Η διαστημική κούρσα ΗΠΑ – Ρωσίας ξεκίνησε με ένα «μπιπ», το διάσημο ηχητικό σήμα του δορυφόρου Sputnik -του πρώτου δορυφόρου στην ιστορία της ανθρωπότητας- ο οποίος εκτοξεύθηκε από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν, πριν από 60 χρόνια (στις 4 Οκτωβρίου 1957) και τελείωσε με μία χειραψία στο Διάστημα 18 χρόνια αργότερα. Η χειραψία εκείνη σηματοδότησε την έναρξη της διεθνούς συνεργασίας για την κατάκτηση του Διαστήματος. Αλλά την τελευταία δεκαετία καταγράφεται μία τεράστια αλλαγή. Η εξερεύνηση του Διαστήματος έπαψε να είναι αρμοδιότητα ή προνόμιο αποκλειστικά των κρατών. Στο «παιχνίδι» μπήκαν ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες και προωθούν την έρευνα πολύ πιο δυναμικά και με πολύ πιο ταχείς ρυθμούς.

Στη νέα διαστημική κούρσα οι ιδιωτικές εταιρείες ανταγωνίζονται τόσο μεταξύ τους, όσο και με τις κρατικές διαστημικές υπηρεσίες. Μόνο που αυτή τη φορά, το κίνητρο δεν είναι η κυριαρχία και η πρωτιά στην κατάκτηση ενός συγκεκριμένου στόχου, αλλά η αγορά, οι πελάτες.

Συνεπώς, το ερώτημα που τίθεται, σύμφωνα με το theconversation.com, είναι ποιοι είναι οι βασικοί αυτοί παίκτες και πώς αναμένεται να αλλάξουν την επιστήμη, την τεχνολογία, συνεπώς και την πολιτική της εξερεύνησης του Διαστήματος.

Εάν βάλει κανείς τη φράση «private space exploration» (ιδιωτική εξερεύνηση του Διαστήματος) σε μία διαδικτυακή μηχανή αναζήτησης θα βρεθεί μπροστά σε δημοσιεύματα με τίτλους όπως: «Έξι ιδιωτικές εταιρείες που θα μπορούσαν να εκτοξεύσουν ανθρώπους στο Διάστημα», «Οι 10 πιο καινοτόμες διαστημικές εταιρείες στον κόσμο» ή, «Δέκα σημαντικοί παίκτες στη διαστημική κούρσα των ιδιωτικών εταιρειών». Αυτό που είναι εμφανές με την πρώτη ματιά είναι ότι σχεδόν όλες αυτές οι εταιρείες βρίσκονται στις ΗΠΑ.

Σπούτνικ

Βεβαίως, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της κατασκευής δορυφόρων και της εκτόξευσης αυτών σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη για τις τηλεπικοινωνίες και στην αποστολή πληρώματος και φορτίου (ερευνητικός εξοπλισμός κλπ) στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) και πέραν αυτού.

Στην αγορά δορυφόρων (satellite market) ιδιωτικές εταιρείες δραστηριοποιούνται σε πολλά κράτη εδώ και χρόνια.

Η συμβολή τους στην ανάπτυξη της μη κρατικής εξερεύνησης του Διαστήματος υπήρξε καθοριστική, καθώς άνοιξε τον δρόμο σε  επιχειρηματίες με όραμα αλλά και πόρους, που θέλουν να χαράξουν το δικό τους «μονοπάτι» στο Διάστημα.

Αυτή τη στιγμή, εταιρείες στις ΗΠΑ έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους σε επανδρωμένες διαστημικές αποστολές.

Τρεις εξ αυτών, οι οποίες και έχουν κάνει σημαντικά βήματα προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση, είναι η SpaceX, η Blue Origin και η Virgin Galactic.

Βασικός στόχος και των τριών είναι η μείωση του κόστους πρόσβασης στο Διάστημα -κυρίως μέσω της επαναχρησιμοποίησης των πυραύλων και των διαστημικών σκαφών- κάνοντας με αυτόν τον τρόπο το Διάστημα προσβάσιμο σε πολίτες, σε άτομα δηλαδή, τα οποία δεν διαθέτουν την ειδική, υψηλών απαιτήσεων, εκπαίδευση αστροναύτη. Επιπλέον και οι τρεις εταιρείες, έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς: Το προσωπικό πάθος των επικεφαλής τους.

Η SpaceX ιδρύθηκε το 2002 από τον Elon Musk, τον γνωστό πολυεκατομμυριούχο, επιχειρηματία, μηχανικό και εφευρέτη. Φιλοδοξία της SpaceX ήταν και είναι «να φέρει επανάσταση στη διαστημική τεχνολογία, με απώτερο σκοπό να δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ζήσουν σε άλλους πλανήτες». Προκειμένου να φτάσει τον στόχο της, η εταιρεία εξειδικεύτηκε στον σχεδιασμό, την κατασκευή και την εκτόξευση πυραύλων, ερχόμενη σε άμεσο ανταγωνισμό με την United Launch Alliance (κοινοπραξία Boeing και Lockheed Martin), την ανάδοχο εταιρεία των πυραύλων της NASA και του αμερικανικού Υπουργείου Άμυνας.

Η επιτυχία της ήταν αξιοσημείωτη. Με τον πύραυλο Falcon 9 και το διαστημόπλοιο Dragon, έγινε η πρώτη εμπορική εταιρεία που «έδεσε» διαστημόπλοιο στον ISS το 2012. Τώρα πια, η εταιρεία εκτελεί τακτικό «δρομολόγιο» στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, μεταφέροντας φορτίο. Αλλά μέχρι στιγμής, χωρίς αστροναύτες.

Το Dragon καθώς «κλειδώνει» στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό

Ωστόσο, επειδή ο Falcon Heavy μπορεί να συγκριθεί με τον πύραυλο Saturn 5 που εκτόξευσε τους αστροναύτες του Apollo, η SpaceX έχει σχεδιάσει το όχημά του με την προοπτική να στείλει αστροναύτες στη Σελήνη μέχρι το 2018 και στον Άρη ήδη από το 2024.

Στις 29 Σεπτεμβρίου, πριν από έναν μήνα, ο Musk επαναπροσδιόρισε τα σχέδιά του, ανακοινώνοντας το εξαιρετικά φιλόδοξο project BFR, σύμφωνα με το οποίο όχι μόνο θα μεταφέρει φορτία και εξερευνητές στο φεγγάρι και τον Άρη, αλλά θα μπορούσε επίσης να μειώσει τον χρόνο ταξιδιού μεταξύ των πόλεων στη Γη. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Musk ένα «πυραυλικό ταξίδι» από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη θα μπορούσε να διαρκέσει μόλις 29 λεπτά, καθώς ο πύραυλος αναπτύσσει ταχύτητα 27.000 χλμ. την ώρα.

Το εάν τελικά η εταιρεία του καταφέρει να στείλει αστροναύτες στο φεγγάρι το 2018 μένει να αποδειχθεί. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Άλλωστε, το 2018 είναι η χρονιά που και η Blue Origin, η  οποία ιδρύθηκε το 2000 από τον Jeff Bezos, τον επίσης πολυεκατομμυριούχο ιδρυτή της Amazon, θέλει να στείλει ανθρώπους στο Διάστημα. Ωστόσο, οι στόχοι των δύο εταιρειών είναι διαφορετικοί. Η Blue Origin επικεντρώνεται στην επίτευξη υποτροχιακών επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων με στόχο τον διαστημικό τουρισμό.

Η εταιρεία του Bezos  έχει αναπτύξει ένα κάθετο όχημα εκτόξευσης (το New Shepard, προς τιμή του πρώτου Αμερικανικό αστροναύτη που ταξίδεψε στο Διάστημα, Alan Shepard) το οποίο μπορεί να φτάσει σε υψόμετρο 100 χλμ. από την επιφάνεια της Γης, σημείο το οποίο καθορίζει πού αρχίζει το «Διάστημα» (η Διεθνής Ομοσπονδία Αεροναυτικής (Fédération Aéronautique Internationale / FAI) έχει υιοθετήσει την λεγόμενη Γραμμή Κάρμαν (Kármán line), η οποία βρίσκεται σε ύψος 100 χιλιόμετρα / 62 μίλια, ως τον πρακτικό ορισμό του διαχωρισμού μεταξύ της Αεροναυτικής και της Αστροναυτικής).

Στη συνέχεια, ο πύραυλος επιστρέφει στη Γη, με τους κινητήρες να καίγονται προς το τέλος της καθόδου, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο  στο διαστημικό σκάφος να προσγειωθεί κάθετα. Οι δοκιμαστικές πτήσεις χωρίς επιβάτες έχουν στεφθεί με επιτυχία. Το ταξίδι στο Διάστημα και πίσω στη Γη θα διαρκεί περίπου 10 λεπτά.

Αλλά, η Blue Origin έχει ανταγωνιστή τηVirgin Galactic, η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως «η πρώτη εμπορική διαστημική γραμμή στον κόσμο». Ιδρύθηκε το 2004 από τον Richard Branson, επίσης πολυεκατομμυριούχο επιχειρηματία με πεδίο δράσης την τεχνολογία και τη λιανική και σχεδιάζει τη μεταφορά έξι επιβατών ανά υποτροχιακή πτήση, δίνοντας τους τη δυνατότητα να αιωρηθούν έξι λεπτά χωρίς βαρύτητα μέσα στο σκάφος, κατά τη διάρκεια μιας πτήσης συνολικής διάρκειας δυόμισι ωρών.

Η τεχνολογία της διαφέρει από της SpaceX και της Blue Origin, καθώς η εκτόξευση στο Διάστημα δεν γίνεται από το έδαφος, αλλά από τζετ. Το μητρικό αεροσκάφος πετά σε ύψος 18 χλμ (περίπου διπλάσιο από αυτό που πετούν τα αεροπλάνα) και απελευθερώνει ένα μικρότερο, πυραυλοκίνητο διαστημόπλοιο, το SpaceShip Two, το οποίο προωθείται σε ύψος περίπου 100 χλμ. και βγαίνει από την ατμόσφαιρα.

Το πρόγραμμα καθυστέρησε λόγω τεχνικών δυσκολιών και στη συνέχεια λόγω του τραγικού θανάτου του πιλότου Mike Alsbury, ο οποίος έχασε τη ζωή του όταν το SpaceShip Two εξερράγη στον αέρα κατά τη διάρκεια δοκιμαστικής πτήσης το 2014. Προς το παρόν δεν έχει οριστεί η ημερομηνία της πρώτης πτήσης με επιβάτες.

Επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι πριν από μία δεκαετία, το 2007, η Google ανακοίνωσε τον διαγωνισμό Google Lunar XPrize, με μότο «Καλωσορίσατε στη νέα διαστημική κούρσα». Σκοπός του βραβείου είναι μια ρομποτική αποστολή στο φεγγάρι: Ένα όχημα το οποίο θα προσεδαφιστεί στη Σελήνη και θα διανύσει απόσταση 50 μ. για να  στείλει στη Γη εικόνες και βίντεο υψηλής ευκρίνειας. Ο διαγωνισμός είναι σε εξέλιξη. Πέντε ιδιωτικά χρηματοδοτούμενες ομάδες πρέπει να εκτοξεύσουν το διαστημόπλοιο τους στο φεγγάρι μέχρι τα τέλη του 2017 –που όπου να’ ναι εκπνέει.

Οι ισχυροί διεθνείς δεσμοί και η «νεκρή ζώνη» 

Τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, τα διαστημικά προγράμματα ΗΠΑ και Ρωσίας συμπληρώθηκαν μεταξύ τους κατά τρόπο ομαλό, παρότι δεν επρόκειτο για κάτι που συνέβη σκοπίμως. Με το τέλος του Apollo, το 1975, το αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα εστίασε τις προσπάθειές του στη ρομποτική εξερεύνηση του ηλιακού συστήματος.

Οι περίφημοι ανιχνευτές Voyager μας έδωσαν εκπληκτικές εικόνες του Δία, του Κρόνου, του Ουρανού και του Ποσειδώνα. Οι αποστολές Mariner και Viking στον Άρη οδήγησαν στο Pathfinder, το Spirit, το Opportunity και το Curiosity. Ο Messenger ήταν σε τροχιά γύρω από τον Ερμή και ο Μαγγελάνος σε τροχιά γύρω από την Αφροδίτη.

Όταν το New Horizons έφτασε στον Πλούτωνα το 2006, η αποστολή στον τελευταίο ανεξερεύνητο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος είχε επιτευχθεί.

Η Ρωσία από την πλευρά της, επικεντρώθηκε στις επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις, με τον εξαιρετικά επιτυχημένο διαστημικό σταθμό Mir και το πρόγραμμα για τη μεταφορά κοσμοναυτών και φορτίου προς τον Μιρ και πίσω στη Γη.

Η ιδέας της επανδρωμένης διαστημικής πτήσης στις ΗΠΑ αναβίωσε με το διαστημικό λεωφορείο και την αποστολή για την κατασκευή και λειτουργία του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS).

Η λίστα των κρατών που συμβάλλουν στον ISS αυξάνεται συνεχώς. Το πρόγραμμα μεταφοράς ολοκληρώθηκε το 2011, αλλά εφόσον ο διάδοχός του, το Orion (που κατασκευάστηκε σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος, ESA) δεν πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία τουλάχιστον μέχρι το 2023, η διεθνής κοινότητα εξαρτάται από τη Ρωσία –η οποία και διατηρεί λειτουργικό τον ISS, που σημαίνει επανδρωμένο και με καύσιμα.

Όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία, επιτυχημένα διαστημικά προγράμματα «τρέχει» σήμερα η Ευρώπη, η Ιαπωνία, η Ινδία και η Κίνα. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος ιδρύθηκε μόλις δύο μήνες πριν από την ιστορική χειραψία του 1975, μετά από χρόνια ανεξάρτητης έρευνας στην αεροναυπηγική μηχανική που διεξήγαγαν χώρες μεμονωμένα, όπως η διαστημική υπηρεσία της Κίνας, της  Ιαπωνίας και της Ινδίας, τα «ίχνη» των οποίων στην έρευνα φτάνουν μέχρι τη δεκαετία του 1960. Μικρότερες χώρες, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχουν επίσης φιλόδοξα σχέδια.

Φυσικά, ο ανταγωνισμός καλά κρατεί. Για παράδειγμα, η πεποίθηση ότι η είσοδος της Κίνας στο εν λόγω πεδίο ήταν αρκετή για να πυροδοτήσει το αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα, είναι ευρύτατα διαδεδομένη. Το ανεπτυγμένο διαστημικό πρόγραμμα της Κίνας σημαίνει ότι αυτή τη στιγμή ο «κόκκινος δράκος» ετοιμάζεται να θέσει σε τροχιά γύρω από τη Γη τον δικό της διαστημικό σταθμό έως το 2020. Ήδη, το Tiangong-2, βρίσκεται στο Διάστημα επί σχεδόν ένα χρόνο και μένει επανδρωμένο για έναν μήνα από δύο αστροναύτες, τους «Taikonauts».

Εκτός αυτού, η Κίνα έχει επίσης τρεις επιτυχείς αποστολές στο φεγγάρι. Και η επόμενη αποστολή της, το Chang’e 5, που θα εκτοξευθεί προς το τέλος του 2017, έχει σχεδιαστεί να φέρει δείγματα από τη Σελήνη. Η Κίνα έχει ακόμη δηλώσει την πρόθεση να προσεληνώσει τους αστροναύτες της στο φεγγάρι μέχρι το 2025 -την ίδια χρονική περίοδο κατά την οποία οι ΗΠΑ θα θέσουν το νέο τους διαστημόπλοιο Orion  σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη.

Όμως παρά τον ανταγωνισμό, η επιτυχία των τελευταίων δεκαετιών καταδεικνύει ότι η συνεργασία είναι δυνατή παρά τις μεγάλες εντάσεις που ταλανίζουν τη Γη. Η εξερεύνηση του Διαστήματος μπορεί να λειτουργήσει ως ένα είδος «νεκρής ζώνης» ή «ζώνης ασφαλείας» σε σχέση με τη διεθνή πολιτική σκηνή.

Όπως γράφει το theconversation.com , θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς ο διευρυμένος ρόλος των ιδιωτικών εταιρειών θα επηρεάσει τις διεθνείς, διακρατικές συνεργασίες, δεδομένου μάλιστα, ότι οι περισσότερες από τις εταιρείες εδρεύουν στις ΗΠΑ.

Υγιής ανταγωνισμός ή επικίνδυνο παιχνίδι;

Ένα από τα οφέλη της εισόδου του ιδιωτικού τομέα στην εξερεύνηση του Διαστήματος είναι η αναγνώριση των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας όσον αφορά τις επενδύσεις.

Πρόσφατη παρουσίαση σε  διεθνή τράπεζα με τίτλο «Space, τα επόμενα επενδυτικά σύνορα» ανέφερε ότι «το επενδυτικό ενδιαφέρον έχει συμβάλει στη μείωση του κόστους και στην τόνωση της καινοτομίας στις συναφείς βιομηχανίες, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της διαστημικής οικονομίας».

Μια από τις τελευταίες δεσμεύσεις του Μπαράκ  Ομπάμα ήταν να προεδρεύσει της διάσκεψης Whitehouse Frontiers, όπου η εξερεύνηση του Διαστήματος συζητήθηκε τόσο στο πλαίσιο της αμερικανικής βιομηχανίας όσο και αναφορικά με  την ιδέα της εξερεύνησης νέων κόσμων. Οι διοργανωτές του συνεδρίου συμπεριέλαβαν τη NASA, σκοπίμως ωστόσο οι ομιλητές προέρχονταν από ιδιωτικές εταιρείες τεχνολογίας και επενδύσεων.

Μια άλλη πτυχή του θέματος αφορά το διαστημικό εμπόριο και τον τουρισμό, σημείο στο οποίο εισέρχεται η νομοθεσία. Οι νόμοι, τα καταστατικά, οι κανονισμοί και οι ρυθμίσεις είναι απαραίτητοι προκειμένου να καθοριστεί ο διεθνής χαρακτήρας της εξερεύνησης του Διαστήματος.

Προς το παρόν, την ευθύνη για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας όσον αφορά την ειρηνική χρήση του απώτερου Διαστήματος έχουν τα Ηνωμένα Έθνη μέσω της Υπηρεσίας Διαστημικών Υποθέσεων (Office for Outer Space Affairs), που επιτηρούν τη Συνθήκη για το Διάστημα, η οποία παρέχει το πλαίσιο για τη διακυβέρνηση του Διαστήματος και των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα σε αυτό.

Ο Πλούτωνας από το New Horizons (φωτογραφία Nasa)

Το πλαίσιο έχει σχεδιαστεί σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες για τις θαλάσσιες δραστηριότητες και την εξερεύνηση της Ανταρκτικής. Τέθηκε σε ισχύ το 1967, από τα τρία αρχικά συμβαλλόμενα μέρη -ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και ΕΣΣΔ. Στη συνέχεια τη συνθήκη υπέγραψαν 106 χώρες μεταξύ των οποίων η Κίνα και Βόρεια Κορέα.

Το ζήτημα δεν είναι μόνο οι περιορισμοί όσον αφοράν στον ανταγωνισμό και τα κέρδη. Όσο ο τομέας αναπτύσσεται -όσο περισσότερες ιδιωτικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στην εξερεύνηση του Διαστήματος- τόσο αυξάνεται η πιθανότητα ατυχήματος ή έκτακτης ανάγκης.

Για παράδειγμα, η συνθήκη προβλέπει  ότι σε περίπτωση ατυχήματος, το κράτος που εκτοξεύει έναν ανιχνευτή ή δορυφόρο είναι υποχρεωμένο να καταβάλει αποζημίωση.  Καθώς το κόστος της εξερεύνησης του Διαστήματος είναι κυριολεκτικά αστρονομικό, συνεπώς δυσβάσταχτο για τις φτωχότερες χώρες, αυτές εξαρτώνται όλο και πιο πολύ από τις ιδιωτικές εταιρείες.

Εάνν μια ιδιωτική εταιρεία εκτοξεύσει ένα «αντικείμενο» το οποίο στη συνέχεια προκαλέσει ζημιά στο Διάστημα, το (εκάστοτε) κράτος θα πληρώσει τον λογαριασμό. Συνεπώς, η συνθήκη πρέπει να αλλάξει αναγκάζοντας τις ιδιωτικές εταιρείες να είναι πιο υπεύθυνες. Σοβαρά ζητήματα τίθενται και όσον αφορά την ασφάλεια των αστροναυτών και το νόμιμο δικαίωμα τους σε αυτήν όσο βρίσκονται στο Διάστημα. Αλλά ακόμη και οι νομικοί δεν είναι σίγουροι κατά πόσο ο νόμος συμπεριλαμβάνει -ή θα έπρεπε- τους αστροναύτες των ιδιωτικών εταιρειών.

Θεωρείται βέβαιο, ότι μελλοντικά θα υπάρξει ανάγκη για εκτεταμένη εκδοχή αυτό που σήμερα  ξέρουμε ως Αρχή Πολιτική Αεροπορίας, η οποία θα είναι σε θέση να κατευθύνει και να ελέγχει τις διαδρομές, τις εκτοξεύσεις και τις προσγειώσεις στη Γη, αλλά και διαπλανητικά.

Οι πτυχές που αφορούν την ασφάλεια θα πρέπει να συμπεριληφθούν σε ακριβή και σαφή πρωτόκολλα και να προβλέπουν τα πάντα, από την περίπτωση συντριβής διαστημικού σκάφους ή σύγκρουσης διαστημικών σκαφών, μέχρι την πειρατεία και την αεροπειρατεία. Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται λίγο ζοφερά και να ρίχνουν σκιές στην εξερεύνηση του Διαστήματος, όμως τελικά, είναι μια αναγκαία εξέλιξη.

Η εξερεύνηση του Διαστήματος πυροδοτήθηκε από τις ιδέες, τις δεξιότητες, τις ικανότητες οραματιστών θεωρητικών της μηχανικής, όπως οι Robert H. Goddard, Wernher von Braun, Konstantin E. Tsiolkovsky.

Ίσως είναι τραβηγμένο να πιει κανείς ότι, της νέας κούρσας για την κατάκτηση του Διαστήματος ηγούνται πλέον επιχειρηματίες, όπως οι Bezos, Branson και Musk.

Ίσως στο μέλλον αποδειχθεί ότι ο καθοριστικός παράγοντας, η κινητήριος δύναμη είναι -όπως ήταν πάντα- το όραμα, η εφευρετικότητα και η επιθυμία του ανθρώπου για πρόοδο.