Όλα ξεκίνησαν με μια κατσίκα. Το συμπαθές, πλην ατυχές ζώο γεννήθηκε στις Κάτω Χώρες την άνοιξη του 1939 και οι προοπτικές του δεν φαίνονταν καλές εξαρχής. Στην αριστερή πλευρά του σώματός του, ένα γυμνό κομμάτι σημάδευε το σημείο όπου θα έπρεπε να προβάλλει το μπροστινό πόδι της. Το δεξί μπροστινό πόδι της ήταν τόσο παραμορφωμένο, που παρέπεμπε σε κούτσουρο. Το περπάτημα στα τέσσερα θα ήταν, τουλάχιστον, προβληματικό.

Όταν έγινε τριών μηνών, η κατσίκα υιοθετήθηκε από κτηνιατρικό ινστιτούτο και μεταφέρθηκε σε ένα λιβάδι. Εκεί αυτοσχεδίασε γρήγορα προσπαθώντας να βρει έναν τρόπο να κινείται. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μια κίνηση μεταξύ καγκουρό και λαγού.

Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να συμπληρώσει τον πρώτο χρόνο ζωής και σκοτώθηκε σε ατύχημα. Αλλά υπήρχε μια τελευταία έκπληξη στον σκελετό της.

Για αιώνες, οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα οστά μας ήταν σταθερά. Ότι αναπτύσσονται με προβλέψιμο τρόπο, σύμφωνα με τις κληρονομικές γονιδιακές «οδηγίες» των προηγούμενων γενεών. Αλλά όταν ένας Ολλανδός ανατόμος μελέτησε τον σκελετό της κατσίκας, διαπίστωσε ότι αυτός είχε αρχίσει να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες κίνησής της. Έτσι, το σκελετικό πλαίσιο της κατσίκας είχε αρχίσει να μοιάζει πολύ με εκείνο των ζώων που κινούνται με άλματα.

Σήμερα είναι αποδεδειγμένο ότι οι σκελετοί μας είναι εκπληκτικά εύπλαστοι. Έτσι, παρόλο που ο σκελετός του κάθε ανθρώπου αναπτύσσεται σύμφωνα με ένα βασικό πρότυπο που βρίσκεται στο DNA του, στη συνέχεια προσαρμόζεται για να ικανοποιήσει τις μοναδικές συνήθειες της ζωής του κάθε ατόμου ξεχωριστά.

Αυτό η γνώση οδήγησε σε έναν επιστημονικό υποκλάδο γνωστό ως «οστεοβιογραφία» – κυριολεκτικά μια «βιογραφία» των οστών – που ασχολείται με την εξέταση ενός σκελετού με στόχο να βγάλουμε συμπεράσματα για τον τρόπο ζωής του ιδιοκτήτη του. Και υπάρχουν πολλές αποδείξεις από αυτή τη μελέτη, ότι η σύγχρονη ζωή έχει αντίκτυπο στα οστά μας.

Το «μυστήριο» των «γιγάντων» του Γκουάμ

Η αρχαιολογία, η ανθρωπολογία και η ιστορία καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα από τον αντίθετο δρόμο. Το περιβάλλον και οι προκλήσεις επιβίωσης που είχε να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος, δεν επιδρούσαν μόνο στη συγκρότηση της συνείδησής του, αλλά και στην βιολογική του εξέλιξη και οστεακή ανάπτυξη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το «μυστήριο» των «δυνατών ανδρών» του Γκουάμ στις Μαριάνες νήσους. Το 1924, στο νησί Τινιάν, στον Ειρηνικό Ωκεανό, 2.560 χιλιόμετρα ανατολικά των Φιλιππίνων, ανακαλύφθηκε ένας πελώριος ανδρικός σκελετός που χρονολογήθηκε μεταξύ του 16ου και του 17ου αι. Τα οστά του έδειχναν ότι ήταν εξαιρετικά δυνατός και ασυνήθιστα ψηλός.

Η ανακάλυψη φαινόταν να τεκμηριώνει του τοπικούς θρύλους για τους «τεράστιους» ήρωες με τις υπεράνθρωπες ικανότητες.

Καθώς ανακαλύφθηκαν και άλλοι τάφοι με ανάλογα ευρήματα, κατέστη σαφές ότι ο πρώτος σκελετός δεν ήταν κάποιου είδους «ανωμαλία». Αλλά ότι το Τινιάν και τα γύρω νησιά κατοικούνταν από μια φυλή εξαιρετικά δυνατών ανδρών. Αλλά από πού πήραν τη δύναμή τους;

Η απάντηση βρισκόταν ακριβώς δίπλα. Στην περίπτωση του πρώτου σκελετού, ο τάφος βρισκόταν ανάμεσα σε 12 επιβλητικές, σκαλισμένες, πέτρινες κολόνες. Ανάλογα ευρήματα και στους άλλους τάφους έδειξαν ότι οι άνθρωποι που μετάφεραν και κατασκεύασαν αυτά τα τεχνουργήματα από τεράστιες πέτρες, θα έπρεπε να είναι ιδιαίτερα δυνατοί για να το κάνουν. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν πέτρινες κατασκευές που ζύγιζαν πάνω από 10 τόνους. Και οι οστεοβιογράφοι κατέληξαν στο εξής: Δεν επρόκειτο για μια «μυστηριώδης φυλή γιγάντων», αλλά απλώς για άνδρες που δούλευαν πολύ σκληρά.

Το «περίεργο», νέο οστό στο κρανίο μας

‘Ετσι, εάν στο μέλλον η ίδια τεχνική χρησιμοποιηθεί για να ανακαλύψουν οι επιστήμονες πώς ζούσαν οι άνθρωποι το 2019, θα βρουν χαρακτηριστικές αλλαγές στους σκελετούς μας που αντικατοπτρίζουν τον σύγχρονο τρόπο ζωής μας.

Μία προεξοχή στο κρανίο μας είναι από τις χαρακτηριστικότερες ανακαλύψεις των επιστημόνων που τεκμηριώνουν την εξελικτική πορεία των οστών μας. Βρίσκεται στο πίσω και κάτω μέρος του κρανίου, ακριβώς πάνω από τον σβέρκο. Μπορεί να γίνει αισθητό με την αφή ή ακόμη και είναι ορατό σε περίπτωση που δεν υπάρχουν μαλλιά. Δεν το έχουν όλοι οι άνθρωποι, αλλά, σύμφωνα με τον κλινικό γιατρό, Ντέιβιντ Σαχάρ, που μίλησε στο BBC, τα τελευταία 20 χρόνια το παρατηρεί σε όλο και περισσότερους από τους ασθενείς του.

Από το 1885 που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά μέχρι και πρόσφατα, αυτή η προεξοχή θεωρούνταν εξαιρετικά σπάνια. Η σύγχρονη έρευνα όμως αποκάλυψε, ότι ένας στους τέσσερις ανθρώπους ηλικίας 18 – 30 ετών, την έχει.  Αλλά τι θα μπορούσε να είναι αυτό; Και πρέπει να ανησυχούμε;

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η εμφάνισή της και η εκρηκτική της διάδοση οφείλεται στη στάση του σώματος με την ενίσχυση της εργασίας πάνω από ένα γραφείο και τη χρήση κινητών και υπολογιστών. Καθώς σκύβουμε πάνω από το γραφείο, το κεφάλι μας γέρνει προς τα εμπρός. Αυτό συνιστά πρόβλημα, διότι το μέσο βάρος του ανθρώπινου κεφαλιού είναι περίπου 4,5 κιλά. Όσο έχουμε όρθια στάση, αυτό το βάρος κατανέμεται σωστά. Αλλά όταν σκύβουμε πάνω από τον υπολογιστή ή το κινητό, οι λαιμοί μας πιέζονται πολύ για να κρατήσουν το κεφάλι. ‘Ετσι, το σώμα προσαρμόζεται στη νέα ανάγκη δημιουργώντας νέα στρώματα οστού, μετατοπίζοντας το βάρος πάνω τους.

Γιατί όμως η εμφάνιση του νέου οστού δεν είχε συμβεί και πριν τη σύγχρονη τεχνολογία, τότε που οι άνθρωποι επίσης έσκυβαν για να διαβάσουν; Η απάντηση βρίσκεται στη συχνότητα. Πολλοί λιγότεροι άνθρωποι διάβαζαν στο παρελθόν και για πολύ λιγότερη ώρα. Ο λαιμός τα έβγαζε πέρα μια χαρά. Ακόμη και το 1973, ο μέσος Αμερικανός δεν  έσκυβε πάνω από ένα κείμενο για πάνω από δύο ώρες τη μέρα. Σήμερα, με τα κινητά, τα τάμπλετ και τους υπολογιστές, αυτός ο χρόνος έχει υπερ-πολλαπλασιαστεί.

«Χάνοντας»… τους αγκώνες μας! 

Στην άλλη πλευρά του κόσμου, στη Γερμανία, οι επιστήμονες ανακάλυψαν μια άλλη περίεργη εξέλιξη: Οι αγκώνες μας συρρικνώνονται. Η Κριστιάνε Σέφερ μελετούσε μετρήσεις σωματικού βάρους παιδιών σχολικής ηλικίας όταν διαπίστωσε αυτή την τάση. Στη συνέχεια συνέκρινε μετρήσεις ύψους σε σχέση με το πλάτος των αγκώνων, με διαφορά μόλις μίας δεκαετίας (1999 – 2009). Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: Διαπίστωσε ότι οι σκελετοί των παιδιών γίνονταν όλο και πιο εύθραυστοι κάθε χρόνο.

Αρχικά η Σέφερ σκέφτηκε ότι οι λόγοι ήταν γενετικοί. Αλλά ήταν δύσκολο να αλλάξει το DNA του πληθυσμού μέσα σε μόλις 10 χρόνια. Η δεύτερη υπόθεση ήταν η κακή διατροφή, αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα στη Γερμανία. Η τρίτη υπόθεση ήταν πως η σημερινή νεολαία είναι μια γενιά «καναπεδάκηδων».

Τελικά οι επιστήμονες αποφάσισαν να δώσουν στα παιδιά ένα ερωτηματολόγιο για τις καθημερινές τους συνήθειες, και τους φόρεσαν έναν μετρητή βημάτων για μια εβδομάδα. Διαπίστωσαν μια πολύ δυνατή σχέση ανάμεσα στη σκελετική δύναμη των παιδιών και στο χρόνο που βαδίζουν.

Είναι ήδη γνωστό ότι κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τους μύες μας, βοηθάμε στην αύξηση της μάζας των οστών που τους υποστηρίζουν. Έτσι, οι συρρικνωμένοι σκελετοί των παιδιών μοιάζουν με μια απλή προσαρμογή στη σύγχρονη ζωή, καθώς δεν έχει νόημα να μεγαλώνουν τα οστά που δεν χρειάζονται.

Το ίδιο συμβαίνει και με το σαγόνι. Η ανάπτυξη και το σχήμα της γνάθου καθορίστηκε κυρίως από το αν το εξεταζόμενο άτομο είχε μεγαλώσει σε μια κοινωνία κυνηγών – τροφοσυλλεκτών ή σε μια κοινότητα που βασιζόταν στην αγροτική καλλιέργεια.

Στις σύγχρονες κοινωνίες που βασίζονται στη γεωργία, το φαγητό είναι απαλό και νόστιμο και μπορούμε να το απολαύσουμε χωρίς να χρειαστεί να το ξεσκίσουμε με τα δόντια. Λιγότερο μάσημα καθιστά πιο αδύναμους τους μύες, πράγμα που σημαίνει ότι τα σαγόνια μας δεν αναπτύσσονται τόσο δυνατά. Διαπιστώθηκε μάλιστα, πως οι αλλαγές στη διατροφή, άρα και στα οστά της γνάθου και της οδοντοστοιχίας, επηρέασαν και την προφορά του λόγου.