Τα πολυσυζητημένα θέματα της μετανάστευσης και του ασύλου έχουν προκαλέσει τριγμούς στις σχέσεις των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι από τα πρώτα στην ατζέντα των ευρωεκλογών. Οι θέσεις που υιοθετούν τα κόμματα είναι ριζικά αντίθετες και ποικίλουν από τον τριπλασιασμό των δαπανών για την ενίσχυση της Frontex με επιπλέον προσωπικό έως την πλήρη διάλυσή της.

Τον Απρίλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, μια αναθεώρηση της μεταναστευτικής πολιτικής, που προετοιμαζόταν σχεδόν για μια δεκαετία. Το σύμφωνο αποσκοπεί στη βελτίωση της πολιτικής για τη μετανάστευση, τον έλεγχο και το άσυλο στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, καθώς και στη διευκόλυνση στον επαναπατρισμό των αιτούντων που απορρίπτονται.

Εισάγει, επίσης, μια σειρά από «μέτρα αλληλεγγύης» ανάμεσα στα κράτη μέλη, σύμφωνα με τα οποία τα λιγότερο επιβαρυμένα θα πρέπει να προσφέρουν στήριξη σε εκείνα που δέχονται τον μεγαλύτερο όγκο αιτήσεων για άσυλο. Τέλος, επιτρέπει στους αιτούντες να ασκούν αμειβόμενη εργασία στην περίπτωση που περιμένουν περισσότερο από έξι μήνες για την έκδοση απόφασης. Εντούτοις, οι επικριτές λένε ότι υπονομεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο περιορίζοντας το δικαίωμά τους να ασκήσουν έφεση.

Οι κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας καταψήφισαν το σύμφωνο και δήλωσαν ότι δεν θα το επικυρώσουν. Οι δύο χώρες μαζί με την Τσεχία παραβίασαν το ευρωπαϊκό δίκαιο το 2015, όταν αρνήθηκαν να δεχτούν τη μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο από άλλα κράτη μέλη.

Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα ειδικών από τέσσερα διαφορετικά πανεπιστήμια της Ευρώπης, αποκαλύπτει ότι οι Ευρωπαίοι δεν είναι τόσο πολωμένοι σε αυτό το θέμα όσο οι κυβερνήσεις τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε όλα τα κράτη μέλη, οι πολίτες έχουν παρόμοιες προτιμήσεις και μάλιστα τάσσονται σθεναρά υπέρ του να επιτρέπεται στους αιτούντες άσυλο να εργάζονται.

Η έρευνα

Στην έρευνα που διεξήχθη από καθηγητές και ειδικούς των Πανεπιστημίων της Βαρσοβίας, της Γάνδης, της Κοπεγχάγης και του Warwick, συμμετείχαν συνολικά 18.176 άτομα από δέκα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Πολωνία, Ουγγαρία, Κροατία, Σλοβενία, Βουλγαρία, Δανία, Γερμανία, Αυστρία, Ισπανία και Πορτογαλία) και ρωτήθηκαν σχετικά με τις προσδοκίες τους από την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου.

Τα ερωτήματα αφορούσαν θέματα όπως ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε, η κατανομή των αιτούντων άσυλο μεταξύ των κρατών μελών, η ελεύθερη κυκλοφορία, το δικαίωμα στην εργασία και το κόστος της πολιτικής για τη μετανάστευση για τον μέσο φορολογούμενο. Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν πολλές φορές να επιλέξουν μεταξύ δύο διαφορετικών πακέτων πολιτικής, όπου τα εν λόγω θέματα μεταβάλλονταν τυχαία.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι Ευρωπαίοι στηρίζουν την πρόσβαση των αιτούντων άσυλο στην αγορά εργασίας, όμως με περιορισμούς στην μετακίνηση. Οι ερωτηθέντες είχαν περίπου 17%-18% περισσότερες πιθανότητες να επιλέξουν μια πολιτική που περιελάμβανε οποιαδήποτε από τις επιλογές που επιτρέπουν την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, έναντι μιας πολιτικής με «κανένα δικαίωμα στην εργασία». Ωστόσο, δεν υποστήριζαν την ελεύθερη μετακίνηση των αιτούντων άσυλο και θα προτιμούσαν να ζουν σε καθορισμένο τόπο (οι ερωτηθέντες είχαν 8,3% περισσότερες πιθανότητες να επιλέξουν τη δεύτερη επιλογή έναντι της πρώτης).

Όπως ήταν αναμενόμενο, η έρευνα διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήθελαν μια “φθηνή” πολιτική (15% περισσότερες πιθανότητες έναντι μιας ακριβής πολιτικής). Και ενώ θα καλωσόριζαν την αυξημένη προστασία στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, αυτό δεν ήταν πρωταρχικής σημασίας.

Αξίζει να σημειωθεί πως τις ίδιες απόψεις είχαν πολίτες από όλα τα κράτη, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο ή το μορφωτικό τους επίπεδο.

Πολίτες των χωρών με μεγάλες εισροές αιτούντων άσυλο στο παρελθόν όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Αυστρία και η Πορτογαλία θα ήθελαν να γίνεται μετεγκατάσταση των νέων αιτούντων σε λιγότερο επιβαρυμένες χώρες. Για όσους ζουν σε άλλες χώρες, το ζήτημα της κατανομής των αιτούντων άσυλο μεταξύ των κρατών μελών δεν είναι τόσο σημαντικό. Εκεί οι πολίτες ενδιαφέρονται γενικά περισσότερο για την εσωτερική πολιτική παρά για λύσεις σε ενωσιακό επίπεδο.

Επίδραση του πολέμου στην Ουκρανία

Μέσα σε λίγες εβδομάδες από τη ρωσική εισβολή, πάνω από 6 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες πέρασαν στην ΕΕ. Οι ευρωπαίοι τους υποδέχθηκαν με ένα μαζικό κύμα υποστήριξης και τους προσέφεραν ειδική προσωρινή προστασία που τους επέτρεπε να αναλάβουν εργασία και να μετακινηθούν ελεύθερα εντός της ΕΕ.

Ωστόσο, σημαντική ήταν η πίεση στις κοινωνίες υποδοχής. Ξαφνικά υπήρξε αυξημένη ζήτηση για κοινωνικές υπηρεσίες και ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας. Από την άλλη πλευρά, η εγγύτητα του πολέμου και η πολιτισμική εγγύτητα των προσφύγων με τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μάλλον έκανε τις κοινωνίες πιο ανοιχτές απέναντι στους αιτούντες άσυλο.

Έρευνες που εξετάζουν τις προτιμήσεις για διαφορετικούς τύπους μεταναστών έδειξαν ότι η γενική στάση του ευρωπαϊκού κοινού απέναντι στους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Οι ερευνητές είχαν συλλέξει στοιχεία πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και παρακολουθήσαν την εξέλιξη στην Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Γερμανία, χώρες που ήταν πιο εκτεθειμένες στην εισροή προσφύγων από την Ουκρανία αμέσως μετά. Το ζητούμενο ήταν αν ο πόλεμος και η πίεση από την ξαφνική παρουσία εκατομμυρίων προσφύγων πολέμου άλλαξε τις προσδοκίες των πολιτών σχετικά με την πολιτική ασύλου στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο πόλεμος έκανε τους Πολωνούς και τους Ούγγρους πολίτες ακόμη πιο πρόθυμους να παραχωρήσουν στους αιτούντες άσυλο πρόσβαση στην αγορά εργασίας και ελαφρώς πιο ανοιχτούς απέναντι στην ελεύθερη μετακίνησή τους.

Οι κυβερνήσεις μπορεί να παραμένουν διχασμένες σε αυτά τα ζητήματα όμως, όπως δείχνει η έρευνα, οι Ευρωπαίοι πολίτες μοιράζονται τις ίδιες απόψεις σε μεγάλο βαθμό και υποστηρίζουν μια πολιτική προσεκτικής φιλοξενίας. Κάτι που δίνει την ελπίδα ότι το ζήτημα της μετανάστευσης μπορεί να μετακινηθεί από τη διαίρεση στην ένωση της Ευρώπης και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να θεσπίσει μια μεταναστευτική πολιτική που να ανταποκρίνεται στις αξίες της γράφουν οι ερευνητές Natalia Lentki, Dawid Walentek, Peter Thisted Dinesen, Ulf Liebe σε άρθρο τους στο The Conversation. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, οι πολιτικοί σε ολόκληρη την ΕΕ θα πρέπει να ακούσουν τους ψηφοφόρους τους.