“Μόνο οι δικοί μας σωπαίνουν ακόμα κι όταν τους στήνουν στον τοίχο οι δικοί μας” Άρης Αλεξάνδρου , Το Κιβώτιο

Θεωρώ το “Κιβώτιο” του Άρη Αλεξάνδρου ένα από τα κορυφαία έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας γι ‘αυτό και είχα ένα κράτημα με τη μεταφορά του στη θεατρική σκηνή όπως συμβαίνει σε πολλούς από μας σε αντίστοιχες μεταφορές στο θέατρο ή τον κινηματογράφο. Φεύγοντας από το Στούντιο Μαυρομιχάλη, ένιωσα όχι απλά πως άξιζε τον κόπο , αλλά πως ξαναδιάβασα το έργο με την ίδια συγκίνηση και ορμή.

Ο Φώτης Μακρής κράτησε το ωφέλιμο φορτίου του κειμένου που εξυπηρετεί τη θεατρική μεταφορά και υποδύθηκε με εξαιρετικό τρόπο τον συγκινητικό ήρωα του Αλεξάνδρου, ο οποίος πιστός στον σκοπό και τα ιδανικά του, στέκεται όρθιος ως την ύστατη στιγμή της προδοσίας λειτουργώντας ως πεντακάθαρος καθρέφτης απέναντι σε ένα σύστημα που οδηγεί στην παράνοια, απέναντι σε μια εξουσία που ευθύνεται για τη ματαίωση προσδοκιών και ονείρων.

Η αιχμή στην ερμηνεία αλλά και την σκηνοθεσία του Μακρή, είναι ο τρόπος που αποδίδει το υπαρξιακό αδιέξοδο του πρωταγωνιστή δίνοντας την αίσθηση στον θεατή πως είναι και προσωπική του υπόθεση. Το έργο παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά κάθε Παρασκευή στο στούντιο Μαυρομιχάλη. Την ερχόμενη Παρασκευή καλεσμένος του σκηνοθέτη για συζήτηση με το κοινό μετά την παράσταση ο δημοσιογράφος και ευρωβουλευτής Στέλιος Κούλογλου.

Πότε αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το Κιβώτιο και με ποια αφορμή και γιατί τώρα;

Το Κιβώτιο το πρωτοδιάβασα όταν πήγαινα στο Λύκειο, 4 μόλις χρόνια από την κυκλοφορία του και συγκλονίστηκα, καθώς τα διαβάσματά μου μέχρι τότε ήταν, ας πούμε, «πιο παιδικά». Όταν αργότερα ασχολήθηκα με το θέατρο, περνούσε κατά τακτά χρονικά διαστήματα η σκέψη να το μεταφέρω στην σκηνή, αλλά παρέμενε για χρόνια σκέψη, παρόλο που είχα ήδη δουλέψει αρκετά πράγματα για την διασκευή του σε θεατρικό μονόλογο.

Το γιατί τώρα ( η παράσταση έκανε πρεμιέρα τον Νοέμβριο του 2015 ), νομίζω ότι το εξηγεί σαφώς το σημείωμά μου που συνοδεύει το δελτίο τύπου της παράστασης: « Κάποτε ζούσε κάποιος που πίστευε σε μια αριστερά που θα καλυτέρευε τη ζωή μας και θα περιόριζε τις αδικίες και τις ανισότητες. Πίστευε σε μια αριστερά που θα έβαζε τον άνθρωπο και τις ανάγκες του σε προτεραιότητα. Που θα φρόντιζε τα βασικά αγαθά όπως η τροφή, η υγεία και η εκπαίδευση, θα ήταν αδιαπραγμάτευτα και προσιτά σε όλους. Τελευταία φορά που ψήφισε, ήταν το μακρινό 1985. Έκτοτε προτίμησε την εκλογική σιωπή. 30 χρόνια αργότερα, υπέκυψε στον πειρασμό να πιστέψει ότι κάτι μπορούσε να αλλάξει και στις 25 Ιανουαρίου 2015 ξαναψήφισε… Ο μόνος τρόπος να εκφράσει την απογοήτευση, την διάψευση και τον θυμό που τον έχουν κυριεύσει , είναι προς το παρόν η Τέχνη του… Ανεβάζει “Το Κιβώτιο” του Άρη Αλεξάνδρου… »

Παρά το γεγονός ότι έχετε αφαιρέσει υλικό από το κείμενο, η ροή έχει απίστευτη δυναμική και εστίαση στην ουσία του κειμένου. Σας δυσκόλεψε περισσότερο η  μεταφορά η η δραματουργική επεξεργασία;

Θα έλεγα ότι η διαδικασία του τι να εντάξεις και τι όχι σε μια παράσταση 75 λεπτών από αυτό το απίστευτα πλούσιο και πολυδαίδαλο κείμενο, ήταν το πιο βασανιστικό κομμάτι της προετοιμασίας. Συνεχώς ένιωθα ότι το προδίδω και πολλές φορές έφτανα στο σημείο να σκέφτομαι να μην το κάνω. Τελικά, υπερίσχυσε η αγάπη μου, η εμμονή μου θα έλεγα πιο σωστά γι’ αυτό το μυθιστόρημα και αποφάσισα ότι μου είναι αδύνατον να κάνω πίσω.  

Ένας από τους κυριότερους άξονες της μεταφοράς που έγινε, ήταν να μπορεί να λειτουργήσει η παράσταση ως ανεξάρτητο έργο και να μπορεί κάποιος να το παρακολουθήσει, έστω και αν δεν έχει διαβάσει το μυθιστόρημα. Και φυσικά ένας δεύτερος άξονας, ήταν να μπορέσω να περάσω στο θεατρικό όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία από την «θηριώδη» σκέψη του Αλεξάνδρου πάνω στα ζητήματα που τον απασχολούν: Αριστερά, Εμφύλιος πόλεμος, Συντροφικότητα, Διάψευση, Προδοσία, Ήττα, Υπαρξιακό αδιέξοδο. Είναι χαρακτηριστικό, ότι μέχρι και 10 μέρες πριν την πρεμιέρα, έβαζα και έβγαζα κομμάτια του κειμένου και άλλαζα την σειρά. Τέτοια ήταν η αγωνία μου να μην προδώσω τον Αλεξάνδρου. Ελπίζω να τα κατάφερα.

Γιατί κατά τη γνώμη σας αποτελεί το Κιβώτιο ένα από τα σπουδαιότερα έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας;

Θα πω κάτι που ελπίζω να μου το συγχωρέσετε, λόγω του τεράστιου θαυμασμού που νιώθω γι’ αυτό το βιβλίο: Η νεοελληνική λογοτεχνία δεν είναι ίδια μετά την κυκλοφορία του Κιβωτίου το 1974. Η διεξοδικότητα με την οποία ανατέμνει ο Αλεξάνδρου την κάθε μορφής εξουσία και η τοποθέτηση του σύγχρονου ανθρώπου μέσα στα γρανάζια της, γίνεται με τέτοια διαύγεια και γνώση, που μετά από την ανάγνωσή του βιβλίου, δεν μπορείς πλέον να είσαι ο ίδιος. Αυτή είναι νομίζω η δύναμη του Κιβωτίου: Να σου αλλάζει την οπτική σου και τη σκέψη σου γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω σου και μέσα σου. Και μια τέτοια δύναμη, έχουν μόνο τα σπουδαία έργα τέχνης.

Ο Αλεξάνδρου φωτίζει πολλά θέματα μέσα από το συγκεκριμένο έργο. Τις δομές μέσα στο κόμμα, την τυφλή πίστη στον σκοπό, την ίδια την έννοια της εξουσίας κ.α. Εσείς τί θέλατε να αναδείξετε περισσότερο;

Όπως είπα, προσπάθησα να εντάξω στο θεατρικό όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία από την σκέψη του Αλεξάνδρου. Νομίζω όμως ότι το θέμα της διάψευσης και της προδοσίας είναι κυρίαρχα στην παράσταση. Τα οποία όμως είναι φυσικά απόλυτα συνδεδεμένα και με το θέμα της τυφλής πίστης του ήρωα και των συντρόφων του στον σκοπό τους, όπως και με την έννοια της εξουσίας και των ανελέητων δομών της που κατακρεουργεί κάθε ανθρώπινη υπόσταση και αξιοπρέπεια.

Στην ερώτηση αν άξιζε ή τί άξιζε στον αγώνα του συγκινητικού ήρωα του Αλεξάνδρου που υποδύεστε , τί θα απαντούσατε;

Εδώ έρχεται και μια, κατά την γνώμη μου, αισιόδοξη ανάγνωση του κειμένου. Έχει να κάνει με την πίστη αυτού του ανθρώπου σε κάποια ιδανικά και η άνευ όρων προσπάθειά του να τα υπηρετήσει. Όλη αυτή την αφοσίωση την βρίσκω συγκινητική και ιδιαιτέρως ενθαρρυντική, αν θεωρήσουμε ότι για να αλλάξει κάτι στον μικρό ή μεγάλο μεσαίωνα που ζούμε κατά την γνώμη μου, χρειάζεται πίστη και όραμα για ένα κόσμο καλύτερο και πιο δίκαιο και φυσικά ανθρώπους που θα πιστέψουν σε αυτό το όραμα και θα ταχθούν χωρίς κανένα συμβιβασμό, στην πραγμάτωσή του.

Το έργο μεταξύ άλλων αναγκάζει τον θεατή να κάνει έναν πικρό απολογισμό κυρίως για όσα έχει κρύψει η αριστερά κάτω από το σεντόνι και για το πως θα είχε αλλάξει ο ρους της ιστορίας αν αντιμετωπίζαμε την αλήθεια κατάματα πιο έγκαιρα. Ποια είναι η γνώμη σας;

Πολλοί συχνά στις συζητήσεις που ακολουθούν μετά την παράσταση, έχει τεθεί αυτό το θέμα και απασχολεί τον περισσότερο κόσμο της αριστεράς. Οι περισσότεροι, μεταξύ των οποίων και εγώ, συμφωνούν ότι όλη αυτή η κρυψίνοια που χαρακτηρίζει την αριστερά έχει κάνει πολύ κακό και κυρίως έχει δώσει άπλετο χώρο στους «αντιπάλους» της να κάνουν παιχνίδι ανενόχλητοι, πατώντας στην άρνηση της αριστεράς να παραδεχτεί τα τεράστια λάθη που έχει κάνει και έτσι, να στερήσει από τους εχθρούς της την δυνατότητα να τα τονίζουν και φυσικά να τα εκμεταλλεύονται.  Επίσης, όταν κάποιος παραδέχεται τα λάθη του γίνεται κατά την γνώμη μου και πιο αξιόπιστος και αυτή την ευκαιρία η αριστερά την έχει χάσει πολλές φορές, με τελευταία, την κυβέρνηση που μας κυβερνά τώρα και που εξακολουθεί να παίζει με όρους παλαιοκομματικούς και απόλυτα καταδικασμένους από την ίδια στο παρελθόν. Και γι’ αυτό, το χειρότερο δεν είναι τα λάθη που κάνει, αλλά η χαμένη της αξιοπιστία που δυστυχώς είναι πολύ πιο οδυνηρό.

Τι κρατάτε από τις συζητήσεις που έχουν γίνει έως τώρα με αφορμή την παράσταση ;

Την τεράστια ανάγκη ενός «σιωπηλού» κομματιού του κόσμου, να εκφραστεί, να αντιδράσει, να μιλήσει. Υπάρχει μια μειοψηφία γύρω μας που κάνει πολύ θόρυβο, με αποτέλεσμα να νομίζουμε ότι αυτό είναι το μεγάλο κομμάτι του κόσμου που ασχολείται με την πολιτική, που ψηφίζει, που ασχολείται με τα κοινά. Λάθος, κατά την γνώμη μου. Η πλειοψηφία σιωπά. Αρνείται να ψηφίσει, αρνείται να παίξει προκατασκευασμένα παιχνίδια, αρνείται να θορυβεί βγάζοντας άναρθρες κραυγές. Διαβάζει, δεν πηγαίνει στα κέντρα μαζικής ψυχαγωγίας, αναζητά εκφράσεις  τέχνης ελεύθερες και ουσιαστικές, προσπαθεί να ενημερωθεί επί της ουσίας, συζητά χαμηλοφώνως, ελπίζει… Σε αυτή την σιωπηλή πλειοψηφία, απευθύνεται νομίζω  ο Αλεξάνδρου και ελπίζω και η παράστασή μας.