«Φαντάσου την ανθρώπινη φύση ως προς την παιδεία και την απαιδευσία, σαν μια εικόνα που παριστάνει μια τέτοια κατάσταση»
Πλάτων, Πολιτεία, Έβδομο βιβλίο.

Ads

Σε ένα ειδικά διαμορφωμένο εικαστικό περιβάλλον, όπου μέσα στον μαυρόασπρο κόσμο των σκιών, δεν ξεχωρίζεις τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό, τι σκιά και τι σώμα, οι ζωντανές λυρικές φωνές και τα ηχοτοπία είναι κλειδιά για να κατανοήσεις κάτι βαθύτερο για τον εαυτό σου και τον κόσμο. Καλλιτέχνες από διαφορετικούς χώρους, με διαφορετικές γλώσσες έκφρασης και αφήγησης, συμπράττουν, συνυπάρχουν και αφηγούνται την ιστορία.

Το «Σπήλαιο» σε σύλληψη/σκηνοθεσία της Έλλης Παπακωνσταντίνου διερευνά μέσα από την φιλοσοφική διάσταση της τυφλότητας, πιθανές παραλληλίες με τον σημερινό κόσμο της εικονικής πραγματικότητας και των ψευδών ειδήσεων αντλώντας πληροφορίες από την πλατωνική αλληγορία του Σπηλαίου.

Τι είναι αληθινό, τι εικονικό, ποιο είναι το φως, ποια η σκιά, ποια η εικονική πραγματικότητα, ποια η αλήθεια και πώς μπορεί να κατασκευαστεί, πόσο παθητικοί δέκτες είμαστε σε όλα αυτά που συμβαίνουν;

Στην Αλληγορία του «Σπηλαίου» (514 π.Χ. – 520 π.Χ.) ο Πλάτων βάζει τον Σωκράτη να περιγράφει μια ομήγυρη ανθρώπων που ζουν αλυσοδεμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο και βλέπουν μόνο σκιές πραγμάτων, ζώων και ανθρώπων που τις παίρνουν για αληθινές. Ποιός είναι λοιπόν ο αληθινός κόσμος;

Μπορεί η παράσταση να ολοκλήρωσε την επιτυχημένη πορεία του στο Θέατρο Τέχνης, όμως θα δώσει παρόν και στο εξωτερικό μέσα στο 2018. Η Έλλη Παπακωνσταντίνου μίλησε στο tvxs για το νέο της εγχείρημα, την εικονική πραγματικότητα, τα fake news και πόσο εύκολο είναι τελικά να κατακτήσει κανείς τη δική του αλήθεια.

Η αλληγορία του «Σπηλαίου» είναι ένα κείμενο φιλοσοφικό, που είναι δύσκολο να βρει μια θεατρική υπόσταση και να ανέβει στη σκηνή. Πώς προέκυψε η ιδέα;

Ε.Π.:Υπάρχουν κείμενα που είναι πολύ δύσκολο να βρουν μια θεατρική υπόσταση, ν’ ανέβουν στη σκηνή. Κείμενα πιο φιλοσοφικά, πιο πολυδιάστατα. Με ενδιαφέρουν πολύ. Το «Σπήλαιο» είναι ένας φόρος τιμής στην “post truth” εποχή και την τυφλότητα. Τυφλότητα για εμένα είναι η απουσία της ικανότητας να βλέπεις καθαρά τη ζωή σου, το ποιος είσαι πραγματικά αλλά και η συνέπεια του να κοιτάς προς λάθος κατεύθυνση ή προς ασήμαντα πράγματα.

Fake news, social media, διαδίκτυο, έλλειψη επικοινωνίας. Όλα αυτά παρουσιάζονται γλαφυρά στην παράσταση μέσα από την φιλοσοφική διάσταση της τυφλότητας. Ποιες είναι οι πιθανές παραλληλίες του σημερινού κόσμου της εικονικής πραγματικότητας με την πλατωνική αλληγορία του Σπηλαίου;

Ε.Π.:Αν κοιτάξουμε τους εαυτούς μας μέσα από το πρίσμα του Σπηλαίου θα βγούμε ηττημένοι και νικητές ταυτόχρονα.
Ηττημένοι γιατί μετά από τόση «πρόοδο» και «πολιτισμό» σήμερα τα ΜΜΕ φιλτράρουν και κατασκευάζουν ειδήσεις εξυπηρετώντας συγκεκριμένες πολιτικές ατζέντες. Δείτε τι έγινε με το δημοψήφισμα για το Brexit, πώς την επόμενη των αποτελεσμάτων οι πολιτικοί που στήριζαν την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρώπη παραδέχτηκαν ότι τα οικονομικά δεδομένα που παρουσίαζαν μέχρι και το δημοψήφισμα δεν ήταν αληθή. Άλλαξε κάτι; Όχι. Μια ψευδής είδηση ορίζει σήμερα το μέλλον των λαών της Ευρώπης.

Και οι αλγόριθμοι των social media, με το λεγόμενο echo chamber, μας ταΐζουν απόψεις αντίστοιχες με τις δικές μας. Ανοίγουμε διάλογο με ανθρώπους που πιστεύουν πάνω-κάτω τα ίδια με εμάς. Έτσι, δεν υπάρχει έκθεση στις αντίθετες απόψεις.
Στην πραγματικότητα, αυτό που μας περιγράφει ο Σωκράτης είναι μια αλληγορία ενδυνάμωσης. Ο καθένας από εμάς μπορεί να φτάσει στη γνώση στο φως, να αποδεσμευτεί από τον κόσμο της σκιάς, να ζει εκπληρώνοντας τα όνειρά του. Τι θα μας έλεγε σήμερα; Ελέγξτε τις απόψεις σας.  Αμφισβητήστε ό,τι θεωρείτε ως θέσφατο και ό,τι θεωρούν οι γύρω σας ως θέσφατο. Ο νους είναι το κύριο μέσο, ασκήστε την λογική και την κριτική σκέψη σας.

Και πώς στήθηκε αυτό το Σπήλαιο στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης;

Ε.Π.:Είναι μια παράσταση που συνδυάζει τον κινηματογράφο και την μουσική. Όλα γίνονται real time. Ζωντανή μουσική και visuals που τα δημιουργούμε μπροστά στους θεατές μας. Οι 4 performer – μουσικοί ερμηνεύουν, τραγουδούν το λιμπρέτο και διαδρούν με το κοινό σ’ ένα ειδικά διαμορφωμένο εικαστικό περιβάλλον, όπου μέσα στο μαυρόασπρο κόσμο των σκιών, δεν ξεχωρίζεις τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό, τι σκιά και τι σώμα. Οι ζωντανές λυρικές φωνές και τα ηχοτοπία είναι κλειδιά για να κατανοήσεις κάτι βαθύτερο για τον εαυτό σου και τον κόσμο. 

Στην παράσταση τον λόγο τον χειρίζονται οι αφηγητές – ηθοποιοί, αλλά υπάρχει και το κομμάτι της μουσικής, των σκιών, του ήχου και της εικόνας. Είναι καθαρά αισθητικό ή εξυπηρετεί και άλλους σκοπούς;

Ε.Π.:Το Σπήλαιο είναι μια new-media μουσική performance που σπάει τα όρια του συμβατικού θεάτρου, της όπερας, του video art και του θέατρου σκιών. Σε αυτή την παράσταση είναι ότι κανείς δεν προσπαθεί να δώσει απαντήσεις, ούτε να κρυφτεί πίσω από τα εικαστικά, τη μουσική, το βίντεο, τη φωνή. Είναι όλοι εκεί, ο Παντελής Μάκκας που υπογράφει το εικαστικό περιβάλλον και ο Τάσος Κώνστας που χειρίζεται τον μικρόκοσμο του Σπηλαίου, ο οποίος στη διάρκεια της αφήγησης μεγαλώνει και προβάλλεται… Όπως και, οι 4 performer –οι Σταύρος Γιαγκούλης, Αναστασία Κατσιναβάκη, Βιβή Πέτση, Μαριλένα Χρυσοχοΐδη–, οι οποίοι παίζουν μουσικά όργανα, γίνονται φιγούρες σκιών τραβούν real-time video, καλώντας το κοινό σε μια κοινή εμπειρία που δημιουργείται τώρα επί σκηνής…

Η παράσταση θα κάνει περιοδεία και στο εξωτερικό. Θα είναι εύκολο, όσο αναφορά την κατανόηση, για τον ξένο θεατή να παρακολουθήσει την παράσταση; Και αυτός είναι ο λόγος που σπάτε τα «γλωσσικά» σύνορα;

Ε.Π.:Το Σπήλαιο είναι διεθνής συμπαραγωγή. Υποστηρίζεται από το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, το Arts Council της Δανίας, την Ευρωπαϊκή Ένωση (Creative Lenses) και το Airanassis Foundation. Οπότε θα υπάρχουν υπέρτιτλοι. Επιπλέον, επειδή μας ενδιαφέρει να επικοινωνήσουμε με το κοινό του εξωτερικού μέσα από ένα ελληνικό κείμενο για θέματα που αφορούν τον σύγχρονο άνθρωπο, δουλεύουμε σε μια κατεύθυνση μακράς έρευνας πάνω στον Πλάτωνα. Η παράσταση θα εξελιχθεί μέσα από residencies, συνεργασίες και συμμετοχές σε φεστιβάλ του εξωτερικού.

Για παράδειγμα, τον Μάρτιο στην Όπερα του Birmingham θα προστεθεί στη μουσική του Σπηλαίου που έγραψε ο Τηλέμαχος Μούσας ένα κουαρτέτο εγχόρδων. Και τον Απρίλιο, θα συνεργαστούμε με ερευνητές Διευρυμένης Πραγματικότητας στο Πανεπιστήμιο του Αλμποργκ, (Medialogy Dept.) και θα ενσωματώσουμε νέες τεχνολογίες στις επόμενες εκδοχές της παράστασης.

Ο Ριχάρδος Β’, η Λουιζέττα και το Σπήλαιο, εκ πρώτης όψεως δεν έχουν μεγάλη σχέση. Υπάρχει όμως ένας σταθερός πυρήνας συνεργατών που είναι οι ODC Ensemble. Μιλήστε μας για αυτή τη συνεργασία.

Ε.Π.:Η καλλιτεχνική ατζέντα της ODC είναι διττή: να αμφισβητήσουμε το «συμβατικό θέατρο», και να μιλήσουμε για θέματα που μας «καίνε» σήμερα. Η πορεία και η εξέλιξη της ομάδας όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης έδειξε ότι υπάρχει αυτή η δυναμική στον σταθερό πυρήνα της ομάδας. Είναι άνθρωποι που ψάχνουν, δοκιμάζουν, ανανεώνονται, προτείνουν νέα πράγματα και είμαι τυχερή που συνεργάζομαι μαζί τους. 

Έχετε δείξει στο παρελθόν ότι εμπιστεύεστε τη νέα γενιά ηθοποιών. Πιστεύετε ότι έχει περισσότερα πράγματα να δώσει;

Ε.Π.:Οι νέοι ηθοποιοί δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν από τους αντίστοιχους του εξωτερικού. Είναι τρομερός ο αγώνας τους να εκπαιδεύσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους, με δική τους πρωτοβουλία και να σπουδάσουν σε βάθος αυτό που αγαπούν. Η κρίση έχει δυναμώσει τους καλλιτέχνες αυτούς.

Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει την προσωπική σας δουλειά;

Ε.Π.:Η ρευστότητα των πραγμάτων και το πάντρεμα ετερόκλητων υλικών και μέσων. Οι έντονες δυναμικές και δράσεις. Όπως σε μια ροκ συναυλία. Η αποτομή αλλαγή πλεύσης. Για παράδειγμα, από την διαχείριση του Βυρσοδεψείου τώρα στρέφομαι περισσότερο σε ευέλικτες παραστάσεις και συνεργασίες με το εξωτερικό. Κάνω έρευνα σε βάθος και ταξιδεύω πολύ για να εμπνευστώ και να εξελίξω τον εαυτό μου.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια για το μέλλον;

Ε.Π.:Το Każin Barokk, μια ανάθεση της Valetta 2018, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Μια ακόμη υβριδική παράσταση που θα παρουσιαστεί εκεί 7-9 Σεπτεμβρίου. Ένα “Baroque pastiche” με πολλές αναφορές στη λογοτεχνία του Πούσκιν, του Ντοστογιέφσκι κ.α.. Συνεργάζομαι με έναν διεθνή θίασο, αντρική χορωδία, μπάντα πνευστών, και… ένα ρομπότ.

Μετά το καλοκαίρι, θα βρίσκομαι για 6 μήνες στις Η.Π.Α έχοντας γίνει αποδέκτης του βραβείου Fulbright. Μια τρομερή διάκριση που θα μου δώσει τη δυνατότητα να κάνω έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και να ανεβάσω τη νέα μου δημιουργία στη Νέα Υόρκη.

Λίγα λόγια για την Έλλη Παπακωνσταντίνου

Η ενασχόληση της με την τέχνη ξεκίνησε μέσω της μουσικής και των εικαστικών. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης (Τμήμα Θεάτρου), έκανε Master Σκηνοθεσίας στο Royal Holloway, University of London. Και εργάστηκε για δέκα χρόνια ως σκηνο-θέτης τόσο στο West End, όσο και στο off West End.

Το 2011 είχε την πρωτοβουλία να συσταθεί ένας χώρος συλλογικής έκφρασης, δικτύωσης καλλιτεχνών και πολιτών, μια θερμοκοιτίδα σύγχρονης τέχνης το «ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΟ». Σήμερα, μοιράζει την καλλιτεχνική της δραστηριότητα μεταξύ Ελλάδας και εξωτερικού, σκηνοθετώντας είτε για την ομάδα της ODC Ensemble είτε για άλλους οργανισμούς.

Έχει τιμηθεί με το βραβεία: First Prize Award for BE Festival 2017 at the Repertory Theatre of Birmingham, U.K. for performance Revolt Athens (2017), Fulbright Artist’s Award for conducting research at the Music & Advanced Media Lab of the Princeton University (2004-2005), Stanley J. Seeger Visiting Fellowship, Princeton University (2005), First Prize Award, Edinburgh Festival (1997).