Με αφορμή τα γενέθλια του κορυφαίου Ούγγρου σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ, στην Κινηματογραφική Στήλη του Tvxs.gr γυρνάμε τον χρόνο πίσω και ξαναβλέπουμε την τελευταία του δημιουργία, το αριστουργηματικό φιλμ: «Το Άλογο του Τορίνο» (The Turin Horse / A torinói ló – 2011). Ένα έργο που μας θυμίζει με τον καλύτερο τρόπο, την αισθαντική χαρά που βιώνει ο θεατής όταν συναντά επί της μεγάλη οθόνης μία ολοκληρωμένη καλλιτεχνική δημιουργία του σπουδαίου Μπέλα.

«Τα έργα του Μπέλα είναι οργανικά και στοχαστικά στις προθέσεις τους από το να είναι συνοπτικά και σύγχρονα. Οι ταινίες του στοχάζονται πάνω στη ζωή με τρόπο που είναι σχεδόν αδύνατο να βρεις σε μια συνηθισμένη μοντέρνα ταινία. Και πλησιάζουν τόσο περισσότερο στους αληθινούς ρυθμούς της ζωής, που είναι σαν να παρακολουθείς τη γέννηση ενός καινούργιου σινεμά. Είναι ένας από τους λίγους αυθεντικούς οραματιστές κινηματογραφιστές.» – Γκας Βαν Σαντ

«Το Άλογο του Τορίνο» / The Turin Horse / A torinói ló
Σκηνοθεσία: Μπέλα Ταρ
Σενάριο: Μπέλα Ταρρ, László Krasznahorkai
Ηθοποιοί: Γιάνος Ντερζί, Έρικα Μποκ, Μιχάλι Κόρμος
Χώρα: Ουγγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Η.Π.Α.
Έτος: 2011
Διάρκεια: 146 λεπτά
Φορμάτ: Ασπρόμαυρο

«Τορίνο, 3 Ιανουαρίου 1889: ο Φρίντριχ Νίτσε, βγαίνει από την πόρτα του σπιτιού που διαμένει, στην οδό Κάρλο Άλμπερτ 6. Όχι μακριά από αυτόν, ο οδηγός ενός δίτροχου κάρου έχει πρόβλημα με το πεισματάρικο άλογό του. Όσο κι αν το τσιγκλά, το άλογο αρνείται να κουνηθεί και τότε ο οδηγός χάνει την υπομονή του και αρχίζει να το μαστιγώνει. Ο Νίτσε μπαίνει στη μέση με φούρια για να δώσει τέλος σε αυτή τη βίαιη σκηνή, αγκαλιάζοντας το λαιμό του αλόγου και κλαίγοντας. Ο σπιτονοικοκύρης του, τον παίρνει μέσα στο σπίτι, τον βάζει να ξαπλώσει ακίνητο και σιωπηλό για δύο μέρες, μέχρι που ο Νίτσε θα μουρμουρίσει τα απαραίτητα τελευταία του λόγια και θα ζήσει για ακόμα 10 χρόνια, βουβός και παράφρων, με τη φροντίδα της μητέρας του και των αδελφών του. Δεν γνωρίζουμε τι απέγινε το άλογο…»

Αυτά ακριβώς, είναι τα εισαγωγικά λόγια του Μπέλα Ταρρ, στην αρχή της ταινίας του, που πιάνει την αφήγηση αμέσως μετά από αυτά τα γεγονότα και αποτελεί μια συγκλονιστική περιγραφή της δύσκολης ζωής του οδηγού του κάρου, της κόρης του και του αλόγου. Δείχνοντας μας, πως τρία απλά πράγματα, ένας αγρότης, μια κόρη κι ένα γέρικο και κουρασμένο άλογο, μπορούν να συνθέτουν μία τραγική ιστορία.

Όπως δυστυχώς έχει ανακοινώσει ο ίδιος ο Ούγγρος σκηνοθέτης, αυτή είναι η τελευταία του ταινία. Κι εδώ, συνεργάζεται ξανά με τον συν-σεναριογράφο του, τον συγγραφέα Laszlo Krasznahorkai. Η λιτότητα της ταινίας, φτάνει στο έπακρο, για να τονίσει την αίσθηση του θανάτου, τη μοναξιά, την τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης, μέσα από τη ζωή δύο απλών ανθρώπων που ο σισύφειος αγώνας τους για επιβίωση, συνδέεται με την σκληρή και πεζή καθημερινότητα.

Τα φιλμ του Μπέλα Ταρρ, αντί να λέμε ότι είναι ασπρόμαυρα θα ταίριαζε καλύτερα αν λέγαμε πως συνδυάζουν το σκοτεινό γκρίζο με το φωτεινό γκρίζο. Κάποτε, ρώτησαν τον σκηνοθέτη, γιατί το γκρι, κυριαρχεί στις ταινίες του, κι αυτός τους απάντησε: «Γιατί αυτή είναι η πραγματικότητα. Λένε, πως η ζωή είναι πολύχρωμη, όμως για κοίτα γύρω σου!».

Παρ’ όλη την πεσιμιστική αυτή διάθεση του ίδιου του καλλιτέχνη, πρέπει να παραδεχθώ, πως η τέχνη του Μπέλα Ταρρ, με γεμίζει χαρά. Αισθαντική χαρά, καθώς μιλάμε για έναν μοναδικό καλλιτέχνη, με τόση δύναμη, που μπορεί να συνθέσει πανέμορφες όσο και περίπλοκες κινήσεις της κάμερας, χωρίς να πέφτει στην παγίδα των εύκολων λύσεων της μανιέρας.

Τα φιλμ του Ούγγρου σκηνοθέτη, είναι ένα σύνολο χειρονομιών, βλεμμάτων, φωνών, κορμιών και τοπίων. Αν αγαπάω τις ταινίες του Μπέλα, είναι γιατί πήρε τοις μετρητοίς τη σκέψη πως η γνώση στην κινηματογραφική τέχνη, δημιουργείται μέσα από την τέχνη, του να βλέπεις. Το να παρακολουθείς μια ταινία, δεν είναι σε καμία περίπτωση μια εύκολη διαδικασία. Το βλέμμα, πρέπει να ενοχλείται όσο το δυνατό λιγότερο από άχρηστα στοιχεία.

Αυτή ακριβώς η σύνδεση, είναι που ενοποιεί τα πάντα με μια κίνηση και γίνεται πιο αισθητή μέσα από τις αργές, μακριές, συχνά καμπυλωτές κινήσεις της κάμερας που κινείται από αντικείμενο σε αντικείμενο, χωρίς να σταματά. Αγγίζει έτσι απαλά τον κόσμο από κοντά, ενώ ταυτόχρονα τον παρατηρεί συνολικά. Ο Μπέλα Ταρρ, χρησιμοποιεί όσο μπορεί λιγότερα πλάνα γιατί κάθε συγκόλληση του φιλμ, είναι ταυτόχρονα κι ένα κόψιμο, ένα σκίσιμο στο ύφασμα της ζωής. Χρειαζόμαστε, πραγματικά τις ταινίες του Μπέλα, για να θυμόμαστε εν τέλει, ότι ο Κινηματογράφος είναι πράγματι η Έβδομη Τέχνη…

Μπέλα Ταρ

Ο Μπέλα Ταρ (Bela Tarr) γεννήθηκε στις 21 Ιουλίου του 1955 στο Πεκ της Ουγγαρίας. Από τα 16 του αρχίζει να γυρίζει ερασιτεχνικά super 8. Αργότερα εργάστηκε στο Εθνικό Οίκο Κουλτούρας και Ανάπλασης. Τα ερασιτεχνικά φιλμάκια του τράβηξαν την προσοχή των ανθρώπων του στούντιο Bela Balazs, που τον βοηθούν να γυρίσει την πρώτη του ταινία.

Μετά από μια σειρά έργων που συνδυάζουν τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό με τον ανθρωποκεντρισμό, συνεργάζεται μόνιμα με τον συγγραφέα Laszlo Krasznahorkai αλλά και με τη σύζυγό του και μοντέζ των έργων του Agnes Hranitzky σε μια σειρά ταινιών με εντελώς προσωπική αφηγηματική, εικαστική αλλά και φιλοσοφική άποψη.

Το σύνολο του έργου του έχει προβληθεί στα μεγαλύτερα φεστιβάλ (Τορόντο, Μόντρεαλ, Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Θεσσαλονίκη), ενώ οι επιφανέστεροι κριτικοί (Susan Sontag, Jonathan Rosenbaum, Roger Ebert), αλλά και πολλοί σημαντικοί σκηνοθέτες (Jim Jarmush, Gas Van Sant), τον κατατάσσουν δικαίως ανάμεσα στους κορυφαίους δημιουργούς όλων των εποχών.

«Η ταινία μας, ακολουθεί το εξής ερώτημα: Τι απέγινε στ’ αλήθεια στο άλογο; Ο Όλσντορφερ, ο αμαξάς, και η κόρη του ζουν σε ένα υποστατικό. Συντηρούνται με πολύ σκληρή δουλειά: η μόνη πηγή εισοδήματος που έχουνε είναι το άλογο και η άμαξα – αυτό είναι το μόνο που έχουν για να πορεύονται. Ο πατέρας αναλαμβάνει διάφορες μεταφορές ως αμαξάς και η κόρη του φροντίζει το σπίτι. Ζούνε μια πολύ φτωχική και απίστευτα μονότονη ζωή. Οι κινήσεις που κάνουν, οι αλλαγές των εποχών και οι διάφορες ώρες της μέρας είναι που υπαγορεύουν τον ρυθμό και τη ρουτίνα που τους έχει επιβληθεί τόσο σκληρά. Η ταινία δείχνει τη θνητή φύση των όντων, με αυτόν τον βαθύ πόνο που όλοι εμείς, που είμαστε όλοι καταδικασμένοι να πεθάνουμε, νιώθουμε μέσα μας.» – Μπέλα Ταρρ

Φιλμογραφία

• 2011: Το άλογο του Τορίνο
• 2007: Ο άνθρωπος από το Λονδίνο
• 2004: Visions of Europe (μέρος «Πρόλογος»)
• 2000: Οι αρμονίες του Βεκμάιστερ
• 1995: Ταξίδι στη Μεγάλη Ουγγρική Πεδιάδα (μικρού μήκους)
• 1994: Satantango
• 1990: City Life (ντοκυμαντέρ)
• 1990: Το τελευταίο καράβι (μικρού μήκους)
• 1988: Κολαστήριο
• 1984: Φθινοπωρινό Αλμανάκ
• 1982: Προκατασκευασμένες σχέσεις
• 1982: Μάκβεθ (τηλεοπτικό)
• 1981: Ο Αουτσάιντερ
• 1979: Οικογενειακή φωλιά
• 1978: Ξενοδοχείο Magnezit (μικρού μήκους)

«Οι ταινίες του Μπέλα Ταρ μας θυμίζουν την παράξενη και πανέμορφη δυνατότητα του αφηγηματικού σινεμά που τόσο συχνά βρίσκεται πίσω από προβλέψιμες συμβάσεις και φόρμουλες.» – Τζιμ Τζάρμους

Διαβάστε επίσης:
Αφιέρωμα – Δώδεκα ασπρόμαυρα κινηματογραφικά αριστουργήματα του 21ου αιώνα