Το κτίριο των 24 ορόφων που κατέρρευσε φλεγόμενο στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, αφήνοντας νεκρούς και τουλάχιστον 49 αγνοούμενους, ανέδειξε με τον πιο τραγικό τρόπο το πρόβλημα στέγης της πόλης.

Το Σάο Πάολο των περισσότερων από 11 εκατομμυρίων κατοίκων είναι η μεγαλύτερη και πιο πυκνοκατοικημένη πόλη στο νότιο ημισφαίριο. Εάν συμπεριληφθούν δε και οι παρακείμενες μητροπολιτικές πόλεις, όπως η Μπαϊσάδα Σαντίστα, το Σάο Ζοζέ ντος Κάμπος, το Καμπίνας και άλλες- στην ευρύτερη περιοχή της ομώνυμης πολιτείας του Σάο Πάολο ο πληθυσμός φθάνει τα 29 εκατομμύρια κατοίκους, περισσότερους από οποιαδήποτε άλλη μητροπολιτική περιοχή στον κόσμο. Επίσης, είναι η πλουσιότερη πόλη της Βραζιλίας.

Το εγκαταλελειμμένο κτίριο που κατέρρευσε ήταν το παλιό αρχηγείο της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας. Ανήκει στο κράτος και ήταν άδειο επί μία δεκαετία. Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις 318 άνθρωποι είχαν βρει εκεί καταφύγιο με πρωτοβουλία του κινήματος LMD (Luta por Moradia Digna (Αγώνας για Αξιοπρεπή Στέγαση). Τα τοπικά ΜΜΕ ωστόσο, κάνουν λόγο για 428 ανθρώπους. Σύμφωνα με το Πυροσβεστικό Τμήμα της πόλης, το κτίριο είχε ήδη υποβληθεί σε ελέγχους και οι εκθέσεις επιβεβαίωναν τις όχι «απλά» υποβαθμισμένες, αλλά παντελώς άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

Η κατάρρευσή του έφερε στο φως τη σκοτεινή πλευρά της πλουσιότερης πόλης της Βραζιλίας και τις τεράστιες ανισότητες. Μόνο στο Sé και στο Mooca, τις δύο συνοικίες των φτωχών στο κέντρο του Σάο Πάολο, υπάρχουν, σύμφωνα με καταγραφή του δήμου, 2.334 χαμόσπιτα.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Συστήματος Πληροφοριών για την Κοινωνική Κατοικία της πόλης, 445.112 σπίτια βρίσκονται σε παραγκουπόλεις και 385.080 έχουν επισήμως χαρακτηριστεί ως «αντικανονικές κατασκευές».

Όπως γράφει ο Guardian, τα τελευταία στοιχεία του ιδρύματος João Pinheiro Foundation αναφέρουν ότι, η έλλειψη στέγης στο Σάο Πάολο αποτελεί τόσο σοβαρό πρόβλημα ώστε αυτή τη στιγμή η πόλη για να καλύψει τις ανάγκες των κατοίκων της χρειάζεται 1,3 εκατομμύρια σπίτια.

Χιλιάδες άνθρωποι αναγκάζονται να καταλήξουν στο δρόμο ή, σε επισφαλή εγκαταλελειμμένα κτίρια στις παρυφές της πόλης.

Στη Βραζιλία η κατάληψη είναι νόμιμη όταν το ακίνητο είναι εγκατελλειμμένο και «κοινωνικά ανενεργό». Το Σάο Πάολο αποτελεί έδρα αρκετών δραστήριων οργανώσεων για τα δικαιώματα στέγασης -όπως είχε συμβεί τη Νέα Υόρκη του 1980 και το Βερολίνο του 1990- πολλά από τα οποία έχουν καταφέρει να μετατρέψουν τα άδεια κτίρια, ακόμη και άδειους υπαίθριους χώρους, σε δημόσιες κατοικίες για πολίτες χαμηλού εισοδήματος. 

Παρά το γεγονός ότι η ύφεση έριξε τις τιμές των ενοικίων, αυτά παραμένουν υψηλά για τη μέση βραζιλιάνικη οικογένεια, κυρίως επειδή η ανεργία -επισήμως- είναι στο 12%. Η συγκατοίκηση, η συστέγαση διαφορετικών οικογενειών σε ένα σπίτι είναι πολύ συχνό φαινόμενο σε οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα.

Ένα μικρό διαμέρισμα δύο δωματίων στα περίχωρα της πόλης, ούτε καν στο κέντρο, κοστίζει από 117 έως 165 ευρώ, όταν ο μέσος μηνιαίος μισθός στη Βραζιλία είναι 225 ευρώ.

Ο αριθμός των αστέγων έχει επίσης αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Το 2015 περίπου 15.000 άνθρωποι ζούσαν στους δρόμους του Σάο Πάολο. Όμως, μόλις σε τρία χρόνια, ο αριθμός εκτοξεύθηκε φτάνοντας τις 25.000, το 3% των οποίων είναι παιδιά. Ενώ ο συνολικός πληθυσμός του Σάο Πάολο αυξάνεται, κατά μέσο όρο με ρυθμό 0,7% κάθε χρόνο, ο πληθυσμός των αστέγων αυξάνεται με πολύ ταχύτερο ρυθμό: 4,1%.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Υπουργείου Χωροταξίας τουλάχιστον 483 ομοσπονδιακά κτίρια δεν χρησιμοποιούνται από τη δημόσια διοίκηση, όπως το κτίριο που κάηκε και κατέρρευσε.

Σχεδιασμένο από τον Σύρο-Βραζιλιάνο αρχιτέκτονα Roger Zmekhol (1928-1976) το 1961, ήταν ένα από τα πρώτα στη χώρα με υαλοπίνακες -επιλογή με τα γνωστά προβλήματα.

Η αξία του κτιρίου με τους 24 ορόφους και τα 14.000 τετραγωνικά μέτρα, εκτιμήθηκε σε 21,5 εκατομμύρια ρεάλ το 2015. Η κυβέρνηση προσπάθησε να το βγάλει σε πλειστηριασμό, αλλά τελικά το σχέδιο ματαιώθηκε, καθώς, σύμφωνα με υπολογισμούς, το κόστος ανακαίνισης ξεπερνούσε τα 40 εκατομμύρια ρεάλ.

Σύμφωνα με το brazilian.report, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι άδεια κτίρια, όπως το πολυόροφο κτίριο που κάηκε, δεν υπάρχουν. Επιπλέον, η τοπική αυτοδιοίκηση δεν δείχνει διατεθειμένη να αξιολογήσει τους κινδύνους και τα προβλήματα.

Το χρονικό της φωτιάς – Ο κυβερνήτης και ο δήμαρχος 

Η φωτιά ξεκίνησε από τον 5ο όροφο γύρω στις 1:30 τα ξημερώματα, μετά από έναν οικογενειακό καβγά, δήλωσε στα τοπικά μέσα ένας 21χρονος. Σύμφωνα με τον αυτόπτη μάρτυρα, ένα ζευγάρι μαγείρευε χρησιμοποιώντας αλκοόλ. Ο άνδρας έριξε περισσότερο αλκοόλ στη φωτιά κατά λάθος, επειδή, όπως ισχυρίστηκε, τον έσπρωξε η σύζυγός του. Τα ρούχα τους άρπαξαν φωτιά, τα έβγαλαν, αλλά ήταν αργά. Η φωτιά εξαπλώθηκε αμέσως και το κτίριο κατέρρευσε σε λιγότερο από δύο ώρες. Μεταξύ Αυγούστου 2015 και Μαρτίου 2018 το κτίριο επισκέφθηκε εισαγγελέας μετά τις καταγγελίες ενός γείτονα για «ορατές ρωγμές». Ωστόσο, στις 16 Μαρτίου 2018, η υπηρεσία πολιτικής προστασίας της πόλης δεν διαπίστωσε καμία δομική βλάβη. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι, καμία αρχή, κανένα θεσμικό όργανο δεν έχει αναλάβει την ευθύνη. O πρόεδρος της Βραζιλίας, Μισέλ Τεμέρ πήγε στο σημείο της τραγωδίας, αλλά μετά από δέκα λεπτά υποχρεώθηκε να φύγει μετά τις έντονες αντιδράσεις των πολιτών, οι οποίοι διαμαρτύρονταν και πετούσαν αντικείμενα στο προεδρικό αυτοκίνητο.

Ο κυβερνήτης Márcio França δήλωσε ότι «το κτίριο δεν προσέφερε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στους απελπισμένους ανθρώπους που ζούσαν εκεί». Εξαπέλυσε κατηγορίες κατά του δικαστικού συστήματος που επιτρέπει τις καταλήψεις  σε εγκαταλελειμμένα κτίρια και υποσχέθηκε να στεγάσει σε δομές τις οικογένειες που ζούσαν στο κτίριο.

Ο δήμαρχος Bruno Covas δήλωσε ότι ο δήμος ουδεμία ευθύνη έχει για την κρίση στέγης που αντιμετωπίζουν οι ασθενέστεροι οικονομικά κάτοικοι του Σάο Πάολο. «Οι αρχές της πόλης συναντήθηκαν με τους ανθρώπους που είχαν βρει καταφύγιο στο κτίριο έξι φορές». Υποσχέθηκε δε, ότι οι υπηρεσίες θα προχωρήσουν σε καταγραφή των κτιρίων που παρουσιάζουν δομικά προβλήματα.

Πλέον, το ερώτημα είναι εάν ο δήμος με πρόσχημα τη φωτιά και την κατάρρευση του κτιρίου θα δώσει εντολή για εκκένωση των εγκαταλειμμένων κτιρίων  τα οποία τελούν υπό κατάληψη στην περιοχή του Σάο Πάολο. Το λόμπι του real estate το περιμένει άλλωστε εδώ και πολύ καιρό.

Οι ακτιβιστές από την πλευρά τους προειδοποιούν ότι η φωτιά θα περιπλέξει τα πράγματα, ανεξάρτητα από το πόσο οργανωμένη ή αποτελεσματική είναι η δράση των ομάδων.

Ο 41χρονος Ρικάρντο Λουτσιάνο, επικεφαλής των καταληψιών στο κτίριο που κατέρρευσε φλεγόμενο, ξεκαθάρισε ότι οι επιζώντες θα κατασκηνώσουν στο προαύλιο γειτονικής εκκλησίας σε ένα «αυτοσχέδιο στρατόπεδο διαμαρτυρίας».

«Αν πάμε στις δομές, θα μας ξεχάσουν. Μένοντας εδώ απαιτούμε το δικαίωμά μας στη στέγη» δήλωσε. 

Ταινία μικρού μήκους που ακολουθεί τέσσερις ανθρώπους στο Σάο Πάολο οι οποίοι ζουν στον δρόμο, σε φαβέλες και παραγκουπόλεις