρμαρα να επιστρέψουν στη χώρα μας εντός αυτού του αιώνα, αυτό θα είναι αποτέλεσμα και του φιλελληνικού πνεύματος στην σύγχρονη Βρετανική κοινωνία που χρειάζεται να ενισχυθεί και να προβληθεί.

Όσο η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα δεν αναδεικνύει τις βαθύτερες αξίες που διαμόρφωσαν και συνεχίζουν να διαμορφώνουν τον φιλελληνισμό της Βρετανικής κοινωνίας ο οποίος ενώνει τους δυο λαούς, το επιχείρημα της επιστροφής των μαρμάρων δεν ισχυροποιείται στο βαθμό που χρειάζεται για να πεισθεί η πλειοψηφία του Αγγλικού κοινοβουλίου υπέρ της επιστροφής τους.

Προς αυτή την κατεύθυνση και ως έμπρακτη αναγνώριση του σημαντικού ρόλου του Λόρδου Βύρωνα και των Φιλελλήνων της Μ. Βρετανίας στην :

• υποστήριξη της απελευθέρωσης των Ελλήνων από τους Τούρκους,
• ανάδειξη της επίδρασης του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού στον σύγχρονο πολιτισμό της Δύσης,
• αλλά και στην επιστροφή των Ελγίνειων στην Αθήνα από την πρώτη στιγμή που τα απέσπασε ο Λ. Έλγιν και τα μετέφερε στο Λονδίνο.

Η Ελληνική κυβέρνηση χρειάζεται ν’ αναδείξει παγκοσμίως και στη χώρα μας ότι ανακηρύσσει το 2024, δηλαδή 200 χρόνια μετά το θάνατο του Λ. Βύρωνα στο Μεσολόγγι, ως «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΤΟΣ ΛΟΡΔΟΥ ΒΥΡΩΝΑ».

Η συνεισφορά του Λ. Βύρωνα στην απελευθέρωση της Ελλάδος αρκεί γι’ αυτή την τιμή, όπως έχουν τονίσει η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό (ΕΕΦ) και το Μουσείο Φιλελληνισμού που ανέδειξαν το 2024 ως έτος Λ. Βύρωνα και Φιλελληνισμού.  Ωστόσο, αυτό χρειάζεται να προβληθεί διεθνώς καθώς και στη χώρα μας. Σε συνδυασμό με πιθανές  ενέργειες που θ’ αναφερθούν σε επόμενο άρθρο, η ανάδειξη αυτή παγκοσμίως θα συμβάλει και στην μείωση των αντιστάσεων στο Βρετανικό Κοινοβούλιο για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Ευχόμαστε να μάρμαρα να επιστρέψουν εντός της δεκαετίας, αν δεν γίνουν λάθη και όλες οι ενέργειες από τη χώρα μας αποδειχθούν σωστές.

Αύριο Τετάρτη ακολουθεί το δεύτερο μέρος.

Αναφορές

1   Mark Bostridge (2002). On the trail of the real Lord Byron (αναφορά στο βιβλίο της Fiona McCarthy (2003)  «Byron: Life and Legend’ http://web.archive.org/web/20081224043921/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/on-the-trail-of-the-real-lord-byron-603280.html

2    Byron’s Speech of 27 February 1812, In T.C.Hansard (1812). The Parliamentary Debates Vol. 21 pp. 966–972 .

3   Rosen, F. (1992). Bentham, Byron, and Greece: Constitutionalism, Nationalism, and Early Liberal Political Thought. Oxford University Press.

https://scholar.google.com/scholar?cites=15741382070991411892&as_sdt=2005&sciodt=0,5&hl=el

• O Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι Καθηγητής στο Πανεπιστημίο Θεσσαλίας