Την περασμένη βδομάδα πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία και τη Λεμεσό ένα διήμερο συμπόσιο με αφορμή τα 100 χρόνια από το θάνατο του Στρατή Τσίρκα. Δεν είμαι φιλόλογος και κάπου μπορεί και να χάθηκα στις αναλύσεις περί γλώσσας και ύφους. Εντυπωσιάστηκα όμως από τη σχέση του αριστερού, μα αποβλημένου από την αριστερά, Στρατή Τσίρκα και του δεξιού, αστού, που η κηδεία του έγινε σύμβολο αντίστασης στη δικτατορία, Γεωργίου Σεφέρη.

Ads

Μια σχέση που ξεκίνησε με αντιπαράθεση, μετά την έντονη κριτική του Τσίρκα προς το Σεφέρη, μα σφραγίστηκε με τον απόλυτο σεβασμό του ενός ιδιοφυούς άντρα για τον άλλο. Γιατί ο Τσίρκας είχε το μεγαλείο να παραδεχτεί πως η έντονη κριτική του ίσως και να οφειλόταν σε ένα ανόητο φανατισμό που ήθελε «τη δική (του) αλήθεια πιο ισχυρή» από την αλήθεια του Νομπελίστα ποιητή.

Χρειάζεται ένα μεγάλο μυαλό για να παραδεχτεί ένα δικό του ατόπημα και την αξία εκείνου που βρίσκεται στον «αντίπερα» ιδεολογικό χώρο. Χρειάζεται μια μεγάλη ψυχή για να αναγνωρίσει πως «στην πνευματική περιοχή, ο φανατισμός ακόμη κι ο καλοπροαίρετος, είναι κακός σύμβουλος: εκχυδαΐζει και ισοπεδώνει τα ζητήματα».

Μα ο φανατισμός δεν είναι κακός σύμβουλος μόνο στα πνευματικά πράγματα, όπως ορθά είχε επισημάνει ο Τσίρκας, μα και στα εθνικά και στα πολιτικά, και στα κοινωνικά.

Σε ένα κόσμο όμως που οι μεγάλοι ήταν και παραμένουν, δυστυχώς, τόσο λίγοι, ο φανατισμός είναι ο πιο εύκολος και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προς άγραν «συναγωνιστών» ή «συντρόφων». Γιατί ο διαχωρισμός σε «καλούς – δικούς μας» και «κακούς – άλλους» πάντα, με μια παράλογη λογική, συσπειρώνει και ενισχύει το αίσθημα δικαιοσύνης μας.

Έτσι ο φανατισμός ευδοκιμεί και πολλαπλασιάζεται, εξοντώνοντας και αποβάλλοντας ως ξένο σώμα τους κατά καιρούς Τσίρκες που αρνούνται να υποτάξουν τη σκέψη και τη συνείδηση τους σε φανατισμούς. Έτσι ο φανατισμός καταδικάζει τις πολιτείες να συνεχίζουν να παραδέρνουν ακυβέρνητες: Την Ιερουσαλήμ να θρηνεί ακόμα τα παιδιά της, το Κάιρο να βωλοδέρνει από τη δικτατορία στο θρησκευτικό φανατισμό, την Αλεξάνδρεια να αναπολεί, απλώνοντας την παλάμη, παλιά μεγαλεία…

Οι ακυβέρνητες πολιτείες του Σεφέρη και του Τσίρκα πολλαπλασιάζονται σε Μέση Ανατολή, Αφρική, Ασία, Ευρώπη, Αμερική.

Και έτσι ακυβέρνητοι και φανατισμένοι βλέποντας ο καθένας τη δική του αλήθεια πάντα πιο ισχυρή από την αλήθεια του άλλου, αποβάλλουμε τους σκεπτόμενους, αφού δεν κατανοούμε γιατί δεν μπορούν φανατικά να υπερασπίζονται τη μια ή την άλλη πλευρά, και αποδεχόμαστε τους ακραίους ως διατηρούντες «ξεκάθαρες» θέσεις.

Ανόητοι φανατισμοί, ανόητων ανθρώπων… ένα παγκόσμιο μα και τόσο χαρακτηριστικά δικό μας φαινόμενο.

Υ.Γ. Αφορμή για αυτές τις σκέψεις η παρουσίαση του καθηγητή Γιώργου Γεωργή, Σεφέρης – Τσίρκας: συγκλίσεις και αποκλίσεις.