«Αυτή τη περίοδο τελειώνω ένα διήγημα που έχει ως θέμα του το ρατσισμό», λέει ο Τεύκρος Μιχαηλίδης ανοίγοντας φιλόξενα την πόρτα του γραφείου του. «Γράφω μια συλλογή εφτά αστυνομικών διηγημάτων που φωτογραφίζουν μερικές όψεις της κρίσης. Το πρώτο διήγημα έχει τίτλο «Τζαμάλ» και αντικείμενο τη δολοφονία ενός Μπανγκλαντεσιανού από μια ναζιστική ομάδα κρούσης. Η ιστορία είναι περίπου πραγματική. Ξέρετε βέβαια ότι πριν από τη δολοφονία του τον Παύλου Φύσσα είχαν δολοφονηθεί αρκετοί μετανάστες και σχεδόν κανείς δεν το ανέφερε», συμπληρώνει.

«Είναι φοβερό, όμως ακόμα κι η ευαισθητοποίησή μας ενάντια στο ρατσισμό έχει ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Δεν γνωρίζαμε καν το όνομα των ξένων νεκρών – πόσο μάλλον των θυμάτων ξυλοδαρμών. Χρειάστηκε να δολοφονηθεί ένας Έλληνας για να ευαισθητοποιηθούμε», προσθέτει ο πολυγραφότατος συγγραφέας και μεταφραστής, στον οποίο η γαλλική κυβέρνηση απένειμε το 2006 τον τίτλο τού Ιππότη του Τάγματος των Ακαδημαϊκών Φοινίκων.

Διδάκτωρ μαθηματικών του Πανεπιστημίου Pierre et Marie Curie, ο Τεύκρος Μιχαηλίδης εργάζεται ως καθηγητής στη μέση εκπαίδευση από το 1981. «Με τη δουλειά μου προσπαθώ να κάνω τα νέα παιδιά ν’ αγαπήσουν τα μαθηματικά», εξηγεί. «Δεν νομίζω πως θα μπορούσα με τον ίδιο τρόπο να πείσω τον κόσμο να μην είναι ρατσιστής. Με το διήγημα, λοιπόν, δοκιμάζω έναν άλλο τρόπο, φέρνω μπροστά στα μάτια του αναγνώστη την πραγματική, αρετουσάριστη εικόνα του φαινομένου».

Σε μια εκτενή συνέντευξη για το 1againstracism.gr, ο Τεύκρος Μιχαηλίδης δίνει τη δική του «ανάγνωση» για τη ρατσιστική βία. Με ιστορίες από τη Γαλλία του ‘80, μέχρι την έλευση της Lady Gaga στην Αθήνα, αναλύει τις ρίζες των φυλετικών διακρίσεων, τη σημασία της ενημέρωσης στην καταπολέμηση του ρατσισμού, αλλά και τις δικές του αντιλήψεις σχετικά με τον σεξισμό και την αλληλεγγύη.
Πώς αναπτύσσεται ο ρατσισμός σε μια κοινωνία;

Δύο αιτίες διακρίνω. Η μία είναι η απότομη αλλαγή της σύνθεσης του πληθυσμού και η δεύτερη είναι η υποβάθμιση των συνθηκών ζωής σ’ έναν ήδη παγιωμένο και με ενσωμάτωση πληθυσμό. Όσον αφορά την πρώτη αιτία, θέλω να είμαι σαφής: Δεν λέω, «αφού πήξαμε στους ξένους πώς να μη γίνουμε ρατσιστές». Εξηγώ δεν σημαίνει δικαιολογώ. Απλώς αναφέρω πως η ξαφνική ανάπτυξη πολυπολιτισμικών κοινωνιών είναι συνήθως μια αιτία ρατσισμού. Κοινώς, οι νεοεισερχόμενοι σε έναν τόπο, που είναι πάντα πιο αδύναμοι, βιώνουν την εχθρότητα εξαιτίας ενός κόμπλεξ ανωτερότητας που αναπτύσσεται μέσα στο λαό που τους υποδέχεται.

Όσον αφορά τη δεύτερη αιτία, όταν υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής σε μια κοινωνία, ακόμη κι αν εκείνη λειτουργούσε πολυπολιτισμικά, με αποδοχή της διαφορετικότητας και ενσωμάτωση των μειονοτήτων, αυτές παύουν σιγά σιγά να υφίσταται, λόγω της προαιώνιας ανάγκης των ανθρώπων για αποδιοπομπαίους τράγους. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’80, η Γαλλία που άφησα ήταν μια χώρα που δεν είχε κανένα πρόβλημα ρατσισμού, παρόλο που είχε μαύρους, Άραβες κ.ο.κ. Όμως η Γαλλία που βρήκα στη δεκαετία του ‘90 είχε εντονότατα φαινόμενα ρατσισμού. Παρόλο που εκείνη την εποχή δεν είχε αυξηθεί η εισροή μεταναστών, το επίπεδο ζωής του πληθυσμού είχε υποβαθμιστεί κι αυτό ανάπτυξε ρατσισμό. Θέλω να πω ότι κάθε άνθρωπος και κάθε κοινωνία έχουν μέσα τους πολλά καλά και κακά στοιχεία. Ορισμένες συνθήκες, όμως, ενισχύουν την εξωτερίκευση των πλέον κακών στοιχείων των ανθρώπων.

Οι ευθύνες των ΜΜΕ και η δύναμη των λέξεων

Έτσι, λοιπόν, εξηγείτε και την ένταση του ρατσιστικού φαινομένου στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

Απόλυτα. Αδυνατώ να δεχτώ πως το 10% των Ελλήνων, γιατί περί τέτοιων ποσοστών μιλάμε, ήταν γεννημένοι ναζί, ρατσιστές, ξενόφοβοι ή οτιδήποτε συναφές. Η συμπεριφορά τους συνδέεται και με κάτι άλλο, του οποίου ο ρατσισμός είναι παρεπόμενο: Aυτό που δίνει πολύ μεγάλη δύναμη σε αυτά τα εγκληματικά μορφώματα είναι η απαξίωση του πολιτικού συστήματος, μέσα στην οποία αυτοί εμφανίζονται ως αντισυστημικοί. Από το 10% του ελληνικού πληθυσμού, λοιπόν, ένα 7% υποστηρίζει τη Χρυσή Αυγή γιατί τη θεωρεί αντισυστημική – χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι αντίθετα αποτελεί έναν βασικό πυλώνα του συστήματος – και μόνο ένα 3% θεωρεί ότι είναι κατάλληλη για να τους «γλιτώσει» από τους ξένους. Επομένως, εδώ ο ρατσισμός έρχεται ως παρελκόμενο.

Ο λαός ωστόσο είναι απλώς η καλλιεργήσιμη γη. Ο καλλιεργητής είναι άλλος: τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και οι κυβερνήσεις. Όταν βγαίνει ένας Υπουργός Υγείας και λέει πως η παρουσία των ξένων είναι υγειονομική βόμβα, όταν βγαίνουν τα μέσα ενημέρωσης και λένε ότι Αλβανοί έκαναν κάποιο φόνο, ενώ στην πραγματικότητα η συμμορία τους έχει μόνο δύο Αλβανούς και οι επικεφαλής είναι αυτόχθονες Έλληνες, διεξάγεται μια προπαγάνδα που οδηγεί στην υποτίμηση εγκλημάτων σαν αυτά της Μανωλάδας. Έτσι καταντά ο μέσος Έλληνας να λέει: «Έλα μωρέ σιγά, κάτι βρωμοπακιστανούς πυροβόλησαν, δεν πυροβόλησαν και κανέναν άνθρωπο». Είναι ντροπή, όμως αυτό δεν μπήκε μόνο του στο κεφάλι του πολίτη.

Τι σκοπούς εξυπηρετεί αυτό;

Όταν θέλουμε να έχουμε φθηνή εργασία ανθρώπων που δεν έχουν κανένα δικαίωμα και στους οποίους, τις περισσότερες φορές, δεν θα πληρώσουμε καν το συμφωνημένο ποσό, ο ρατσισμός βοηθάει πάρα πολύ. Δηλαδή, κατά τη γνώμη μου, είναι σαφής επιλογή της οικονομικής ολιγαρχίας που κυριαρχεί στην Ελλάδα να δημιουργηθεί ένα σώμα χειρωνακτών, οι οποίοι δεν θα έχουν κανένα δικαίωμα, και που ο υπόλοιπος πληθυσμός εν μέρει θα αποδέχεται πως δεν έχουν κανένα δικαίωμα.

Σημασία έχει η ενημέρωση για το τι είναι πραγματικά ο ρατσισμός, όχι η επίκληση σε κενούς ηθικούς κανόνες. 

Τι μπορούμε να κάνουμε για αντιμετωπίσουμε ένα τόσο πολυεπίπεδο φαινόμενο;

Το μόνο που δεν ωφελεί σε τίποτα είναι αυτό που γίνεται – να υιοθετούμε ένα τελείως υποκριτικό προσωπείο πολιτικής ορθότητας, που σου απαγορεύει να λες τον άλλο γύφτο, ενώ μπορείς να του φέρεσαι «σαν να είναι γύφτος». Απαγορεύεται να λες τον άλλο μαύρο ή νέγρο, αλλά μπορείς να του φέρεσαι «σαν σε νέγρο». Αυτό δε λύνει κανένα απολύτως πρόβλημα. Δείτε τη μετεξέλιξη των λέξεων. Η λέξη «γύφτος», ας πούμε, σήμερα είναι υποτιμητική. Εγώ είμαι πολύ πιο παλιός από σας και στα είκοσι μου αγόραζα δίσκους που τιτλοφορούνταν «Please Gypsy Play». Πρόκειται για έναν καταπληκτικό δίσκο με τσιγγάνικα βιολιά κι όμως ο τίτλος του ήταν «παίξε γύφτο». Σε πέντε χρόνια το «Ρομά», που είναι η πολιτικά ορθή λέξη της μόδας, θα θεωρείται εξίσου υποτιμητικό. Ήδη στη Γαλλία έχει καταργηθεί. Χρησιμοποιούν τη φράση «les gens de voyage», οι άνθρωποι του ταξιδιού.

Ρωτήσατε λοιπόν τι μπορούμε να κάνουμε. Τι μπορούμε να κάνουμε όλοι, ή τι μπορούμε να κάνουμε αυτοί που θέλουμε να κάνουμε κάτι; Γιατί δεν πιστεύω ότι έχουν όλοι τη θέληση να κάνουν κάτι. Όσον αφορά στη δική μου ιδιότητα, ενός ανθρώπου που γράφει κείμενα και κάνει ομιλίες, νομίζω πως το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Να δώσουμε στους πολίτες να καταλάβουν την ουσία πίσω από τη λέξη, περιγράφοντας αναλυτικά τι είναι π.χ. ένα πογκρόμ. Να εξηγήσουμε στον άλλο πως, όταν λέει σήμερα «θέλω να φύγουν οι ξένοι», αυτό σίγουρα θα μεταφρασστεί σε «δεν με ενδιαφέρει πώς θα φύγουν, ακόμη κι αν σκοτωθούν». Σημασία έχει η ενημέρωση για το τι είναι πραγματικά ο ρατσισμός, όχι η επίκληση σε κενούς ηθικούς κανόνες. Αυτό που λείπει στους ανθρώπους που ρέπουν προς το ρατσισμό είναι η κατανόηση απέναντι στην άλλη πλευρά. Αυτό μόνο με ενημέρωση μπορούμε να το αλλάξουμε. Ξέρω πως δεν είναι η μόνη λύση, αλλά…

Ρατσισμός και σεξισμός

Το περιστατικό με το χαστούκι σε τηλεοπτική εκπομπή, το καλοκαίρι του 2012, έδειξε πάντως μια πτυχή του φαινομένου.

Την επομένη του περιστατικού, βρέθηκα σε μια παρέα καθόλα πολιτισμένων και μορφωμένων ανθρώπων. Ήμασταν έξι κι οι τρεις είπαν «καλά της έκανε». Ο σεξισμός είναι μια άλλη μορφή ρατσισμού. Αν το χαστούκι το είχε φάει ένας άντρας πολιτικός, δεν θα ήταν έτσι τα πράγματα. Δείτε ακόμη τη φασαρία που έγινε στα μέσα ενημέρωσης με την έλευση της Lady Gaga! Τα σχόλια που είδα εναντίον της, ήταν κατά το ήμισυ σεξιστικά. Άνθρωποι που υποτίθεται πως την επέκριναν επειδή προωθεί ένα κακής ποιότητας πολιτιστικό μοντέλο έφτασαν να την κατακρίνουν ότι ήταν χοντρή, στραβοκάνα κλπ., υιοθετώντας τις νόρμες αυτού του συγκεκριμένου μοντέλου. Ο σεξισμός, είναι πολύ δύσκολο να βγει από την ψυχή του ανθρώπου. Ο δε ρατσισμός γενικότερα είναι το χειρότερο πράγμα που έχει μέσα του ο άνθρωπος κι η επιθετικότητα είναι κάτι το οποίο συμβαδίζει με τον ρατσισμό.

Πιστεύετε πως ο ρατσισμός είναι έμφυτο χαρακτηριστικό του ανθρώπου; Πως είναι βιολογικά προδιαγεγραμμένο ο άνθρωπος να είναι ρατσιστής;

Μόνο κατά τον ίδιο τρόπο που είναι βιολογικά προδιαγεγραμμένο να είναι ο άνθρωπος και αλληλέγγυος – βρίσκονται και τα δύο μέσα του. Δεν πιστεύω πως είναι αθώοι οι σημερινοί ρατσιστές, έστω κι αν είναι φτωχοί, άνεργοι, απολυμένοι, αδικημένοι – αυτό δεν τους δικαιολογεί. Πιστεύω όμως πως κάθε άνθρωπος έχει μέσα του καλά και κακά στοιχεία, καθώς και ότι ο φόβος για τη διαφορετικότητα είναι έμφυτος στον άνθρωπο – όπως είναι και το αίσθημα της αλληλεγγύης. Το θέμα είναι ποιο θα επικρατήσει.

*Οι απόψεις που εκφράζονται στο άρθρο είναι της συγγραφέως και δεν αντανακλούν κατ’ ανάγκη την επίσημη άποψη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες