Τις χρησιμοποιεί όλος ο κόσμος. Από τον γείτονα μέχρι τον Πρωθυπουργό. Πολλοί όμως, τις μετατρέπουν σε… μαργαριτάρια. Τι σημαίνουν επιτέλους αυτές οι «ελληνικούρες»; Από πού προέρχονται; Ποια είναι η σωστή τους μορφή; Και πώς μπορούν να ενσωματωθούν σωστά στον καθημερινό μας λόγο;

Ads

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή… Μιλάμε  για ελληνικά από κούνια…

Εξ απαλών ονύχων. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τη φράση για να δηλώσουν κάποια ελαφρότητα, επιπολαιότητα ή αμέλεια. Καμία σχέση. [Έχετε δει ποτέ η προχειρότητα να μαλακώνει τα νύχια;] Η  φράση σημαίνει: ‘από τότε που τα νύχια ήταν απαλά’ δηλαδή από τη βρεφική ηλικία. Απλό και προφανές.

Εκ των ων ουκ άνευ [sine qua non]. Τα απολύτως απαραίτητα δηλαδή, αυτά που δεν παραλείπονται με τίποτα. Με το νόημα συμφωνούμε όλοι, αυτό όμως που κάνουν λάθος οι περισσότεροι είναι ότι τρώνε το «ων» λέγοντας: «εν των ουκ άνευ» κι έτσι, από τη φράση λείπει τελικά κάτι απολύτως απαραίτητο…

Ads

Μέτρον άριστον. Εδώ πάλι, δεν αφαιρούμε αλλά  προσθέτουμε… Κοτσάρουμε ένα «παν» στο ξεκίνημα, το οποίο είναι περιττό. Αν χρειαζόταν, θα το έβαζε από την αρχή, ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος, ο πατέρας της φράσης. Με άλλα  λόγια [ή μάλλον με extra  λόγια], απλώς υπερβαίνουμε το μέτρο που διαφημίζουμε…
 
Πάταξον μεν, άκουσον δε. Άλλη περίπτωση αυτή… Στον αριθμό των λέξεων είμαστε ακριβείς. Το λάθος είναι ότι πολλοί  το λένε ανάποδα: ‘άκουσον μεν, πάταξον δε’… [Κάτι σαν να παίζουν τον παπά με τα ρήματα…] Αυτό που ήθελε να πει ο Θεμιστοκλής σε απλά [σύγχρονα] ελληνικά ήταν: «χτύπα με αλλά…άκουσέ με.»
 
Εξ οικείων τα βέλη και εξ ιδίων τα αλλότρια. Οι φράσεις είναι μια χαρά όταν είναι δύο. Η πρώτη περιγράφει τη δυσάρεστη κατάσταση που κάποιος δικός μας άνθρωπος φίλος ή συγγενής μας επιτίθεται [και μας πληγώνει] με λόγια ή με πράξεις, ενώ η δεύτερη σημαίνει ότι κάποιος κρίνει τους άλλους με βάση τον εαυτό του. Ως εδώ καλά. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν συγχωνεύονται σε μία: ‘εξ ιδίων τα βέλη’ το οποίο δεν μπορείς ούτε καν να το κάνεις εικόνα [σημαίνει ότι τοξεύεις τον εαυτό σου!].
 
Και φτάνουμε σε δυο πονεμένες καταλήξεις… Δυο φράσεις που προέρχονται από τα Ευαγγέλια: Πού την κεφαλήν κλίνη  [και όχι ‘πού την κεφαλήν κλίναι’] που σημαίνει: πού να γείρει το κεφάλι, πού να ξαπλώσει να κοιμηθεί. Περί πολλά ή περί άλλα τυρβάζη [και όχι περί άλλων τυρβάζει], μια φράση που σημαίνει: μεριμνάς και ανησυχείς για πολλά ή ασχολείσαι με άλλα [άσχετα] πράγματα. Μια και πιάσαμε τις φράσεις από την Αγία Γραφή, να το πούμε κι αυτό: βρέχει επί δικαίους και αδίκους [κι όχι επί δικαίων και αδίκων]. Με άλλα λόγια: βρέχει γενικά [για όλους ] αλλά όχι στη γενική [πτώση].
 
Ουφ! Ξεφυσώντας, θυμήθηκα κι άλλα δύο που χρειάζονται προσοχή. Διότι άλλο πεις για κάποιον ότι  Πνέει τα μένεα [είναι φοβερά θυμωμένος, εξοργισμένος] κι άλλο ότι Πνέει τα λοίσθια [είναι στα τελευταία του…].
 
Αν δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τη διαφορά, καλύτερα να κάνεις την πάπια… Προσοχή όμως στο ρήμα! Ποιούμαι  την  νήσσαν  είναι το σωστό και όχι ποιώ  την νήσσαν. Μια και πιάσαμε τη ζωολογία, να αναφέρουμε και τη φράση: κομίζω γλαύκας ες Αθήνας που σημαίνει: παρουσιάζω ως καινούργιο, κάτι που είναι πολύ γνωστό. [Τόσο γνωστό όσο η κουκουβάγια-σύμβολο της πόλης, στους Αθηναίους] καθώς και: περί όνου σκιάς [μια υπόθεση ανάξια λόγου, στην οποία δίνεται μεγαλύτερη σημασία από όση της αξίζει] και εξ όνυχος τον λέοντα [αναγνωρίζω ή καταλαβαίνω κάποιον από ένα μικρό χαρακτηριστικό, μια λεπτομέρεια].
 
Έχουμε επίσης και λέμε: πόσω μάλλον [όχι πόσο μάλλον], παρά πόδα [όχι παρά πόδας], εν κρύπτω και παραβύστω [όχι α-παραβύστω], επί ξυρού ακμής [όχι επί ξηρού εκτός πια αν έβγαλε σπυράκια ο Σάββας Ξηρός], εκ του σύνεγγυς [από πολύ κοντά], αυθωρεί και παραχρήμα [ευθύς αμέσως], ειρήσθω εν πάροδω [όπως λέμε στη νεοελληνική: by the way], αβρόχοις ποσίν [χωρίς να βραχούν τα πόδια, μεταφορικά χωρίς κόπο], συνελόντι ειπείν [δηλαδή: συνοπτικά] και άλλες υπέροχες ελληνικές φράσεις ων ουκ έστιν αριθμός.