Μετά από μήνες αιματοχυσίας, την Κυριακή στην Ουκρανία θα διεξαχθούν προεδρικές εκλογές, ενώ οι ένοπλες συγκρούσεις στα ανατολικά της χώρας, κυρίως σε Ντόνετσκ και Λουγκάνσκ, συνεχίζονται. Το αποτέλεσμα των εκλογών είναι αναμενόμενο, ωστόσο οι εξελίξεις στην Ουκρανία εξαρτώνται περισσότερο από το τι θα συμβεί μετά την εκλογή του νέου προέδρου και λιγότερο από αυτήν. Η Κυριακή αναγνωρίζεται ως ημέρα ορόσημο για την κρίση στην Ουκρανία ενώ οι διεθνείς δυνάμεις προετοιμάζονται για τις επόμενες κινήσεις τους.

Νέος πρόεδρος της χώρας αναμένεται να είναι ο Πέτρο Ποροσένκο. Το μόνο ερώτημα για την εκλογή του είναι αν ο «βασιλιάς της Σοκολάτας» βγει από τον πρώτο ή τον δεύτερο γύρο, καθώς τα ποσοστά του, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, κυμαίνονται γύρω σ το 50%. Σε περίπτωση που ο Ποροσένκο δεν κερδίσει την προεδρία από τον πρώτο γύρο, τότε ο δεύτερος θα διεξαχθεί στον Ιούνιο.
Πρόκειται για ένα δισεκατομμυριούχο τον οποίο πολλοί περιγράφουν ως «πολιτικό χαμαιλέοντα», ωστόσο, όπως προκύπτει από τις δημοσκοπήσεις, ένας στους δύο Ουκρανούς αποδέχονται πως πρόκειται για τον καταλληλότερο για την προεδρία της χώρας. Ο 48χρονος έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην πολιτική το 1998 ως βουλευτής, ενώ στο παρελθόν έχει υποστηρίξει τόσο τις θέσεις του φιλοδυτικού προέδρου Βίκτορ Γιουσένκο, όσο και των φιλορώσων Λέονιντ Κούτσμα και Βίκτορ Γιανουκόβιτς.

Ένας από τους λόγους που ο Ποροσένκο αναγνωρίζεται από μεγάλο μέρος των Ουκρανών ως καταλληλότερος για την προεδρία είναι πως όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει εμπλακεί σε κάποια από τα σκάνδαλα. Το 2001 υπήρξε εκ των ιδρυτικών στελεχών του ρωσόφιλου «Κόμματος των Περιφερειών», πριν περάσει στη συνέχεια στην φυλοδυτική αντιπολίτευση. Κατά τη διάρκεια της  Πορτοκαλί Επανάστασης, ο Ποροσένκο διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στη φιλοευρωπαϊκή εκστρατεία του Βίκτορ Γιουσένκο. Το «Κανάλι Πέντε», ιδιοκτησίας του, υποστήριξε το φιλοδυτικό κίνημα μέχρι τη μετάβαση στην εξουσία.
Επίσης ήταν ο πρώτος από τους ολιγάρχες της Ουκρανίας που υποστήριξε ανοιχτά τους αντικυβερνητικούς διαδηλωτές της «Πλατείας Ανεξαρτησίας». Και πάλι το «Κανάλι Πέντε» πρόσφερε ανοιχτά της υπηρεσίες του προς τους διαδηλωτές. Ωστόσο ο ίδιος δεν συμμετείχε στις συζητήσεις μεταξύ αντιπολίτευσης και Γιανουκόβιτς, κρατώντας για τον εαυτό του το ρόλο της «ψύχραιμης δύναμης».

Ο Ποροσένκο βρέθηκε στην πλατεία Ανεξαρτησίας μόνο μια φορά, πριν ακόμη στηθούν τα οδοφράγματα. Ακροδεξιοί επιχείρησαν να εισβάλλουν στο Προεδρικό Μέγαρο. Ο Πορονέσκο, μαζί με τον 28χρονο γιο του, στάθηκαν μπροστά στους συγκεντρωμένους και συνέστησαν ηρεμία. «Εξαφανίσου, εβραϊκό σκουπίδι», του φώναξε το πλήθος. Οι νεοναζί διαδίδουν φήμες πως ο Ποροσένκο είναι εβραϊκής καταγωγής και το πραγματικό του όνομα είναι Βαλτσμαν. Ωστόσο οι ισχυρισμοί αυτοί δεν επιβεβαιώνονται από κάποια ανεξάρτητη πηγή. Πατέρας και γιος φυγαδεύτηκαν και δεν εμφανίστηκαν ξανά στην πλατεία Ανεξαρτησίας όπου το επόμενο διάστημα κυριάρχησαν οι νεοναζιστικές και ακροδεξιές οργανώσεις. Πολιτικοί αναλυτές επισημαίνουν πως πλεονέκτημα του Ποροσένκο είναι πως από τη μία είναι μέρος του φιλοδυτικού κινήματος, αλλά από την άλλη δεν ταυτίστηκε με τους ηγέτες της Πλατείας Ανεξαρτησίας.

Μετά το ξέσπασμα της νεοναζιστικής βίας και του φιλορωσικού κινήματος, ο Ποροσένκο άπλωσε το χέρι και προς τους φιλορώσους, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη μεγάλης μερίδας πολιτών ακόμη και στις Ανατολικές επαρχίες. Ο Ποροσένκο ταξίδεψε στην Κριμαία πριν την απόσχιση και την προσάρτηση στη Ρωσία. «Πρέπει να βρούμε μια συμβιβασική λύση», δήλωσε ενώπιον ενός πλήθους που φώναζε ρυθμικά «Ρωσία, Ρωσία». Επίσης επισκέφτηκε την Οδησσό μετά το μακελειό από τους νεοναζί που έκαψαν ζωντανούς 38 ανθρώπους στο κτίριο των εργατικών σωματείων, στις 2 Μαϊου. Απέτισε  φόρο τιμής στα θύματα και επισκέφτηκε τους τραυματίες.

Ο Ποροσένκο αναγνωρίζεται από τους αναλυτές ως ο άνθρωπος που θα μπορούσε να εξομαλύνει τις σχέσεις με το Κρεμλίνο. Αν και ο οικονομικός πόλεμος της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία ξεκίνησε από τον ίδιο το περασμένο καλοκαίρι με μποϊκοτάζ των προϊόντων της εταιρείας του και αναστολή των εργασιών των επιχειρήσεων του στη Ρωσία, ο Ποροσένκο έχει επαφές με πολιτικούς της Μόσχας και στενές σχέσεις με τον Ρώσο πρέσβη στην Ουκρανία. Επίσης έχει ισχυρούς δεσμούς και την ρωσική ορθόδοξη εκκλησία.

Η περιουσία του Ποροσένκο ανέρχεται σε 1,3 δις δολάρια και δημιουργήθηκε μετά το 1990. Ξεκίνησε ως εισαγωγέας κακάο και γρήγορα απέκτησε εταιρείες σοκολάτας, τις οποίες μετέτρεψε σε έναν όμιλο ετερογενών δραστηριοτήτων με την ονομασία Roshen. Στον όμιλό του υπάρχουν ακόμη και εργοστάσια αυτοκινήτων και ένα ναυπηγείο.  Μεταξύ των βιομηχανιών σοκολάτας και άλλων γλυκών, η Roshen βρίσκεται στην 18η θέση παγκοσμίως. Θέλοντας να δείξει πως ο ίδιος αποστασιοποιείται από τα συμφέροντα τις ουκρανικής ολιγαρχίας ισχυρίστηκε πως αν εκλεγεί πρόεδρος θα πουλήσει όλες τους τις επιχειρήσεις με εξαίρεση τον τηλεοπτικό σταθμό «Κανάλι Πέντε». Σημειώνεται πως τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης στην Ουκρανία βρίσκονται στα χέρια ολιγαρχών.

Οι πολίτες που τον υποστηρίζουν αναφέρουν πως σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Ουκρανούς ολιγάρχες ο Ποροσένκο δεν έκανε περιουσία στα «σκοτάδια» και εκτιμούν πως είναι ο καταλληλότερος για να αποτρέψει τον εμφύλιο σπαραγμό. Ο ίδιος έχει στηρίξει την προεκλογική του εκστρατεία στη Βίννιστα, μια πόλη 370.000 κατοίκων και έδρα τριών εργοστασίων του. Ο Ποροσένκο έχει εκπροσωπήσει μέχρι σήμερα τη Βίννιτσα στο ουκρανικό κοινοβούλιο. Με τα εργοστάσια και τις δωρεές ο Ποροσένκο είναι ο δημοφιλέστερος πολιτικός και επιχειρηματίας στην πόλη. Πέντε χιλιάδες εργάτες δουλεύουν στα εργοστάσιά του και ο ίδιος έχει τη φήμη του «καλού εργοδότη». Από εκεί ξεκίνησε την εκστρατεία του με κεντρικό σύνθημα «Ζηστε με ένα νέο τρόπο».

Ο Ποροσένκο υπήρξε φανατικός υποστηρικτής της φυλοδυτικής πορείας της Ουκρανίας, ωστόσο το τελευταίο διάστημα έχει ρήξει τους τόνους. Παραμένει πεπεισμένος πως η Ουκρανία θα μπορούσε να ενταχθεί στην ΕΕ μέχρι το 2025, ωστόσο το ζήτημα της ένταξης στο ΝΑΤΟ έχει μπει στο περιθώριο. Παράλληλα απορρίπτει το ενδεχόμενο  της ομοσπονδιοποίησης της Ουκρανίας και υποστηρίζει πως θα ενισχύσει σε τέτοιο βαθμό της οικονομία της χώρας που οι πολίτες της Κριμαίας θα θέλουν να επιστρέψουν.

Εν αναμονή…

Σε μεγάλο βαθμό οι εξελίξεις στην Ουκρανία θα εξαρτηθούν από την στάση που θα κρατήσει η Ρωσία. Η θέση της Δύσης είναι δεδομένη και μένει να φανεί αν και το Κρεμλίνο θα αναγνωρίσει το αποτέλεσμα των εκλογών. Το προηγούμενο διάστημα η Ρωσία είχε χαρακτηρίσει «θετικό βήμα» τις προεδρικές εκλογές ενώ ο Πούτιν υποσχέθηκε πως η Μόσχα θα σεβαστεί το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών αν και «επί της αρχής, σύμφωνα με το Σύνταγμα δεν μπορούν να γίνουν εκλογές καθώς ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς (. . .) είναι ο πρόεδρος εν ενεργεία». Η Δύση παραμένει επιφυλακτική για τη στάση της Ρωσίας και έχει επανειλημμένα ζητήσει πρωτοβουλίες από το Κρεμλίνο για τον αφοπλισμό των ρωσόφιλων αυτονομιστών στις ανατολικές πεαρχίες όπου οι ένοπλες συγκρούσεις συνεχίζονται.

Σημειώνεται πως οι αυτονομιστές απέρριψαν την σύσταση της Ρωσίας για μη διεξαγωγή αυτονομιστικών δημοψηφισμάτων. Ντόνετσκ και Λουγκάνσκ  τάχθηκαν υπέρ της ανεξαρτησίας των δύο περιοχών με τη Ρωσία να χαρακτηρίζει την απόφαση «απόλυτα σεβαστή», την ώρα που η Δύση έκανε λόγο για  «παράνομα δημοψηφίσματα».

Ο διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου, Κωνσταντίνος Φίλης, μιλώντας στο Tvxs.gr επισημαίνει πως στόχος όλων αυτή τη στιγμή είναι να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από καλύτερη αφετηρία. «Η Δύση δεν πρόκειται να αλλάξει στάση και θα εκμεταλλευτεί το αποτέλεσμα των εκλογών για να εκθέσει τη Ρωσία. Σε περίπτωση που το Κρεμλίνο δεν δεχτεί το αποτέλεσμα τότε η Δύση θα κατηγορήσει τη Ρωσία ως υπεύθυνη για όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία και θα προχωρήσει σε περαιτέρω κυρώσεις», αναφέρει.

Την ίδια στιγμή, συνεχίζει ο κ. Φίλης, η Ρωσία αξιοποιεί την εσωτερική αποσταθεροποίηση ως εργαλείο για να υποχρεώσει την ουκρανική κυβέρνηση να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με δυσμενείς όρους για αυτήν. «Με την ανατροπή του Γιανουκόβιτς η Ρωσία έκανε μια στρατηγική επιλογή και αυτή ήταν η αποδυνάμωση της ουκρανικής κυβέρνησης με όλα τα μέσα και όλα τα εργαλεία. Είτε αυτά είναι οικονομικά, είτε ενεργειακά, είτε είναι πολιτικά». Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει, είναι προφανές πως η Ρωσία «δεν επιθυμεί να επέμβει στρατιωτικά στην ανατολική Ουκρανία και ούτε αναζητά μια λύση όπως της Κριμαίας».

Από την πλευρά του το Κίεβο, με την υποστήριξη και την «άδεια» της Δύσης, συνεχίζει να προκαλεί τη Ρωσία σε μια λογική μετωπικής σύγκρουσης. «Η Δύση θα μπορούσε να πιέσει το Κίεβο για λήψη μέτρων αποκλιμάκωσης ωστόσο μέχρι σήμερα όλοι οι εμπλεκόμενοι προχωρούν σε τακτικούς ελιγμούς και δοκιμάζουν τις προθέσεις της άλλης πλευράς. Η Δύση και ιδιαίτερα οι ΗΠΑ ποντάρουν στον ορθολογισμό του Πούτιν που θα αποτρέψει μια στρατιωτική επέμβαση και ταυτόχρονα επιδιώκουν να δείξουν προς τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής πως η Ρωσία δεν είναι τόσο πανίσχυρη όπως λέει. Με αυτόν τον τρόπο την αποδυναμώνουν ως περιφερειακή υπεδύναμη. Είναι γεγονός πως μια επέμβαση στην Ουκρανία θα είχε τεράστιες συνέπειες και το αποτέλεσμα θα ήταν οδυνηρό. Μια σύγκρουση στην Ουκρανία θα ήταν αδύνατο να περιοριστεί στα γεωγραφικά σύνορα της χώρας».

Το ερώτημα είναι πως θα μπορούσε σε αυτό το κλίμα και με την παγίωση των διαιρέσεων που καταγράφεται στην ουκρανική κοινωνία, να υπάρξει αναστροφή της πορείας και να επιτευχθεί η συνύπαρξη ορισμένων στοιχείων υπό οποιοδήποτε νέο καθεστώς. Την ίδια  στιγμή, το κλίμα μεταξύ κυβέρνησης του Κιέβου και φιλορώσων επιβαρύνεται και με τη δράση των ένοπλων νεοναζί, που από την αρχή είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα της Πλατείας Ανεξαρτησίας. Η πιο φρικιαστική επίθεση τους σημειώθηκε στην Οδησσό όπου κατά την επέλασή τους σε κτίριο εργατικών σωματείων σκότωσαν και έκαψαν ζωντανούς δεκάδες ανθρώπους. Ο ακριβής αριθμός των νεοναζιστικών επιθέσεων σε όλη τη χώρα παραμένει άγνωστος καθώς συνεχώς έρχονται στη δημοσιότητα νέα ντοκουμέντα για τη δράση τους.

«Ο μη αφοπλισμός των νεοναζιστών και η μη πολιτική τους περιθωριοποίηση από τη μεταβατική κυβέρνηση είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία παραστρατιωτικών οργανώσεων που δρουν ανεξέλεγκτα στην ανατολική Ουκρανία συγκρουόμενες σώμα με σώμα με τους φιλορώσους. Η Δύση είναι υπόλογη για την παρουσία του Δεξιού Τομέα (νεοναζιστική οργάνωση), οι θέσεις του οποίου απέχουν παρασάγγας  από τα ευρωπαϊκά ιδανικά που λέει πως υποστηρίζει η φιλοδυτική πολιτική πτέρυγα της Ουκρανίας, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ», δηλώνει ο κ. Φίλης και συνεχίζει:

«Είναι γεγονός πως οι νεοναζί υπονομεύουν περαιτέρω τις προσπάθειες συνομιλίας με το φιλορωσικό στοιχείο και άρα και την ενότητα της χώρας. Κυρίως όμως φαλκιδεύει την όποια προοπτική αποκατάσταση και αποκλιμάκωση της κατάστασης. Διότι όταν δίνεις το περιθώριο σε τέτοιες ομάδες να δρουν στη χώρα σου είναι δεδομένο πως μετά δεν μπορείς να το μαζέψεις. Τώρα πια και να θέλουν και η μία και η άλλη πλευρά (Δύση και Ρωσία) δεν είμαι καθόλου βέβαιος πως μπορούν να ελέγξουν τους ένοπλους που έχουν αναπτυχθεί στην Ουκρανία».

Σημειώνεται πως «η μεταβατική κυβέρνηση του Κιέβου από την αρχή επέτρεψε τη δράση των νεοναζιστικών ένοπλων ομάδων καθώς έκαναν όσα η κυβέρνηση του Κιέβου δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να πει πως κάνει», αναφέρει μεταξύ άλλων ο Κωνσταντίνος Φίλης, σημειώνοντας πως «το Κίεβο δεν μπορούσε να επιβληθεί στον ουκρανικό στρατό». Υπενθυμίζεται πως σε πολλές περιπτώσεις στρατιώτες που στέλνονταν ενάντια σε φιλορώσους διαδηλωτές αποσκίρτησαν «Βολεύτηκε η κυβέρνηση του Κιέβου. Όμως όταν κάποιος εξοπλίζεται ή τον εξοπλίζεις είναι πολύ δύσκολο στη συνέχεια να τον αφοπλίσεις»..

Καταλήγοντας ο Κωνσταντίνος Φίλης επισημαίνει πως ορόσημο για τις εξελίξεις στην Ουκρανία θα είναι τόσο οι εκλογές όσο και η συμμετοχή των ρωσόφωνων στην συνταγματική μεταρρύθμιση που θα ακολουθήσει. «Το κλειδί είναι η τήρηση των συμφωνιών (21ης Φεβρουαρίου και 17ης Απριλίου) που δεν έχουν υλοποιηθεί ούτε στο ελάχιστο και οι οποίες σε πρώτη φάση προβλέπουν αφοπλισμό εξτρεμιστικών ομάδων, εκκένωση κατειλημμένων κτιρίων και από τις δύο πλευρές».