Ο μηχανισμός της βίας, που διαχρονικά αναπαράγεται, το κακό που ελοχεύει παντού και πάντα, η επιλογή της αυτοχειρίας, η ζωή εδώ, το άγνωστο μετά, τα μαθηματικά, οι νόμοι της φύσης και το χάος του ανθρώπινου σύμπαντος.

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, στέκεται μπροστά στην «Πλατεία ηρώων», προβληματίζεται, μελαγχολεί, οργίζεται αλλά δεν απογοητεύεται.

Μπορεί ο συγγραφέας να θεωρούσε αδύνατη τη συνάντηση του εγώ με τον κόσμο, η ίδια όμως έχει μια πολύ πιο αισιόδοξη και φωτεινή άποψη. Έχει ανάγκη να ελπίζει και πολλούς όμορφους λόγους να το κάνει.

Η «Πλατεία ηρώων», έργο ενός «ταραχοποιού και φανατικού της μοναξιάς» που γράφτηκε το 1988 για την 50ή επέτειο της προσάρτησης της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ και προφητεύει τη σημερινή άνοδο εξτρεμιστικών οργανώσεων, τις πρακτικές φυλετικού διαχωρισμού και εθνικιστικών προκαταλήψεων ξεκινάει με ένα τραγικό περιστατικό.
Ο ήρωας του Τόμας Μπέρνχαρντ, απογοητευμένος από όσα συμβαίνουν στη χώρα του και όσα χειρότερα φοβάται πως θα έρθουν επιλέγει να βάλει τέλος στη ζωή του.
Τα πιο κοντινά του πρόσωπα έχουν το λόγο. Ανάμεσα τους η κ. Τσίτελ. 

«Κάνω την οικονόμο του καθηγητή Σούστερ που στην πρώτη σκηνή μαζί με τη νεότερη υπηρέτρια της οικογένειας μαζεύουν τα ρούχα. Είναι μια γυναίκα που έχει αναπτύξει μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον καθηγητή, ήρθε πολύ νέα απο την επαρχία, τώρα είναι 60 ετών, δίπλα σε αυτό τον άνθρωπο διαμορφώθηκε, τον ερωτεύθηκε κρυφά, αλλά έχει υποστεί και βία απ’ αυτόν, ο καθηγητής είναι ένας άνθρωπος πολύ καλλιεργημένος, αλλά ο τρόπος που υφίσταται τη βια τον έχει κάνει να την ασκεί και ο ίδιος στους γύρω του, έτσι την υφίσταται και η κ. Τσίτελ ως εκπρόσωπος μιας χαμηλής τάξης. Ο καθηγητής απο τη μια και η μητέρα της απο την άλλη είναι οι δύο μορφές που τη διαπαιδαγώγησαν και τη βασάνισαν και η ίδια ασκεί την ίδια βία στη νεότερη της. Ο μηχανισμός της βίας πάντα αναπαράγεται.»

Το κακό ελοχεύει παντού

Σαν η ιστορία να επαναλαμβάνεται; να ξυπνάει εφιάλτες;

«Ο συγγραφέας αυτά πολεμούσε, αυτά προσπαθούσε να περάσει στους συμπατριώτες του, με το έργο του δίχασε το κοινό, είχε πολλές αποδοκιμασίες, γιουχαίσματα, αλλά και πολλά χειροκροτήματα. Ο ίδιος είχε αφήσει σαν όρο να μην παιχτεί ξανά έργο του στη Βιέννη, αλλά δεν έγινε γιατί δεν άφησαν οι κληρονόμοι του.

Ο Μπέρνχαρντ έβλεπε το απόλυτο αδιέξοδο, φανταστείτε τι θα έλεγε, τι θα έγραφε σήμερα.»

Η πραγματικότητα υπερτερεί της χειρότερης φαντασίας. Είναι αυτό που λέει η τραγωδία Θεέ μου μη μου δόσεις όσα μπορώ να αντέξω.»

Ο ήρωας που εκπροσωπεί πάρα πολύ τον συγγραφέα, είναι ένας λεπτός, ευαίσθητος άνθρωπος, πολύ καλλιεργημένος, έχει υπάρξει θύμα του ναζισμού, διέφυγε τα κρεματόρια, είναι εβραιικής καταγωγής. Πολλοί τέτοιοι άνθρωποι υπάρχου σήμερα, στην Αυστρία σίγουρα, οι παθογένειες είναι οι ίδιες..

Το κακό ελοχεύει παντού και διαιωνίζεται με κάθε μορφή και τρόπο

Το έργο δεν έχει διδακτικό χαρακτήρα, αλλά δείχνοντας μας αυτή την κατάσταση θα μας ταρακουνήσει ίσως να κάνουμε κάτι να νικήσουμε το κακό.»

Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου

«Όταν γράφτηκε το έργο η κατάσταση στη Βιέννη έχει φθάσει στο απροχώρητο λόγω του υφέρποντος φασισμού.
Ο καθηγητής επίτηδες αγόρασε ένα διαμέρισμα στην πλατεία ηρώων αλλά αυτό αποδεικνύεται ολέθριο. Η μοναδική σωτηρία φαίνεται να είναι να αφήσει το διαμέρισμα και να επιστρέψει με την οικογένεια στην Οξφόρδη. Το γεγονός της αυτοκτονίας έρχεται σαν κεραυνός εν αιθρία.
Κανείς δεν μπορούσε να σταματήσει την αυτοκτονία γιατί κανείς δεν μπορούσε να σταματήσει τις αιτίες. Μέσα απ αυτή την ακραία πράξη ο συγγραφέας θέλει να επισημάνει την άκρα επικινδυνότητα που ζούνε οι χώρες της Ευρώπης. μέσα στο κύτταρο αυτής της τόσο βαθιά συντηρητικής κοινωνίας όπου δίνεται χώρος για την επανεμφάνιση του αβγού του φιδιού.

Η «κατάρα» της προφητείας επαληθεύεται;

«Φυσικά. Δεν είδαμε τι έγινε πριν απο λίγο καιρό στην Αυστρία που παραλίγο να βγει ο ακροδεξιός, τι γίνεται στη Γαλλία με την άνοδο της Λεπεν, στην Αμερική με τον Τραμπ.. και τι άλλο μπορεί να συμβεί.»

Ιδανικός αυτόχειρας ο καθηγητής;

«Εγω δεν την καταλαβαίνω την αυτοκτονία, δε μπορώ να τη συλλάβω, γιατί αγαπώ πάρα πολύ τη ζωή. Ο βασικός τρόμος του ανθρώπου είναι ο θάνατος, δε μπορώ να καταλάβω πως κάποιος τον επιλέγει. Πολλοί το χαρακτηρίζουν αδυναμία, αλλά θέλει και τρομακτική υπέρβαση να διαβείς το Ρουβίκωνα.»

Το άγνωστο μετά σας τρομάζει;

«Ο Σωκράτης έλεγε στους μαθητές του που έκλαιγαν για το θάνατο του, μην κλαίτε γιατί δεν γνωρίζετε, κανείς δεν επέστρεψε..δεν το αποκλείω, δεν το γνωρίζω, πιθανόν να συμβαίνει.»

Έχετε ήρωες;

«Για μένα ήρωες είναι οι σημερινοί άνθρωποι, οι ανώνυμοι, οι άνθρωποι του μόχθου, οι γιατροί του κόσμου, οι ακτιβιστές, οι λαοί του πολέμου. όλο αυτό που υπερβαίνει τα όρια του ανθρώπινου μυαλού.»

«Η περιέργεια με κρατάει στη ζωή-» έλεγε ο Μπέρνχαρντ κι ας μην το έκανε πράξη ο ήρωας του.
«Είναι κίνητρο για τη ζωή η περιέργεια. Δεν θυμάμαι απο ποιον άκουσα να λέει «ρε παιδί μου δε με νοιάζει να θα πεθάνω αλλά να μη μπορώ να διαβάσω την εφημερίδα να δω τι γίνεται στον κόσμο..»

Και παράλληλα υποστήριζε πως «Η συνάντηση του εγω με τον κόσμο δεν επιτυγχάνεται ποτέ».

«Είναι πολύ πεσιμιστικό. Εγω θέλω να πιστεύω σε συναντήσεις με κάποιους ανθρώπους, με την οικογένεια μας, τους φίλους, τους αγαπημένους μας, έχω ανάγκη να πιστεύω ότι κάτι υπάρχει.

Αν το πάρεις τόσο κατάκαρδα οτι δεν υπάρχει τίποτα τότε πραγματικά είμαστε όλοι για φούντο.
Έχω βιώσει ομορφιές στη ζωή μου, όλοι έχουμε ζήσει και ωραίες στιγμές και αυτές μας κρατάνε ζωντανούς, αυτή είναι η ελπίδα μας για το μέλλον.

Για μένα είναι μεγάλο ταξίδι η ζωή, το να βλέπεις το φως του ήλιου, αλλά είμαστε παράξενα πλάσματα οι άνθρωποι, έχουμε μέσα μας το Θεό-με την έννοια του καταπληκτικού- και το απόλυτο μαύρο, απο τη μια η χαρά της ζωής, η ομορφιά, ο έρωτας, η φύση, η καλοσύνη και απο την άλλη η βία, ο θάνατος, ο πόθος της εξουσίας, της επιβολής, ο ναρκισσισμός..Ως ανθρώπινο είδος φέρουμε και τις δυο πλευρές και έχουμε επιφέρει απίστευτες καταστροφές ο ένας στον άλλο, το ένα έθνος στο άλλο, όλοι στον πλανήτη, στη φύση, στα έμβια..»

Ταραχοποιός και φανατικός της μοναξιάς -όπως χαρακτηριζόταν ο Μπέρνχαρντ- συμβιβάζονται;

«Είναι αντίφαση. Ο ίδιος ζούσε σαν αναχωρητής έγραφε τα κείμενα του μέσα σ αυτή τη μοναξιά αλλά τα κείμενα του ήθελε να προκαλέσουν αναστάτωση. Μέσα απο τη μοναξιά του προκάλεσε αυτο το κείμενο, ταραχές προκάλεσε τότε και μπορεί κάποιοι να ταραχτούν και σήμερα θετικά ή αρνητικά.»

Τον πνευματικό άνθρωπο δεν τον καταλαβαίνει κανείς, ισχυριζόταν ο Μπέρνχαρντ. Συμφωνείτε να μιλήσουμε για τη δυστυχία να είναι κανείς πνευματικός;

«Όχι. Είναι ακραίες τοποθετήσεις, τις λέει ένας άνθρωπος που έχει αυτή την ακραία στάση απέναντι στη ζωή. Κάποιοι λένε το μακάριοι οι πτωχοί το πνεύματι, το επιζητούν,εγω δεν το είπα ποτέ, πάντα έλεγα θα ήθελα να είμαι πιο έξυπνη.»

Ο συγγραφέας έλεγε πως δεν καταλαβαίνει πια τα σημεία των καιρών…

«Αυτό λέω κι εγω. Υπάρχει αμηχανία, δε μπορούμε να διαβάσουμε τα σημεία των καιρών και απευχόμαστε τα χειρότερα. Το κακό χτυπάει απο παντού, ο θρησκευτικός φανατισμός, η τρομοκρατία, οι απάτριδες, η καταστροφή τη φύσης, δεν ξέρεις τι άλλο θα συμβεί..
αλλά δε θέλω να είμαι αρνητική, θέλω να ελπίζω.»

Τα μαθηματικά, οι νόμοι, η φύση ο άνθρωπος

Γελάει όταν τη ρωτώ αν μπορούν τα μαθηματικά να σε τρελάνουν.
«Μου θυμίζετε την ταινία «Ένας Υπέροχος άνθρωπος» ( αληθινή ιστορία του μαθηματικού Τζον Νας)..ναι, μπορούν..απο την άλλη τα μαθηματικά είναι ο νόμος του σύμπαντος. Ίσως ο μόνος θεός που πιστεύουν κάποιοι άνθρωποι. Πάνω στα μαθηματικά βασίζονται οι νόμοι της φύσης.»

Και οι νόμοι των ανθρώπων;
«Οι νόμοι των ανθρώπων είναι το χάος, γι αυτό ο άνθρωπος προσπαθεί αν εξηγήσει τον κόσμο μέσα απο τα μαθηματικά. Ο κόσμος του ανθρώπου είναι άλλη ιστορία, είναι terra incognita δεν διέπεται απο νόμους και επιστήμες, είναι άγνωστη γη.»

Το 1986 στη μεγαλύτερη λογοτεχνική διάκριση που του απονεμήθηκε απο το αυστριακό κράτος ο Τόμας Μπέρνχαρντ είπε μπροστά σε μέλη της κυβέρνησης: 
«Είμαστε Αυστριακοί. Είμαστε απαθείς. Δεν έχουμε να πούμε τίποτα πέρα απο αυτό. Είμαστε άθλιοι και η ίδια μας η εικόνα μας κάνει βορά μιας φιλοσοφικής, οικονομικής, μηχανικής ομοιομορφίας. Κατοικούμε τα ελαττώματα μας. Φοβόμαστε, έχουμε κάθε δικαίωμα να φοβόμαστε, βλέπουμε ήδη ακόμα κι αν είναι απο μακρυά θολό το τεράστιο περίγραμμα του φόβου. Δεν αξίζει να ντρεπόμαστε. Δεν είμαστε, όμως,τίποτα Και δεν αξίζουμε τίποτα άλλο απο το χάος…»

Η σκληρή κριτική έχει και συνέχεια στο έργο, μας υπενθυμίζει η κ. Καραμπέτη

«Σε ένα σημείο λέει ο απών αδερφός του καθηγητή, που επέλεξε να αποσυρθεί στο εξοχικό. «Σ αυτό το πιο φρικτό απ όλα τα κράτη έχετε μόνο την επιλογή μεταξύ μαύρων και κόκκινων γουρουνιών, αυτό το μικρό κράτος είναι ένα μεγάλο βουνό κοπριάς.». Φανταστείτε να την έλεγε Έλληνας ηθοποιός στο θέατρο τι θα γινόταν;.»

Η απάθεια είναι πιστεύετε αιτία δεινών;

«Τεράστιο ελάττωμα η απάθεια. Νομίζω εκεί ποντάρουν όλοι αυτοί που παίζουν με τις τύχες μας, στο οτι δεν μπορούμε να αντιδράσουμε , να συσπειρωθούμε.»

Πληροφορίες 

Πλατεία Ηρώων
(Heldenplatz)
Τόμας Μπέρνχαρντ

Θέατρο Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής»
Κυκλάδων 11 & Κεφαλληνίας, Κυψέλη | τηλ. 210 8217877

Ο Καθηγητής Σούστερ, ο μεγάλος απών του έργου, αυτοκτονεί πέφτοντας από το παράθυρο του διαμερίσματός του στην πλατεία Ηρώων της Βιέννης, την ίδια πλατεία, όπου τον Μάρτιο του 1938 ο Χίτλερ είχε γίνει δεκτός με κραυγές επευφημίας από τους κατοίκους της πόλης. Η προσωπικότητά του φωτίζεται μέσα από τις διηγήσεις των οικείων του και φωτίζει με τη σειρά της τον κίνδυνο από την άνοδο του φασισμού, την τυραννική επιβολή του παρελθόντος πάνω στα άτομα και την κωμωδία της ύπαρξης.

Κωμωδία του παραλόγου ή δριμεία κριτική κατά της Αυστρίας, το έργο καυτηριάζει τους πάντες και τα πάντα: την πατρίδα, τους Αυστριακούς, το θέατρο, τη μουσική, τους θεσμούς, τα αστικά σαλόνια, τις συζυγικές σχέσεις, τον ακαδημαϊκό κόσμο, την πολιτική ζωή.

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Burgtheater της Βιέννης, το 1988, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων εξαιτίας των σχολίων περί αντισημιτισμού των κατοίκων της πόλης και των υπαινιγμών για την προσωπικότητα του Αυστριακού Προέδρου.

Μετάφραση: Έρι Κύργια
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Σκηνικά: Κλειώ Μπομπότη
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Κίνηση: Ζωή Χατζηαντωνίου
Μουσική: Γιώργος Πούλιος
Διεύθυνση παραγωγής: Κατερίνα Μπερδέκα
Παραγωγός: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος

Μια συμπαραγωγή της Λυκόφως με το Θέατρο Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής»

Ερμηνεύουν οι: Καρυοφιλλιά Καραμπέτη, Χρήστος Στέργιογλου, Μαρία Σκουλά, Υβόννη Μαλτέζου, Γιώργος Μπινιάρης, Άννα Καλαιτζίδου, Σύρμω Κεκέ, Παναγιώτης Εξαρχέας.

Ημέρες & ώρες παραστάσεων:
Τετάρτη 20.00, Πέμπτη & Παρασκευή 20.30, Σάββατο 21.00 και Κυριακή στις 19.00
Τιμές των εισιτηρίων
Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή & Σάββατο απόγευμα:
16 κανονικό και 12 μειωμένο (Φοιτητικό, Ανέργων, ΑμεΑ)
Σάββατο & Κυριακή:
18 κανονικό και 12 μειωμένο (Φοιτητικό, Ανέργων, ΑμεΑ)
Διάρκεια Παράστασης: 140 λεπτά (με διάλειμμα)

αποσπάσματα από την «Πλατεία ηρώων»

“Είναι μέρες που βλέπω μόνο ευτυχισμένους ανθρώπους γύρω μου
είναι αλήθεια είχε πει
όλοι είν’ ευτυχισμένοι δείχνουν όλοι ευτυχισμένοι
και δεν απατώμαι
σε όλους και στους πιο φτωχούς τους πιο κατατρεγμένους
υπάρχει ευτυχία
κι έπειτα βλέπω πάλι
ότι όλοι στο σύνολό τους είναι δυστυχείς μέχρι θανάτου – “

” δεν υπάρχει τίποτα πια μου είχε πει
δεν πάει άλλο είχε πει
τελικά τα υπολόγισα λάθος
προφανώς τα υπολόγισα με βάση τη μεγαλομανία μου είχε πει
δεν καταλαβαίνω τα σημεία των καιρών πια – “

“Τον πνευματικό άνθρωπο δεν τον καταλαβαίνουν ποτέ
έλεγε ο Καθηγητής
ο πνευματικός άνθρωπος ποτέ δεν βρίσκει κατανόηση
μόνος του τελείως πορεύεται ο μοναχικός άνθρωπος
σ όλη του τη ζωή – “