Την άνοιξη του 2008, η 26χρονη Μίνα Μόρι έμαθε ότι την προσέλαβαν σε μια μεγάλη επιχείρηση διαχείρισης μπαρ. Δύο μήνες μετά, αυτοκτόνησε, εξαντλημένη από τη δουλειά. Πέρασαν εφτά χρόνια, μέχρι να δεχτεί η εταιρία να πληρώσει αποζημίωση ύψους ενός εκατομμυρίου δολαρίων στην οικογένειά της. Η περίπτωσή της  ανήκει στους karoshi της Ιαπωνίας: τους θανάτους και τις αυτοκτονίες που σχετίζονται με την υπερβολική εργασία. Και που, όπως φαίνεται, αυξάνονται δραματικά.

Ads

Το διάστημα που η Μίνα Μόρι ήταν στην επιχείρηση,  δούλευε κάθε μήνα 140 ώρες επιπλέον. Υπερωρίες. Απλήρωτες. Το τελευταίο βράδυ της ζωής της, είχε εργαστεί σε μια 10ωρη βάρδια. Τελείωσε  αφότου το τρένο της είχε φύγει -άρα έπρεπε να διανυκτερεύσει στο μπαρ. Λίγο πριν από τον θάνατό της, είχε γράψει σε ένα κομμάτι χαρτί: «Το σώμα μου πονάει. Νιώθω εξαντλημένη. Δεν αισθάνομαι τίποτα. Δε μπορώ να κινηθώ όσο γρήγορα θέλω. Παρακαλώ, βοηθήστε με.»

«Δεν ξέρω πόσο πολύ… Δεν είμαι σίγουρος αν κατάφερα να μιλήσω στο όνομα της κόρης μου, αλλά στο δικαστήριο εξέφρασα όλα αυτά που είχα στο μυαλό μου», είπε ο πατέρας της. Συντετριμμένος. Έχοντας χάσει το παιδί του. Προσπαθώντας να βρει τη δύναμη να μιλήσει εκ μέρους του.

Τι είναι οι karoshi

Ο όρος karoshi δεν είναι άγνωστος. Χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του ΄70. Ο όρος είναι ψυχοκοινωνικός, και αναφέρεται στους θανάτους ή αναπηρίες (εγκεφαλικά, ανακοπές, καρδιακές δυσλειτουργίες) που προκαλούνται από μεγάλο όγκο δουλειάς και πολλές ώρες εργασίας.

Ads

Karojisatsu σημαίνει «αυτοκτονία εξαιτίας του υπερβολικού φόρτου εργασίας και στρεσογόνων συνθηκών εργασίας». Πολλές ώρες δουλειάς, αυξημένος όγκος εργασίας, έλλειψη ελέγχου στο αντικείμενο της δουλειάς, ρουτίνα και επαναλαμβανόμενες εργασίες, διαπροσωπικές διαμάχες, μη επαρκής επιβράβευση, εργασιακή ανασφάλεια και προβλήματα οργάνωσης, όλα μπορούν να αποτελέσουν ψυχοσωματικούς κινδύνους στη δουλειά, σύμφωνα με τον ILO.

Όλο και περισσότεροι οι θάνατοι

Η Ιαπωνία ζει έναν αριθμό-ρεκόρ αιτημάτων αποζημίωσης σχετιζόμενων με θανάτους από υπερβολικό φόρτο εργασίας.

Πριν από λίγες μέρες, η κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα στοιχεία που δείχνουν ότι οι δικαστικές υποθέσεις για θανάτους «karoshi» έφτασαν τις 1.456 τον χρόνο που τελείωσε τον Μάρτιο του 2015. Μεταξύ 2004 και 2008 συνολικά είχαν καταγραφεί 1.576 ανάλογες υποθέσεις.

Έλλειψη εργαζόμενων παρατηρείται κυρίως στους τομείς των κοινωνικών υπηρεσιών, της υγείας και των κατασκευών, γράφει στο ρεπορτάζ της η Deutsche Welle.

Αλλά ο  δικηγόρος Χιρόσι Καβαχίτο που εκπροσωπεί θύματα karoshi, εκτιμά ότι ο αληθινός αριθμός περιστατικών είναι πιθανά 10 φορές μεγαλύτερος, καθώς η κυβέρνηση είναι απρόθυμη να τα αναγνωρίσει.

Η κυβέρνηση οργανώνει πολλά συμπόσια και φτιάχνει αφίσες για το πρόβλημα, αλλά αυτά είναι προπαγάνδα. Το αληθινό ζήτημα είναι η μείωση του ωραρίου εργασίας, και η κυβέρνηση δεν κάνει αρκετά. Η χαλαρή εφαρμογή εργατικών νόμων σημαίνει ότι υπάρχουν εταιρίες που «στίβουν» τους εργαζόμενους, σημειώνει το πρακτορείο ειδήσεων Reuters.

Γυναίκες και νέοι, θύματα, όλο και πιο συχνά

Το 2015 οι εργαζόμενοι χωρίς κανονικές συμβάσεις ήταν το 38% του εργατικού δυναμικού, σε σχέση με 20% το 1990. Το 68% ήταν γυναίκες. Το εργατικό δυναμικό της Ιαπωνίας χωρίζεται πια σε δύο κατηγορίες: οι εργαζόμενοι με κανονικές, και οι εργαζόμενοι με προσωρινές συμβάσεις, συχνά γυναίκες και νεότεροι άνθρωποι. Το 95% των θυμάτων, ήταν παλιότερα μεσήλικοι άντρες με «λευκά κολάρα». Αλλά τώρα, το 20% είναι γυναίκες, λέει ο Χιρόσι Καβαχίτο.

Και δεν έχουν όλοι τον χρόνο, το χρήμα, ή/και το ψυχικό απόθεμα να φτάσουν στα δικαστήρια. Σε κεντρικό της άρθρο τον Νοέμβριο του 2014, η εφημερίδα Japan Times έγραφε, «αυτοί οι αριθμοί και οι δικαστικές υποθέσεις που σημαίνουν συναγερμό για την καταπάτηση εργασιακών δικαιωμάτων λέγεται ότι αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου», καθώς πολλοί συγγενείς δε διεκδικούν αποζημιώσεις, αδύναμοι μετά τον θάνατο των αγαπημένων τους να μπουν στην -έτσι κι αλλιώς δύσκολη- διαδικασία συλλογής «αποδεικτικών στοιχείων».

«Ανταγωνιστική κοινωνία»

«Υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάνουν αυτό το πρόβλημα να μεγαλώνει, αλλά τελικά, στην πραγματικότητα καταλήγει στον υπερβολικό ανταγωνισμό στην κοινωνία της Ιαπωνίας», λέει ο Χιρόσι Καβαχίτο.

Εξηγεί ότι, «μετά το ‘σκάσιμο’ της οικονομικής φούσκας στην Ιαπωνία στις αρχές του ΄90, η οικονομία έχει παγώσει», κάτι που σημαίνει ότι οι εταιρίες κάνουν περικοπές και απασχολούν περισσότερους «προσωρινούς εργαζόμενους» αντί για εργαζόμενους με πλήρες ωράριο. Και την ίδια ώρα, «οι εργαζόμενοι με πλήρες ωράριο αναμενόταν να δουλεύουν περισσότερες ώρες και δέχονταν όλο και μεγαλύτερη πίεση να αποδίδουν. Με τον φόβο ότι θα χάσουν το καθεστώς της ‘πλήρους απασχόλησης’, υπέμεναν την κατάσταση».

Τα τελευταία 25 χρόνια,  καθημερινότητα για τους ιάπωνες εργαζόμενους έγιναν οι αυξημένες ώρες εργασίας, οι μικρότερες διακοπές, οι απλήρωτες υπερωρίες και τα μικρότερα επιδόματα.

Εργαζόμενοι χωρίς ζωή

Ο Χιρόσι Καβαχίτο μιλά και για τις ψυχικές ασθένειες. Υπάρχει μεγάλη αύξηση, όπως σημειώνει, στις περιπτώσεις κατάθλιψης εργαζόμενων, λόγω των πιέσεων στους χώρους εργασίας.

Και το πρόβλημα δεν περιορίζεται στο παρόν. Αλλά μπορεί να επηρεάσει την αυριανή δομή μιας ολόκληρης κοινωνίας. «Οι νεότεροι εργαζόμενοι υποχρεώνονται να αφιερώνουν τόσο πολλές ώρες στις εταιρίες τους ώστε δεν έχουν χρόνο για έναν σύντροφο. Είναι μόνο ‘δουλειά, δουλειά, δουλειά’. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι παντρεύονται πολύ πιο αργά -αν παντρευτούν- και δεν κάνουν παιδιά».

«Η κυβέρνηση λέει ότι ανησυχεί για την γήρανση του πληθυσμού και τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, αλλά δεν κάνει αρκετά για να βοηθήσει τους ανθρώπους που θέλουν να έχουν μια φυσιολογική οικογενειακή ζωή».

Ο σύζυγος της Εμίκο Τερανίσι αυτοκτόνησε εξαιτίας εργασιακού στρες. Μετά από τέσσερα χρόνια δικαστικού αγώνα, η εταιρία κρίθηκε ένοχη. Η ίδια, λέει, «οι εταιρίες χρησιμοποιούν τους εργαζόμενους ως αναλώσιμο δυναμικό. Η χώρα το σκέφτεται εδώ και υπερβολικά πολύ καιρό, και πρέπει να το αλλάξει».

* Από την ΕΡΤ – Πηγές: ILO, Reuters, Deutsche Welle, Japan Times, Labornet Japan, ABCnet Australia