Σε προηγούμενο άρθρο αναφέρθηκε ότι ο Λ. Βύρων είναι άμεσα συνδεδεμένος με την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο καταγωγής τους. Από την πρώτη στιγμή αντιτάχθηκε στον Λόρδο Έλγιν που τον κατηγόρησε για κλοπή των μαρμάρων του Παρθενώνα στο ποίημά του που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ, 2ο  Άσμα». Ένα ακόμη πολύ γνωστό ποίημά μου που αναφέρεται στα γλυπτά του Παρθενώνα είναι «Η Κατάρα της Αθηνάς».

Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, ο φιλελληνισμός ήταν απότοκο των προοδευτικών αντιλήψεων στις αρχές του 19ου αιώνα και συνέβαλε στην δημιουργία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Εκφραστής του φιλελληνισμού, του ρομαντισμού και του τότε προοδευτικού κινήματος παγκοσμίως, ήταν ο λόρδος Βύρωνας που με την ποίηση και τη ζωή του περνούσε ένα μήνυμα αξιών για ένα κόσμο καλύτερο, δικαιότερο και  ειρηνικό. Αυτές οι αξίες υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν στον πυρήνα του φιλελληνισμού παγκοσμίως.  

Αυτές οι αξίες στο πνεύμα του Λ. Βύρωνα χρειάζεται ν’ αναδειχθούν μέσα από την ιστορία του ταξιδιού των μαρμάρων μεταξύ Ελλάδας και Αγγλίας τους τελευταίους τρεις αιώνες. Αν πρόκειται τα μάρμαρα να επιστρέψουν στην Αθήνα σύντομα, αυτό θα είναι αποτέλεσμα και του φιλελληνικού πνεύματος στην σύγχρονη Βρετανική κοινωνία που χρειάζεται να ενισχυθεί και να προβληθεί. 

Όσο η επιχειρηματολογία εστιάζεται κυρίως στα υπέρ και στα κατά της προβολής των μαρμάρων στην Αθήνα ή στο Λονδίνο, ο δημόσιος διάλογος θα γίνεται με όρους ισχύος και αντιπαράθεσης αντί με όρους συνεννόησης και συνεργασίας των λαών.  Παρά την εφήμερη αισιοδοξία με την σχετικά πρόσφατη απόφαση της UNESCO υπέρ της επιστροφής των μαρμάρων, η Ελλάδα ίσως δεν είναι ακόμη τόσο ισχυρή για να κερδίσει έναν τέτοιο αγώνα ισχύος με το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ). Οι αποφάσεις διεθνών οργανισμών όπως η UNESCO ή η UNICEF, η αλλαγή στάσης των Times του Λονδίνου, η γραβάτα με την Ελληνική σημαία του Βασιλιά Κάρολου κλπ., ίσως επιδρούν θετικά στις στάσεις των πολιτών. Ωστόσο, αν όλα αυτά είχαν άμεση επίδραση στις διεθνείς εξελίξεις δεν θα είχαμε πολέμους, τεράστιες ανισότητες και αδικίες, περιβαλλοντικές καταστροφές και τα άλλα δεινά του σύγχρονου κόσμου. Το αν τα μάρμαρα θα επιστρέψουν στην Ελλάδα εξαρτάται από τις αποφάσεις της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ). 

Ενδεικτικό της δυσκολίας είναι ότι το θέμα της επιστροφής των μαρμάρων συζητήθηκε στο  Κοινοβούλιο του ΗΒ στις 23 Ιανουαρίου 1941 μετά από ερώτηση της βουλευτού Thelma Cazalet που ζήτησε της επιστροφή τους. Δηλαδή στην κρίσιμη στιγμή που λόγω της αντίστασης των Ελλήνων στους Ιταλούς, το ΗΒ είχε το ισχυρότερο πολιτικό κίνητρο να υποστηρίξει ηθικά τους Έλληνες όσο ποτέ άλλοτε τους τελευταίους τρεις αιώνες. Παρ’ όλα αυτά ούτε τότε έδωσε έστω και ένδειξη υπόσχεσης για επιστροφή τους (Σελ 103 Kefallineou).1 

Μια αντιπαράθεση επιχειρημάτων, ένας αγώνας ισχύος μεταξύ των δύο κυβερνήσεων με φόντο τα μάρμαρα, δεν εκφράζει τις προοδευτικές αντιλήψεις σε Ελλάδα και ΗΒ αντίστοιχα, όπως αυτές τις Φειδία, του Περικλή και του Λ. Βύρωνα.  

Αντίθετα, αντιλήψεις που στοχεύουν στην φιλία των δυο λαών, συνδέονται αρμονικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αξιών του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού και του φιλελληνισμού στη Μ. Βρετανία και στη Δύση γενικότερα. Πρόκειται για πανανθρώπινες αξίες που αναδεικνύονται από την  τέχνη και τον πολιτισμό της πρώτης δημοκρατίας του κόσμου, της Αθήνας του Περικλή και του Φειδία, καθώς και τον φιλελληνισμό στην πρώτη σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία του κόσμου, την Αγγλία του Βύρωνα. Αξίες που δεν επιβλήθηκαν, αλλά καλλιεργήθηκαν μέσα από την παιδεία και την τέχνη ως επιλογή για ειρήνη, ανθρώπινη συνεργασία, καλύτερη ζωή. 

Στους πολιτισμούς της Αθήνας και της Βρετανίας που οραματιζόταν ο Φειδίας και Λ. Βύρων αντίστοιχα, θέση έχουν η αλληλοκατανόηση, οι χωρίς εξαναγκασμούς αμοιβαίες υποχωρήσεις και η αμοιβαία αναγνώριση του κοινού οφέλους από τη συνεργασία των λαών.  Σ’ αυτή την ποιότητα πολιτισμού, τα λάθη, οι αντιπαραθέσεις και οι απώλειες, ερμηνεύονται όχι ως τραύματα που παραμένουν ανοιχτά, αλλά ως μαθήματα της ιστορίας που διδάσκουν και καθοδηγούν τους λαούς για πρόοδο προς έναν καλύτερο κόσμο. 

Μια προοδευτική, ή έστω εμπνευσμένη από το ρομαντισμό του Λ. Βύρωνα προσέγγιση της προβολής της αρχαίας και νεότερης ιστορίας χρειάζεται να εστιάζει τόσο στα μάρμαρα όσο και στην ιστορία των μαρμάρων και των σχέσεων των λαών Ελλάδος και ΗΒ. Μια ιστορία σχέσεων δύο λαών που σχετίζονται με τα μάρμαρα και τον συμβολισμό τους για δυο διαφορετικές αντιλήψεις περί πολιτισμού.  Ένα αφήγημα για το ρόλο των μαρμάρων στην ιστορία της Ελλάδος, που περιγράφει την ιστορία τους μέχρι και την υποδούλωση των Ελλήνων από τους Οθωμανούς, την απόσπαση τους από την Έλγιν όταν οι υπόδουλοι Έλληνες δε μπορούσαν ν’ αντιδράσουν, καθώς και τον αρχικό δισταγμό της Αγγλικής κυβέρνησης ως προς την Ελληνική επανάσταση. Ένα αφήγημα που όμως επίσης προβάλει και την αντίδραση του Βύρωνα ως προς τον Έλγιν και την κυβέρνηση της Αγγλίας, τον φιλελληνισμό που ενέπνευσε ο Βύρωνας και τελικά την στροφή της κυβέρνησης της Αγγλίας και της έμπρακτης υποστήριξής της με τη Συνθήκη του Λονδίνου και την ναυμαχία του Ναβαρίνου για τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους.

Αυτή η πολιτική θα προάγονταν ευρέως και από προοδευτικούς κύκλους και πολιτικούς του ΗΒ, όπως αποτυπώνεται από την τοποθέτηση του Μ. Φουτ στο Βρετανικό κοινοβούλιο:

«Η σπουδαία ποίηση που έγραψε ο Μπάιρον δεν στρεφόταν μόνο σε αυτό που επρόκειτο να συμβεί στα μάρμαρα του Παρθενώνα, αλλά στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος πορευόταν και ποια θα ήταν η φήμη της χώρας μας (Μ. Βρετανίας) στο μέλλον. Ένα από τα πράγματα που θα γιορτάσουμε το 1988 (έτος γέννησης του Byron) είναι το πνεύμα με το οποίο ο Μπάιρον έβλεπε τους επόμενους αιώνες, και προέβλεψε έναν διαφορετικό ρόλο για τη χώρα μας από αυτόν που είχαμε τότε. Κοίταξε μπροστά, σε μια εποχή που η χώρα μας θα μιλούσε στο όνομα της ελευθερίας, όχι στο όνομα μιας αυτοκρατορικής εξουσίας. Ανυπομονούσε για την ώρα που θα μπορούσαμε να δείξουμε την κοινή μας κληρονομιά με όλες τις άλλες χώρες.» (Μ. Φούτ, Βρετανικό Κοινοβούλιο, 20-6-1986). 1

Δεν είναι τυχαίο ότι σύγχρονοι Βρετανοί αρθρογράφοι ξεκινούν άρθρα τους για την επιστροφή των Ελγίνειων στην Ελλάδα με αναφορά στον Λ. Βύρωνα 2.  

Η ανάδειξη του φιλελληνισμού ως κίνημα όπου ιστορικά συνέκλιναν δύο διαφορετικές φιλοσοφίες, του ηθικής του ωφελιμισμού και της ενάρετης ηθικής, μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για να δοθούν λύσεις σε προκλήσεις της σύγχρονης ανθρωπότητας πέρα από την Ελλάδα και το ΗΒ.  Ένθερμοι φιλέλληνες ήταν εκπρόσωποι της ηθικής του ωφελιμισμού που κυριαρχεί μέχρι σήμερα, όπως ο Μπένθαμ και άλλοι φιλέλληνες πολιτικοί της τότε εποχής, οι οποίοι προέτρεπαν τις κυβερνήσεις του ΗΒ και της Γαλλίας να παρέμβουν υπέρ της Ελλάδος για γεωστρατηγικούς σκοπούς. Από την άλλη, κομιστές της ενάρετης ηθικής που δίνει έμφαση στις αρετές της δικαιοσύνης, του ανθρωπισμού, της σοφίας, της γενναιοδωρίας και της συμπόνοιας, εμπνευσμένοι από την φιλοσοφία και τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας, ήταν οι φιλέλληνες Βρετανοί ποιητές Λ. Βύρων, Σέλεϋ κλπ, ο Γάλλος ζωγράφος Ντελακρουά, ο Αμερικάνος γιατρός Σάμουελ Χάου που αγωνίστηκε για την κατάργηση της δουλείας, κλπ., αλλά και οι πιο σύγχρονοι Μελίνα Μερκούρη και ο Αμερικάνος Ζυλ Ντασσέν που οραματίστηκαν το μουσείο της Ακρόπολης. Σύγχρονοι φιλόσοφοι που εξελίσσουν την ενάρετη ηθική όπως οι Anscombe, MacIntyre, Foot, Nussbaum, κλπ. εστιάζουν στο ρόλο της αρετής και του χαρακτήρα για να δώσουν απαντήσεις σε ηθικά και πολιτικά προβλήματα της σύγχρονης ανθρωπότητας. 

Η παρακάτω πρόταση αναδεικνύει την επιστροφή των μαρμάρων με βάση τις αρετές της δικαιοσύνης, γενναιοδωρίας, ανθρωπισμού και σοφίας αλλά έχει και άρωμα ηθικής του ωφελιμισμού αφού αποσκοπεί σε κοινό όφελος για Ελλάδα και ΗΒ.

Η πρόταση:

Το 2024, έτος που πέθανε ο Λ. Βύρωνας στο Μεσολόγγι, έχει αναδειχθεί ως έτος Λόρδου Βύρωνα στην Ελλάδα. Αυτό ν’ αναδειχθεί παγκοσμίως και ιδιαίτερα στις δύο χώρες, Ελλάδα και Ηνωμένο Βασίλειο, διότι θ’ αναδείξει τις αξίες που ενυπάρχουν στην ποίηση, στη ζωή του και στο κίνημα του Φιλελληνισμού. Για να κατανοήσουν τα Ελληνόπουλα αυτές τις αξίες μέσα από τα ποιήματα του Λ. Βύρωνα αλλά και για να θυμηθούν οι πολίτες του ΗΒ τα μηνύματά του για ένα δικαιότερο και πιο ανθρώπινο κόσμο, που μεταξύ άλλων αντιτίθεται και στην απόσπαση των Ελγινίων από τον Παρθενώνα.

Αν αυτές οι πανανθρώπινες αξίες καθοδηγούν προς τη σύνδεση των λαών Ελλάδος και Ηνωμένου Βασιλείου και την σύνδεση των γλυπτών του Παρθενώνα με το μνημείο στον τόπο τους, τότε αυτές οι αξίες μαζί με τη ζωή και το έργο του Λ. Βύρωνα και του διαχρονικού κινήματος του φιλελληνισμού, χρειάζεται να προβάλλονται τόσο στο Μουσείο της Ακρόπολης όσο και στο Βρεταννικό Μουσείο. 

Μια σχέση φιλίας, αλληλοκατανόησης και συνεργασίας μεταξύ των δύο λαών σημαίνει και σχέση αμοιβαίων υποχωρήσεων που αποσκοπούν σε κοινό αλλά και ευρύτερο όφελος που ξεπερνά τους δυο λαούς. Με μια συμφωνία για μα πολυετή περίοδο αλλά και χρονικό τέλος, τα γλυπτά του Παρθενώνα, ο Λ. Βύρωνας, ο φιλελληνισμός και οι κοινές πανανθρώπινες αξίες, ως ένα ενιαίο σύνολο θα μπορούσαν να παρουσιάζονται στο παγκόσμιο κοινό, με τα πρωτότυπα και τα αντίγραφά τους να εναλλάσσονται μεταξύ του μουσείου της Ακρόπολης και του Βρετανικού μουσείου κάθε δέκα χρόνια αντίστοιχα.  Υιοθετώντας ταυτόχρονα μια ευγενή άμιλλα μεταξύ των δυο χωρών προετοιμασίας κάθε δεύτερη δεκαετία για βελτίωση του τρόπου προβολής όλων αυτών: αρχαίας και σύγχρονης ιστορίας των δυο λαών και των κοινών πανανθρώπινων αξιών. 

Αυτή η φιλελληνική προσέγγιση της προβολής των ιστορίας των μαρμάρων στα μουσεία της Ακρόπολης και στο Βρετανικό, μπορεί να αναδεικνύει τις παγκόσμιες πανανθρώπινες αξίες που διαχρονικά προβάλουν :

1. από τη μια μεριά ο αρχαίος πολιτισμός με την απαράμιλλη τέχνη του Φειδία στα μάρμαρα-του-Παρθενώνα, αλλά και ο σύγχρονος Ελληνικός πολιτισμός που έμπρακτα αναγνωρίζει τον ευεργετικό ρόλο των Βρετανών φιλελλήνων και του ΗΒ, ένας πολιτισμός που κατανοεί άλλους πολιτισμούς και γνωρίζει να υποχωρεί συνεργαζόμενος με τον λαό του ΗΒ για ένα καλύτερο μέλλον, 
2. και από την άλλη το ΗΒ με τον Λ. Βύρωνα, τον φιλελληνισμό και την σύγχρονη ιστορία του, που ξέρει επίσης να αλλάζει στάση σε θέματα κατοχής όπως τα μάρμαρα του Παρθενώνα, γιατί αναγνωρίζει τις κοινές και πανανθρώπινες αξίες για δικαιοσύνη, δημοκρατία, ανθρωπισμό, ειρηνική συνύπαρξη και φιλία των λαών, οι οποίες είναι έμφυτες τόσο στον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό και όσο στον φιλελληνισμό του ΗΒ και τελικά επικρατούν και καθορίζουν τις αποφάσεις στον σύγχρονο πολιτισμό του, οδηγώντας στη σύσφιξη των σχέσεων και της φιλίας των δυο λαών. 

Στο τέλος της πολυετούς συμφωνίας, οι κυβερνήσεις Ελλάδος και Ηνωμένου Βασιλείου θα μπορούσαν ν’ αποφασίσουν για την μόνιμη παραμονή των πρωτότυπων μαρμάρων στον τόπο όπου δημιουργήθηκαν και βρίσκονταν για χιλιάδες χρόνια πριν αποσπαστούν από το μνημείο και μεταφερθούν στο ΗΒ από τον Λ. Έλγιν. 

Στόχος: Ας αναπτυχθεί μια εθνική στρατηγική εντός του 2024, του έτους Λόρδου Βύρωνα, ώστε η υπογραφή μιας τέτοιας συμφωνίας και η επιστροφή για πρώτη φορά των μαρμάρων στο μουσείο Ακρόπολης να γίνει σε μια ιστορική χρονιά, π.χ., το 2027, στην επέτειο των 200 ετών της ναυμαχίας του Ναβαρίνου.  Σ’ αυτή την στρατηγική να προβάλλεται η ιστορία των μαρμάρων στο μουσείο της Ακρόπολης και στο Βρετανικό μουσείο ταυτόχρονα, αναδεικνύοντας την εξέλιξη των πανανθρώπινων αξιών, έτσι όπως τις είχε οραματιστεί και αποτυπώσει στα ποιήματα, στη ζωή και στο θάνατό του ο Λ. Βύρωνας.  

Με όραμα το μέλλον, ένα μουσείο Λ. Βύρωνα και φιλελληνισμού εντός των μουσείων Ακρόπολης και Βρετανικού θα ενίσχυε την παγκόσμια και διαχρονική προβολή του φιλελληνισμού και των διαχρονικών αξιών του, συμβάλλοντας στην προώθηση των διεθνών σχέσεων αλλά και των οικονομικών συμφερόντων της σύγχρονης Ελλάδος. Προβάλλοντας παράλληλα και τον θετικό ρόλο της Μ. Βρετανίας σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους στην ενδυνάμωση πιο αδύνατων λαών, όπως ήταν η Ελλάδα του 1821. Αυτό επίσης προάγει τα πολιτιστικά, πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα της Βρετανίας.  Win-win και για τις δύο χώρες. 

Αναφορές

1. Kefallineou, Ε. (1999). «Byron and the antiquities of the Acropolis of Athens».  Archeological Society of Athens. 
2. Bennett, C. (The Guardian, 2023). Why shouldn’t the Greeks have their marbles back? We proved we lost ours years ago.  https://www.theguardian.com/commentisfree/2022/may/28/why-shouldnt-greeks-have-marbles-back-we-proved-we-lost-ours-years-ago 

• Ο Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι καθηγητής στο Πανεπιστημίο Θεσσαλίας