Παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια και έρχεται από τον 15ο αιώνα… 

Ads

Ήταν 10 Οκτωβρίου 1465. Ο βασιλιάς Αλφόνσος ο Β της Νάπολης παντρευόταν την εκλεπτυσμένη, ευγενικής καταγωγής, Ippolita Maria Sforza. Την ώρα που η νύφη έμπαινε στην πόλη, το πλήθος κρατούσε την ανάσα του. Όχι από θαυμασμό για τη νέα βασίλισσα, αλλά επειδή τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στον ουρανό. Ήταν μέρα μεσημέρι, αλλά ο ήλιος είχε πάρει ένα βαθύ γαλάζιο χρώμα βυθίζοντας την πόλη σε απόκοσμο σκοτάδι σαν να έπεσε ξαφνικά το σούρουπο. Ήταν έκλειψη ηλίου; Κάποιοι είπαν ότι, έφταιγε η αλλαγή του καιρού. Έτσι κι αλλιώς, ήταν ένα ιδιαίτερα υγρό φθινόπωρο -ορισμένοι ισχυρίστηκαν ότι είχαν δει μια πυκνή ομίχλη να ανεβαίνει στον ουρανό.

Όμως «αυτό» που συνέβη την ημέρα εκείνην ήταν μόνο η αρχή. Όπως γράφει το BBC, τους επόμενους μήνες ο καιρός αγρίεψε. Οι βροχές στη Γερμανία ήταν τόσο σφοδρές ώστε οι νεκροί στα νεκροταφεία ξεθάφτηκαν. Στην πόλη Thorn της Πολωνίας, οι κάτοικοι μετακινούνταν στους δρόμους με βάρκες. Η αδυσώπητη βροχή πλημμύρισε τα κελάρια στα κάστρα των Τευτόνων ιπποτών, σάρωσε χωριά και κατέστρεψε καλλιέργειες. 

Τέσσερα χρόνια αργότερα, η Ευρώπη χτυπήθηκε από μία σύντομης διάρκειας εποχή των παγετώνων. Τα ψάρια πάγωσαν στις λίμνες, τα δέντρα δεν άνθισαν, το χορτάρι δεν φύτρωσε. Στην Ιταλία, στην Μπολόνια το χιόνι ήταν τόσο πυκνό και βαρύ που ανάγκασε τους ντόπιους να ταξιδεύουν με τα άλογα και τα φορτία τους από τον μοναδικό δρόμο που ήταν ανοιχτός, δηλαδή τα παγωμένα ποτάμια. 

Ads

Στην πραγματικότητα, «αυτό» που συνέβη στον γάμο του Alfonso ήταν πιο περίεργο από ό, τι θα φανταζόταν κανείς. 

Πολλές χιλιάδες μίλια μακριά, στους τροπικούς, ένα γιγαντιαίο ηφαίστειο «έγραφε» γεωλογική ιστορία. Επρόκειτο για μία έκρηξη τόσο μεγάλη, ώστε το τεράστιο σύννεφο της τέφρας που εκτόξευσε τύλιξε τη Γη.

Ακολούθησε η πιο παγωμένη δεκαετία των τελευταίων αιώνων

image

Η έκρηξη ακούστηκε 2.000 χλμ μακριά και δημιούργησε τσουνάμι που προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων. 

Από άποψη κλίμακας, ξεπέρασε ακόμη και την έκρηξη του Tambora το 1815, η οποία εξαπέλυσε ενέργεια ισοδύναμη με 2,2 εκατομμύρια ατομικές βόμβες όπως αυτή της Χιροσίμα και σκότωσε τουλάχιστον 70.000 ανθρώπους. Ίχνη της έκρηξης του μυστηριώδους ηφαιστείου έχουν βρεθεί από την Ανταρκτική μέχρι τη Γροιλανδία. Κι όμως, οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να βρουν ακόμη το ηφαίστειο. 

Η «άγνωστη έκρηξη» είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο. Όπως και οι περισσότερες μέγα-εκρήξεις, εμπλούτισε  με τεράστιες ποσότητες θείου τον βράχο, ο οποίος ανατινάχθηκε στην ατμόσφαιρα και στη συνέχεια, έπεσε σαν χιόνι στους πόλους ως θειικό οξύ. Παρέμεινε εκεί, κλειδωμένο στον πάγο, μέρος μιας φυσικής καταγραφής της γεωλογικής δραστηριότητας που εκτείνεται σε βάθος χιλιετιών. Σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να συμβεί κάτι ανάλογο, εκτός από τη σύγκρουση αστεροειδούς με τη Γη. Αλλά, αυτό είναι το εύκολο κομμάτι. Γιατί όλο το υπόλοιπο, που έχει προκαλέσει πονοκέφαλο στους επιστήμονες, παραμένει ένα αληθινό μυστήριο της γεωλογίας. 

Όλα ξεκίνησαν με μια φήμη και ένα κοραλλιογενές νησί στο Νότιο Ειρηνικό. Τη δεκαετία του 1950, αρχαιολόγοι που επισκέφθηκαν το νησί Tongoa στο αρχιπέλαγος Βανουάτου άκουσαν ιστορίες για μια αρχαία ξηρά, η οποία, πολλές γενιές πριν, το συνέδεε με το γειτονικό νησί Epi. Το κομμάτι αυτό της ξηράς ήταν γνωστό ως Kuwae και στο κέντρο είχε ένα γιγαντιαίο ηφαίστειο. Αφαιρώντας τους προφανείς εξωραϊσμούς της λαϊκής αφήγησης, ο θρύλος καταλήγει ότι, μια μέρα, η γη άρχισε να σείεται μέχρι που μία κατακλυσμική έκρηξη έσπασε το νησί στα δύο. 

image

Αρκετοί κατάφεραν να διαφύγουν πηγαίνοντας στα γειτονικά νησιά με βάρκες, αλλά οι περισσότεροι από όσους παρέμειναν στο νησί πέθαναν. Ελάχιστοι σώθηκαν, μεταξύ αυτών και ο νεαρός Ti Tongoa Liseiriki, ο οποίος εγκατέλειψε το Tongoa όταν το ηφαίστειο ησύχασε και είπε την ιστορία η οποία πέρασε από γενιά σε γενιά.

Ό,τι έχει απομείνει σήμερα από το ηφαίστειο είναι ένας κρατήρας βάθους περίπου 1 χλμ, κρυμμένος μέσα στον ωκεανό -η καλντέρα Kuwae– και ένα πυκνό στρώμα τέφρας στα νησιά Epi και Tongoa, που δημιουργήθηκε από τις ροές υπερθερμασμένου αερίου και βράχων που έπεφταν πάνω στο νησί με ταχύτητα εκατοντάδων μιλίων την ώρα.

Βεβαίως, μέχρι τη δεκαετία του 1980, οπότε και βρέθηκαν ίχνη οξύτητας κατά τη λήψη δειγμάτων από τους πάγους στους πόλους, οι επιστήμονες αγνοούσαν την έκρηξη του 15ου αιώνα. Ξαφνικά, όσοι ερευνούσαν το Kuwae βρέθηκαν μπροστά σε ένα νέο στοιχείο. 

Οι πρώιμες εκτιμήσεις όσον αφορά την ημερομηνία της έκρηξης βασίστηκαν στις χρονολογίες στέψης βασιλέων και τοπικών αρχόντων από τη στιγμή που συνέβη και την τοποθέτησαν μεταξύ 1540 και 1654 μ.Χ. Οι αρχαιολόγοι μάλιστα χρονολόγησαν τον σκελετό του Liseiriki, ο οποίος αποδείχθηκε ότι ήταν τον 14ου ή 15ου αιώνα.

image

Σύντομα προέκυψαν στοιχεία και από άλλες πηγές. Οι γλώσσες στα νησιά που βρίσκονται γύρω από τον κρατήρα φαίνεται να έχουν κοινή ρίζα, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να έχουν εξελιχθεί από την ίδια διάλεκτο πριν από εκατοντάδες χρόνια.

Στη συνέχεια, το 1993, ένας επιστήμονας από το Εργαστήριο Jet Propulsion της Nasa παρατήρησε κάτι ενδιαφέρον. Όσο παραμένουν στην ατμόσφαιρα, τα αερολύματα θειικών αλάτων αντανακλούν το φως του Ήλιου στο Διάστημα. Το εξασθενημένο φαινόμενο των εκρήξεων μπορεί να είναι τόσο ισχυρό -τα τεχνητά «ηφαίστεια» έχουν προταθεί ως μέσο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής- ώστε ο Pang υπέθεσε ότι εφόσον εντόπιζε μία παγκόσμια περίοδο ψύξης θα μπορούσε να βρει ακριβώς πότε έγινε η έκρηξη του Kuwae.

Ο Pang κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έκρηξη στο Kuwae συνέβη το 1453, πολύ νωρίς για να διαταράξει τον γάμο του Alfonso, αλλά μια χρονιά οδυνηρή και θανατηφόρα. 

Τη χρονιά εκείνη, στη Σουηδία, οι καλλιέργειες δεν απέδωσαν καρπούς και τα αποθέματα σιτηρών τελείωσαν. Από τη μία άκρη της Ευρώπης μέχρι την άλλη, τα δέντρα έπαψαν να μεγαλώνουν. Στην Κίνα, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πάγωσαν μέχρι θανάτου. Μήνες μετά, χιόνιζε αδιάκοπα επί 40 ημέρες κάτω από τον ποταμό Yangtze (που βρίσκεται στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος με το Βόρειο Μεξικό). Η Κίτρινη Θάλασσα πάγωσε μέχρι και 20 χιλιόμετρα (13 μίλια) από την ακτή. Στην άλλη άκρη του κόσμου, οι Αζτέκοι αντιμετώπισαν το μεγαλύτερο λιμό στην ιστορία τους.

image

Ο Pang ήταν τόσο σίγουρος για την έρευνα του ώστε προσδιόρισε ακόμη και την ακριβή ημερομηνία: 22 Μαΐου, ημέρα κατά την οποία, όπως υποστηρίζει, το φαινόμενο διέκοψε μια μεγάλη μάχη που μαινόταν στην Κωνσταντινούπολη. Η μεγάλη «φωτιά» που είχαν βάλει οι Τούρκοι στην πραγματικότητα ήταν η αντανάκλαση της τέφρας στο λυκόφως.

Μια ομάδα γαλλικών γεωλόγων που επισκέφθηκε το νησί, λαμβάνοντας υπόψιν το μέγεθος του κρατήρα, εκτίμησε ότι η έκρηξη απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες μάγματος, τόσες ώστε να γεμίσει 37 εκατομμύρια φορές το Empire State Building, ενώ τα κομμάτια λάβας και βράχων εκσφενδονίστηκαν στον ουρανό σε ύψος 48 χλμ. Αυτό σημαίνει τρεις φορές περισσότερο θειικό άλας από την έκρηξη στο Tambora -κάτι περισσότερο από αρκετό για να έχει παγκόσμιο αντίκτυπο στο κλίμα.

Με βάση τη χρονολόγηση των δέντρων με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα η ομάδα προσδιόρισε τη χρονολογία μεταξύ 1420 και 1430. Παρότι δεν συμπίπτει απόλυτα με τα ίχνη στους πυρήνες του πάγου, θεωρήθηκε αρκετά κοντινή.

Όμως, δέκα χρόνια μετά τη γαλλική μελέτη για την έκρηξη, μια ομάδα επιστημόνων επέστρεψε στα νησιά που περιβάλλουν τον κρατήρα. Με επικεφαλής τον Karoly Nemeth, περιβαλλοντικό επιστήμονα από το Πανεπιστήμιο Massey της Νέας Ζηλανδίας, έψαξαν για ενδείξεις έκρηξης ικανών να αλλοιώσουν το παγκόσμιο κλίμα, αλλά δεν βρήκαν τίποτα.

image

Οι πραγματικά γιγαντιαίες εκρήξεις δημιουργούν στήλες που φτάνουν σε ύψος τουλάχιστον τα 25χλμ, γεγονός που επιτρέπει να εισάγουν θείο κατευθείαν στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και να εξαπλώσουν τα συντρίμμια τους σε μεγάλο εύρος. «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι υπάρχουν ηφαιστειακές καταθέσεις, αλλά η έκτασή τους δεν είναι αυτή που θα περίμενε κανείς από μια πραγματικά μαζικών διαστάσεων έκρηξη», λέει.

Στην πραγματικότητα, τα στοιχεία δείχνουν ότι το ηφαίστειο ήταν σχετικά μικρό, το ύψος δεν ήταν μεγαλύτερο από 1.000 μέτρα. Ο Nemeth κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αντί να ξεσπάσει σε μια θηριώδη έκρηξη, το ηφαίστειο εκτονώθηκε αρκετές φορές, σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Ήταν ένα καταστροφικό χτύπημα, αλλά η επιστημονική κοινότητα δεν είχε κάποια απόδειξη. 

Μέχρι που το 2012 ένας πυρήνας πάγου από την Ανταρκτική έκανε την έκπληξη. Το δείγμα ήταν από μια τοποθεσία γνωστή ως Law Dome, με ασυνήθιστα υψηλή χιονόπτωση. Πρόκειται για ένα αγαπημένο σημείο όσων διενεργούν έρευνες για το κλίμα, καθώς ο παχύς πάγος διευκολύνει τη διάκριση των μεμονωμένων ετήσιων στρωμάτων.

image

Η ομάδα δημιούργησε το πιο ακριβές αρχείο κάθε σημαντικής ηφαιστειακής έκρηξης τα τελευταία 2.000 χρόνια.

Και διαπίστωσε ότι ο ακρογωνιαίος λίθος του 15ου αιώνα δεν οφείλεται σε μία έκρηξη, αλλά σε δύο, όχι πριν το 1458 – πολύ αργότερα από την έκρηξη στο Kuwae. Παρά το γεγονός ότι ένα χρόνο αργότερα, μια άλλη μελέτη επιβεβαίωσε τα αποτελέσματά τους, το αίνιγμα του χαμένου ηφαιστείου δεν έχει ακόμη λυθεί. 

Σύμφωνα με πληροφορίες, που δίνει το αρχείο των πάγων, το 1453 ήταν μία χρονιά κλιματικού χάους. Αλλά, εάν δεν συνέβη στο Kuwae, τότε πού συνέβη; 

Για να είχαν πραγματικά παγκόσμιο αντίκτυπο, οι εκρήξεις πρέπει συνέβησαν στις τροπικές περιοχές. Κι αυτό επειδή πάνω από τους τροπικούς, ο αέρας μπορεί να τραβήξει το ηφαιστειακό σύννεφο ψηλότερα στην ατμόσφαιρα και να παραμείνει εκεί για πολλά χρόνια. Επίσης, τα θραύσματα είναι πιθανό να εξαπλωθούν σε μια ευρύτερη περιοχή, αφού οι ισχυροί άνεμοι τείνουν να τραβούν αέρα από τον ισημερινό στους πόλους.