Δεν είμαι Γερμανός, είμαι Βερολινέζος. Είναι σαφής. Ο σκηνοθέτης-εικαστικός Andreas R. Bartsch, συνεργάτης της Volksbühne του Βερολίνου και εκπρόσωπος της πρωτοπορίας της βερολινέζικης θεατρικής σκηνής μας μιλάει, με αφορμή την παράσταση «Συνομιλίες Φυγάδων – Αλφαβητάρι πολέμου» που παρουσιάζεται την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου στο Gazarte στο πλαίσιο του φεστιβάλ Ημέρες Μπρεχτ στην Αθήνα.

Καλλιτέχνης με ανοικτές πρωτοποριακές ιδέες, όχι μόνο για την Τέχνη, δεν βάζει τείχη στη συζήτηση σχολιάζει, ωστόσο, μεταξύ άλλων, με το δικό του τρόπο το τοίχος του Βερολίνου και το άλλο στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Η Γερμανική Σχολή στην Αθήνα ήταν η πρώτη ιδιωτική σχολή που δέχθηκε τη φοίτηση σε παιδιά προσφύγων και την ακολούθησαν και άλλες ιδιωτικές σχολές, την ίδια στιγμή που στο Πέραμα τα επεισόδια και αντιδράσεις συνεχίζονται υποκινούμενες απο τη Χρυσή Αυγή. Το γνωρίζετε και πως το σχολιάζετε;

Δεν γνωρίζω τα αίτια ή τις εμπειρίες, γιατί κάποιοι Έλληνες γονείς θέλουν να στερήσουν αυτή την ευκαιρία στα παιδιά τους τα οποία είναι το πιο πολύτιμο, το πιο εύθραυστο το οποίο η φύση ή ο Θεός αν θέλετε, τοποθέτησε υπό την ευθύνη μας.

Αντίστοιχα περιστατικά έχουν συμβεί στη χώρα σας;

Δεν γνωρίζω εάν έγινε στη Γερμανία κάτι παρόμοιο, δεν διαθέτω τηλεόραση στο σπίτι μου αλλά πιστεύω πως εάν είχε γίνει κάτι τέτοιο θα είχε ακουστεί. Θα υπήρχε αγανάκτηση και ντροπή….

«Όσο υπάρχουν παιδιά που πεινάνε δεν υπάρχει Θεός» είχε πει ο Νίκος Καζαντζάκης. Για ποιους άλλους λόγους θα αμφισβητούσατε την ύπαρξη του;

Θα συμφωνήσω απόλυτα σε αυτό με τον Καζαντζάκη. Ναι, θα το δούμε αυτό: όταν θα χορτάσουμε επιτέλους τα εκατομμύρια παιδιά σε αυτή τη γη, τότε θα έρθει ο Θεός και θα καταλάβει τη θέση την οποία του κρατάμε εδώ και καιρό. Επίσης ο Καζαντζάκης έχει πει στο «Βίος και Πολιτεία» του Αλέξη Ζορμπά: «Πιο πολύ σιχαίνεται ο Θεός το μισοδιάολο παρά τον αρχιδιάολο! Φτάσε, μωρέ άνθρωπε, ως την άκρα, βάρα και μη φοβάσαι!» μας θυμίζει λίγο Donald Trump, σωστά;

«Οι άνθρωποι παραείναι ανθεκτικοί, αυτό είναι το πρόβλημα. Είναι σε θέση να κάνουν υπερβολικά πολλά σε βάρος του εαυτού τους. Αντέχουν υπερβολικά πολύ. Υποστήριζε ο Μπέρτολντ Μπρέχτ

Και ο Μπρεxτ έχει δίκιο σε αυτό. Πράγματι, οι άνθρωποι θα δεχτούν με ευκολία να βρέχει καθημερινά κορμούς δέντρων πάνω στα κεφάλια τους αρκεί να τους το εξηγήσεις έγκαιρα και γραφειοκρατικά…

Μεγάλο ελάττωμα η ανθεκτικότητα;

Στο έργο του «Το πλοίο των νεκρών» λέει ο συγγραφέας B. Travern: Η ελπίδα είναι που μετατρέπει τον άνθρωπο σε σκλάβο. Εάν δεν ήταν έτσι, ο απεγνωσμένος και εφ’ όρου ζωής σκλάβος σε γαλέρα δε θα βουτούσε την κατάλληλη στιγμή σε αυτόν τον κρυστάλλινο, εύφορο, υπέροχο υδάτινο κόσμο του ωκεανού και να πει για πάντα Ciao!;

Ενώ η αντίσταση μπορεί να γίνει το μεγάλο όπλο;

«Ναι. Χωρίς αντίσταση δεν υπάρχει εξέλιξη του ανθρώπου. Δεν υπάρχει Διαφωτισμός..Ένα ούζο στην υγειά της αντίστασης! Αυτή θα μας βοηθήσει να παραμείνουμε όρθιοι σε κάθε λογής καταιγίδα. Διότι χωρίς αντίσταση είμαστε χαμένοι εξαρχής, φύλλα στον άνεμο.»

Η απάθεια και ο φόβος, είναι οι σύγχρονες παθογένειες. Απο τι κινδυνεύουμε περισσότερο;

Είναι σαν να τρως τούρτα: χωρίς κανόνες, χωρίς όρια, με απάθεια. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα. Όποιος τρώει τούρτα χωρίς περιορισμό, θα καταστραφεί από την τούρτα. Όποιος είναι απεριόριστα καλός, θα τον διαλύσει η καλοσύνη. Δε θα έπρεπε να είμαστε λοιπόν πολύ ανεκτικοί όταν τρώμε τούρτα και φυσικά να μην πιστεύουμε όλα όσα λέει η αφρόκρεμα των καρτέλ.

Ο φόβος δεν ήταν ποτέ πρόβλημα. Ο άνθρωπος υπερνικά το φόβο, μόνο ο εσωτερικός τρόμος και πανικός μπορεί να νικήσει τον άνθρωπο. Εάν δε φοβάστε τίποτα και κανέναν τότε γιατί έχετε ακόμα πόρτα στο σπίτι σας ή κωδικό pin για τον τραπεζικό σας λογαριασμό τον οποίο γνωρίζετε μόνο εσείς; Ο άνθρωπος εφηύρε την πόρτα και φυσικά, το κλειδί. Σπουδαίο κατόρθωμα. Όλα αυτά εξαιτίας του φόβου.

Κάτι θα υπάρχει που θα φοβάστε..

Τον αληθινό, πραγματικό ορισμό του ΦΑΣΙΣΜΟΥ: όταν Πολιτική, Βιομηχανία και ΜΜΕ σχηματίζουν ένα καρτέλ για να επηρεάσουν έτσι από κοινού το λαό, τον άνθρωπο.

Ο ρόλος των ανθρώπων ποιος είναι;

«Η διατήρηση του είδους, η προφύλαξη των παιδιών υπό τους όρους της κοινωνικής συμβίωσης. Και η προστασία της φύσης γιατί την χρειαζόμαστε εμείς, εκείνη δε μας έχει ανάγκη…»

Το «People have the power» εκτός απο τραγούδι είναι και μια ουτοπία;

Ποτέ ο λαός δεν είχε άμεσα «την εξουσία» και έτσι θα παραμείνει για πάντα, αμήν. Ο λαός μπορεί κατά διαστήματα να περιορίσει τη ζημιά που προκαλεί στον εαυτό του μέσα από τους εκπροσώπους του, το ίδιο του το σύστημα. Και ενδιάμεσα ίσως να απολαύσει τις περιόδους ειρήνης. Μέχρι την επόμενη ένταση που θα καταστρέψει πάλι το ένα ή το άλλο. Οτιδήποτε διαφορετικό από αυτό είναι μια ψευδαίσθηση.

Τι πιστεύετε για την ελληνική κυβέρνηση;

Δεν πιστεύω όλα τα οποία σκέφτομαι.

Για τις επερχόμενες γερμανικές εκλογές;

Δεν έχω την ελπίδα πως θα επιτύχουμε τους «ελιγμούς για την Νέα Παγκόσμια Τάξη» χωρίς αντίσταση, αυτό που αντιλαμβάνονται για παράδειγμα εκείνοι με το «θα τα καταφέρουμε». Ας μας λυπηθεί ο Θεός.

Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα;

Ότι κάποια στιγμή θα ξαναβρεθεί μια αράχνη στο δίχτυ του κόσμου να πει «Πώς; Ο λαός δεν έχει ψωμί; Ε, ας φάει παντεσπάνι».

Σχετικά με την παράσταση αναφέρετε: «Σε αυτό το σχέδιο της απόλυτης μοναξιάς θα μας οδηγήσουν εμάς τους ανεξήγητα υπομονετικούς αν δεν προσέξουμε». Ποιος σχεδιάζει για λογαριασμό μας;

Είναι η προσωπική μου απάντηση στην ερώτηση γιατί η αφίσα της παράστασης (σχέδιο του ιδίου του σκηνοθέτη) δείχνει τον πλανήτη Γη μόνο, σε έναν μαύρο γαλαξία. Ο Μπρεχτ στο έργο λέει «Εκκένωση σε όλο τον πλανήτη, αυτό χρειάζεται οργάνωση!» Και πράγματι θα έπρεπε να ρωτήσουμε τους εαυτούς μας προς ποια κατεύθυνση θέλουμε να οργανωθούμε εάν δε θέλουμε να κατευθυνθούμε προς το Τίποτα. Εάν όλοι εμείς, τα μικρά ανθρωπάκια, δεν προσέξουμε μέσα «στων λαών την ανεξήγητη υπομονή».

Υπάρχει και χειρότερο μας λέτε..

Κάποτε όλο αυτό θα γκρεμιστεί. Αύξηση του πληθυσμού, έλλειψη και κατάκτηση πόρων, απερίγραπτα καλά στημένες «θρησκευτικές διαμάχες»… Κρίμα τον Διαφωτισμό! Ο Στάλιν είχε πει μια φορά:« Ένας άνθρωπος, ένα πρόβλημα, κανένας άνθρωπος, κανένα πρόβλημα!».

Γιατί δε μπορούμε/δεν θέλουμε να ακούσουμε το καμπανάκι;

Θεωρώ πως είμαστε κάτι σαν προσωρινοί νοικοκύρηδες στη Γη. Κατέχουμε μια κάποια ευφυΐα και αυτή την καταραμένη απληστία συν περιέργεια: μοιραίος συνδυασμός. Και τα δύο μας χρειάζονται για να εγκαταλείψουμε κάποια στιγμή, για να προχωρήσουμε. Για αυτό είναι σημαντική η αποξένωση μας από προσωπικές αξίες, η καταστροφή για να μη μας λείψει τίποτα – ούτε η αγάπη, η συντροφικότητα, η ακόμα πανέμορφη φύση, ο ρομαντισμός, η παράδοση. Όλα τα ρυπαίνουμε. Βάζουμε το δάχτυλο στην πρίζα και χορταίνουμε ή ικανοποιούμε τα σεξουαλικά μας ένστικτα. Ή γινόμαστε ευτυχισμένοι χωρίς καμιά περαιτέρω επιθυμία. Ή δεν είμαστε πια μόνοι. Αυτή η τραγική κατάληξη βρίσκεται μάλλον μέσα σε όλους μας. Είδατε, οι Έλληνες είναι ξύπνιοι, θα ιδρύσουν την ΕΚΔΕ, τη δική τους υπηρεσία διαστήματος. Το «Εθνικό Κέντρο Διαστημικού Διαφωτισμού».

Ποια ήταν η αρχική ιδέα; Το κίνητρο σας για το έργο;

«Με είχαν καλέσει στην Γεωργία και στα πλαίσια του φεστιβάλ «100 χρόνια Μπρεχτ», σκηνοθέτησα το «Συνομιλίες Φυγάδων». Στόχος μου ήταν η σκηνοθεσία να αποπνέει κάτι οικείο σε όλο τον κόσμο και αυτή η οικειότητα να έρχεται σε αντιπαράταξη με το συχνά σκληρό περιεχόμενο. Οπότε, μαγειρεύουμε για όλους – αυτό λειτουργεί ακόμα και στου Εσκιμώους! Μετά ήμασταν καλεσμένοι στην Volksbühne του Βερολίνου και ο Frank Castorf μας κάλεσε και στο θρυλικό φεστιβάλ θεάτρου Ruhrfestspielen Recklinghausen. Εκεί συναντήσαμε πολλούς εκπληκτικούς καλλιτέχνες και κατέληξα να ρωτήσω τον Jörg Mischke και την ομάδα του να ενώσουμε τις «Συνομιλίες Φυγάδων» και το «Αλφαβητάρι Πολέμου» σε μια μεγάλη «Βραδιά Μπρεχτ».»

Αν ο Μπρεχτ ζούσε σήμερα τι θα έλεγε;

Μια χαρά τα πήγατε παιδιά. Μην καπνίζετε τόσο πολύ.

Το έργο παρουσιάστηκε σε περισσότερες απο 80 σκηνές σε ολόκληρο τον κόσμο. Που ήταν οι πιο θερμές και οι πιο παγωμένες αντιδράσεις;

Στη Γεωργία το κοινό, μετά από κάθε παράσταση, έστηνε ένα κεφάτο πάρτι τηγανίτας, γεωργιανό κέικ και κρασί. Στην Αβάνα υπήρχαν Κουβανοί που είδαν την παράσταση από τέσσερις φορές και δεν μιλούσαν καν γερμανικά. Ιδέα δεν έχω γιατί. Η πιο ψυχρή αντίδραση ήταν όταν μια «Γερμανίδα Ξανθίππη» υποστήριζε πως αυτός δεν είναι αυθεντικός Μπρεχτ και δεν είναι σωστό να κάνει κάποιος κάτι τέτοιο με το «ιερό έργο» του.

Αν όχι οι άνθρωποι τότε η Τέχνη έχει τη δύναμη να αλλάξει κάποια μυαλά;

Βεβαίως! Δείτε τι έχει απομείνει από την ιστορία της ανθρωπότητας: σχεδόν όλα είναι «τέχνη». Δεν είναι περίεργο; Τα πιο ανούσια αντικείμενα, χωρίς καμία χρηστική αξία, τα πιο θρυλικά, είναι αντικείμενα τέχνης. Ρωτήστε του αρχαιολόγους, τους συλλέκτες, τους αρχαιοκάπηλους… Marc Duchamp: ο πρώτος ο οποίος έστησε έναν ουρητήριο στο σαλόνι ήταν ένας καλλιτέχνης. Ο δεύτερος ένας υδραυλικός. 

Είναι η πρώτη σας επίσκεψη στην Ελλάδα;

Όχι, χάρη στον καλό μου φίλο Τάσο Αλεξόπουλο και τον Μπρεχτ, έχω ξαναβρεθεί στην Ελλάδα το 2005.

Τι επιθυμείτε να κάνετε στην Αθήνα, εκτός απο το να παρουσιάσετε το έργο;

Να πιω ούζο. Και εκείνο τον υπέροχο δυνατό ελληνικό καφέ, έχω ανάγκη να νιώσω την καρδιά μου και να συζητήσω με Έλληνες την πραγματική κατάσταση στην Ελλάδα και εκείνο το κατασκεύασμα που ονομάζουμε ΕΕ.

Το Βερολίνο το αισθάνεστε σαν μια άλλη Γερμανία;

Ναι. Όταν κάποιος με ρωτάει «Είσαι Γερμανός;» , απαντώ: «Όχι, Βερολινέζος»

Ποια ταινία αντικατοπτρίζει καλύτερα την ψυχή του Βερολίνου;

Το „Love in the City“ του Michelangelo Antonioni.

Ένα βιβλίο που σας έχει συγκινήσει;

Δεν έχω αγαπημένα, «αγαπημένο κρασί», «αγαπημένο ζώο», «αγαπημένη μουσική»… Υπάρχουν τόσα συναρπαστικά πράγματα που έχουν γραφτεί. Εάν πρέπει να πω κάποιο κείμενο, προσφάτως Η Υποταγή του Houellebecq.

Μια σκηνή απο τον κινηματογράφο που σας έχει εντυπωθεί;

Μιας και είμαι καλεσμένος σας ευχαρίστως να πω: η τύχη του Ζορμπά όταν γκρεμίζεται η κατασκευή για τη μεταφορά των κορμών δέντρων. Λίγη περισσότερη τύχη θα ήταν καλή για όλους μας.

Κοιτάζοντας το τοίχος στο Βερολίνο τι νιώθετε;

Ήταν 40 γελοία χρόνια. Τι είναι αυτός ο ενθουσιασμός του κοσμάκη με την υποσημείωση «ιστορία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας». Το τείχος το χρωστάμε στον Αδόλφο. Χωρίς Αδόλφο, δε θα υπήρχε τείχος.

Και για το άλλο τοίχος που πρόσφατα ανακοινώθηκε στα σύνορα Αμερικής Μεξικού;

Το τείχος αυτό δεν εγκλωβίζει εντός αλλά αφήνει έξω. Αυτό είναι υπόθεση της κάθε οικογένειας, κάθε κτηματία, κάθε κράτους: ποιον θα αφήσει να καθίσει σαν ευγνώμονα μουσαφίρη στο στρωμένο τραπέζι. ‘Η είναι διαφορετικά σε εσάς; Α ναι; Chapeau! Ή καλύτερα „wow!“ (όχι τόσο παλιομοδίτικο).

Info
Των λαών η ανεξήγητη υπομονή
«Συνομιλίες Φυγάδων – Αλφαβητάρι πολέμου»
Kείμενα Bertolt Brecht – Μελοποίηση Hanns Eisler
Κυριακή 12 Φεβρουαρίου , ώρα 21.00 – GAZARTE (Βουτάδων 34, Αθήνα)
Τιμές εισιτηρίων: Καθήμενοι Α Ζώνη 28 Ευρώ Β Ζώνη 24 ευρώ, Όρθιοι 18 ευρώ Φοιτητικό: 15 ευρώ

Λίγα λόγια…

ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ θα καταφύγουμε τελικά όταν όλα γίνουν ανυπόφορα και ασφυκτικά; ΠΟΛΕΜΟΙ, καταστροφές, μόλυνση…; Όταν κάποτε ΟΛΟΙ σε αυτόν τον κόσμο, θα είμαστε  φυγάδες από αυτόν τον μοναχικό και εύθραυστο πλανήτη; Εμείς οι αχάριστοι, γκρινιάρηδες νάνοι, γεμάτοι θανατηφόρα ΑΝΕΞΗΓΗΤΗ ΥΠΟΜΟΝΗ; ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ; Σε αυτό το σχέδιο της “ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ” θα μας οδηγήσουν, εμάς, τους ανεξήγητα υπομονετικούς, αν δεν προσέξουμε.

Ένα μουσικό γεγονός, μια θεατρική πράξη που τιμά την επέτειο των εξήντα χρόνων από τον θάνατο του Μπρεχτ. Με το σύνθημα «Των Λαών η Ανεξήγητη Υπομονή» έρχεται από το Βερολίνο η πρωτότυπη μουσικό-θεατρική παράσταση που συνενώνει τις «Συνομιλίες Φυγάδων» καιτο «Αλφαβητάρι Πολέμου» σε κείμενο-ποίηση Bertolt Brecht και μελοποίηση Hanns Eisler,με ζωντανή μουσική, σε σκηνοθεσία Andreas R. Bartsch, με ελληνικούς υπέρτιτλους.

Το έργο έχει παρουσιαστεί σε πάνω από 80 θεατρικές σκηνές διεθνώς. Με αφετηρία την Volksbühne του Βερολίνου ταξίδεψε από την Τιφλίδα της Γεωργίας ως την Αβάνα της Κούβας και παρουσιάζεται στο ελληνικό κοινό στα πλαίσια του φεστιβάλ «Ημέρες Μπρεχτ στην Αθήνα» που διοργανώνει η Robin4Arts, με αφορμή την συμπλήρωση 60 χρόνων από τον θάνατο του Γερμανού δραματουργού, ποιητή και διανοητή Bertolt Brecht.

O Brecht το 1955 δημοσιεύει τα συγκλονιστικά συνοδευτικά επιγράμματα των φωτογραφιών που έχει συλλέξει ως φυγάς στην Φινλανδία το 1941 από εφημερίδες της εποχής του με εικόνες πολέμου, καταστροφής και ερήμωσης. Το 1957 ο Eisler τα μελοποιεί και παραδίδει 14 διαχρονικά τραγούδια για τη λαίλαπα του πολέμου που συντρίβει την ανθρώπινη ύπαρξη. Όσο έγραφε το «Συνομιλίες Φυγάδων» γελούσε μέχρις δακρύων περιμένοντας την άδεια μετακίνησης. Το πνεύμα του Brecht για τους φυγάδες ξεδιπλώνεται στη φράση «…Ένα καλό διαβατήριο είναι πάντα αναγνωρισμένο, ενώ ένας άνθρωπος, όσο καλός και αν είναι μπορεί να μην αναγνωριστεί ποτέ…»

Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Andreas R. Bartsch
Μουσική διεύθυνση – Πιάνο: Jörg Mischke
Ηθοποιοί : Rüdiger Klink και Aloysius Itoka
Μουσικοί: Susanne Filep, Βιολί
Marie Luise Gunst, Τραγούδι
Barbara Klaus-Cosca, Ακορντεόν

Στα πλαίσια του φεστιβάλ «Ημέρες Μπρεχτ στην Αθήνα»
Με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Αθήνα..