“Podcast με ουρά! #10: «Δομή Φιλοξενίας Προσφύγων και αδέσποτων» έτσι τιτλοφορείται το Podcast της Καθημερινής, της Τρίτης 14/6/2022.

Πάλι καλά που υπάρχουν και αυτές οι κατηγορίες για να διαφοροποιείται κανείς. Ποιός είναι ο «κανείς» και ποιές αυτές οι «κατηγορίες»; Ο κανείς θα μπορούσε να είναι ο καθένας ατομικά που επιδεικνύει τον αλτρουισμό του, αναδεικνύοντας τον ρομαντισμό του να είσαι πρόσφυγας, αδέσποτο, ανάπηρος ή άστεγος (αυτές είναι οι κατηγορίες). Διαφοροποίηση από ποιόν;

Στην πραγματικότητα τον εαυτό μας, (τον πραγματικό εαυτό μας) το γηγενή, τον λευκό, τον μορφωμένο, τον ιδιοκτήτη, τον εργαζόμενο, τον ριζωμένο στον τόπο του. Σε μια μεγαλύτερη κλίμακα η διαφοροποίηση αυτή εκτείνεται μεταξύ του δυτικού πολιτισμού και των ανελεύθερων φονταμεταλιστικών καθεστώτων.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία συνδέονται, αποτελώντας μια αλυσίδα που αναδεικνύει την πολιτισμική και ταξική αντίληψη της Ευρώπης και του Δυτικού κόσμου,  του οποίου οι πρόσφυγες και άλλες κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες δεν είναι ατύχημα, αλλά δομική αναγκαιότητα. Εάν η Ευρώπη επιδίωκε πραγματικά να επιλύσει το προσφυγικό θα έπρεπε να το αντιμετωπίσει εν τη γενέσει του, δηλαδή να πάψει να εφαρμόζει ή να ευνοεί διεθνείς πολιτικές που δημιουργούν πρόσφυγες (βλ. επεμβάσεις σε Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη κλπ.).

Ωστόσο, πως θα ευημερούσε η πολεμική βιομηχανία και η παράπλευρη βιομηχανία της αλληλεγγύης. Συνεπώς, η θεραπεία που προσφέρεται αποτελεί μέρος της ασθένειας. Ένας σωστός στόχος θα ήταν η ανάπλαση της κοινωνίας σε μια τέτοια βάση που να μην επιτρέπει την δημιουργία των προαναφερθέντων κατηγοριών (πρόσφυγες, αδέσποτα, άστεγοι), αλλά οι «αλτρουιστικές» αρετές εμποδίζουν την προσέγγιση αυτού του στόχου.

Δηλαδή, θα πρέπει οι πρόσφυγες να μην αντιμετωπίζονται «φιλ-ανθρωπιστικά», με οίκτο και να τους βοηθάμε επειδή τους συμπονούμε. Αυτό οφείλουμε να το πράττουμε ως καθήκον χωρίς κανέναν συναισθηματισμό.

Πολλές από αυτές τις αρετές, φαίνεται να διαθέτει ο Γιώργος Τσαούσης, Διοικητής της Δομής Φιλοξενίας Προσφύγων Βαγιοχωρίου, που αναδείχτηκαν και μέσα από της απαντήσεις του στις ερωτήσεις της δημοσιογράφου κατά τη συνέντευξή του. Κατ’ αρχάς διαθέτει το έντονο στοιχείο ρομαντισμού όχι μόνο ο κ. Τσαούσης αλλά και η δημοσιογράφος.

Τα λόγια της: «Αναφερθήκαμε λίγο νωρίτερα στην Ουκρανία και πράγματι είναι ίσως η πρώτη φορά που κατά την διάρκεια μιας πολεμικής σύγκρουσης βλέπουμε τόσους πολλούς πρόσφυγες να φεύγουν από τις εστίες τους με τα ζωάκια τους! Είναι συγκινητικές αυτές οι εικόνες … θα ήθελα ένα δικό σου σχόλιο πάνω σε αυτό».

Ο Διοικητής απάντησε: «Εντάξει, όλους μας έχει συγκλονίσει αυτό που συμβαίνει … και το πως αυτοί οι άνθρωποι θυσιάζουν ακόμα και την ζωή τους κουβαλώντας το κατοικίδιο … πραγματικά μας συγκινούν. Αν ήταν να βγάλουμε το καπέλο στον ουκρανικό λαό και να του δώσουμε συγχαρητήρια για αυτό που περνάει … νομίζω δυο φορές αξίζουν αυτοί οι άνθρωποι τον θαυμασμό μας». Συγχαρητήρια για αυτό που περνάει; 

Η παραπάνω ατμοσφαιρική δήλωση μου έφερε στο μυαλό το βιβλίο «Άρνηση μαρτυρίας: Βιέννη, Άουσβιτς, Νέα Υόρκη» της Ρουθ Κλούγκερ, όπου η συγγραφέας περιγράφει μια συζήτηση με μερικούς υποψήφιους διδάκτορες στη Γερμανία. «Ένας από αυτούς αναφέρει ότι στην Ιερουσαλήμ γνώρισε έναν ηλικιωμένο Ουγγροεβραίο επιζήσαντα του Άουσβιτς, ο οποίος παρόλα αυτά καταριόταν και περιφρονούσε τους Άραβες.

«Πώς μπορεί να μιλάει έτσι κάποιος που έρχεται από το Άουσβιτς;» ρωτάει ο Γερμανός.

Μπαίνω στην κουβέντα και επιχειρηματολογώ. Τι περίμενε; Το Άουσβιτς δεν ήταν κανένα ίδρυμα ανώτατης εκπαίδευσης, δεν μαθαίνεις τίποτα εκεί πόσο μάλλον ανθρωπιά και ανεκτικότητα. Απολύτως τίποτα καλό δεν βγήκε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ήταν τα πιο άχρηστα και άσκοπα κατασκευάσματα της ανθρωπότητας». Δεν υπάρχει τίποτα ακραιφνές ή μεγαλειώδες σε τέτοιου είδους βιώματα και είναι ένα από τα στερεότυπα που εάν δεν εγκαταλειφθεί, θα συνεχίσει να τρέφει την προσφυγική βιομηχανία της Ευρώπης.

Επανέρχομαι στην ερώτηση της δημοσιογράφου προς τον κ. Τσαούση σχετικά με το αν η συνύπαρξη των προσφύγων με τα ζώα έχει συμβάλει στην βελτίωση της ψυχικής τους υγείας. Ο κ. Τσαούσης με απόλυτη βεβαιότητα απαντά: «Τα ζώα βοηθάνε πάρα πολύ τους πάντες γιατί αυτό που βλέπαμε στην αρχή είναι τα παιδιά να μην αντιδρούν θετικά, να πετάνε πέτρες για παράδειγμα. Αυτό έχει αλλάξει με τις απλές καθημερινές πράξεις».

Και συνέχισε, «Πέραν των παιδιών όμως αξίζει να σημειωθεί ότι και οι ενήλικες είναι αυτοί που μας εκπλήσσουν καθημερινά, άνθρωποι που δεν είχαν καμία σχέση με ζώα, ανέλαβαν κάποιο ζώο και μπορεί να ακουστεί υπερβολικό αλλά εγώ λέω ότι μερικοί από αυτούς έχτισαν προσωπικότητα. Είχαμε ανθρώπους οι οποίοι ενδεχομένως να μειονεκτούσαν κοινωνικά … και από τότε που ανέλαβαν και φροντίζουν ζώα πραγματικά έχουν γίνει άλλοι άνθρωποι στην κυριολεξία … έχει δεδομένα βοηθήσει στην ανάπτυξη προσωπικότητας».

Η τοποθέτηση αυτή με κάνει να αναρωτιέμαι: Ενήλικες μουσουλμάνοι φτάνουν στην Ευρώπη και χτίζουν προσωπικότητα; Στο σημείο αυτό υποβόσκει μια ακόμη Δυτική παθογένεια. Αυτή της διανοητικής και πολιτισμικής ανωτερότητας. Οι προσφυγικές ροές λειτουργούν ως εργαλείο μέσω του οποίου η Ευρώπη ασκεί την πολιτισμική της υπεροχή, όπως την ασκούσε και στην εποχή της αποικιοκρατίας.

«Όπως είπα και στην αρχή αυτή είναι μια συλλογική προσπάθεια, μπορεί να μιλάω εγώ τώρα αλλά εκπροσωπώ ανθρώπους που πράγματι εδώ και καιρό επίσης βοηθάμε την ψυχή τους. Ξέρεις Τασούλα όπως είπες, είναι η αγάπη που βγαίνει, η ζεστασιά της ψυχής απέναντι στα ζώα … με μια ίσως δόση υπερβολής λέω ότι η φροντίδα τους πραγματικά εξυψώνει την ανθρώπινη υπόσταση και την απογειώνει». 

Στο σημείο αυτό υποβόσκει και μια ατομική παθογένεια. Το ίδιο το γεγονός ότι όλη αυτή η επίδειξη γενναιοδωρίας μας κάνει να αισθανόμαστε καλά πρέπει να μας κινεί υποψίες. Μήπως το κάνουμε άραγε για να ξεχάσουμε αυτό που απαιτείται;

Τι είναι αυτό που απαιτείται; Η προσφυγική κρίση προσφέρει στην Ευρώπη μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της και να διαφοροποιηθεί ουσιαστικά αυτή την φορά από τους δύο πόλους που αντιτίθενται σε αυτή, τον αγγλοσαξονικό νεοφιλελευθερισμό και τον αυταρχικό καπιταλισμό των ασιατικών χωρών.

Πάντα στην βάση του ότι η «δημοκρατική Ευρώπη» για την οποία συχνά θρηνούμε μπορεί να μην υπήρξε ποτέ, αλλά είναι σημαντικό να αναβιώσουμε τον αξιακό της πυρήνα (ισονομία, θεμελιώδη δικαιώματα, κράτος πρόνοιας) που κριτικά επανερμηνευμένος μπορεί να χρησιμεύσει στην αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων.

Μια τέτοια ριζική αλλαγή θα είναι όλο και περισσότερο αναγκαία καθώς στα επόμενα χρόνια οι μεταναστευτικές ροές ίσως αυξηθούν όχι μόνο για πολιτικούς λόγους αλλά και για περιβαλλοντικούς.

*Φοιτήτρια γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο