Τις προηγούμενες δεκαετίες, τα περισσότερα νέα που ταξίδευαν από άκρη σε άκρη του κόσμου προέρχονταν από μεγάλες εφημερίδες και ενημερωτικά δίκτυα που είχαν τους ανθρώπινους πόρους να συγκεντρώσουν απευθείας πληροφορίες. 

Η ταχύτητα και οι τρόποι με τους οποίους διαδίδεται τώρα πλέον μια πληροφορία, έχει δημιουργήσει τις ιδανικές συνθήκες για κάτι που ονομάζεται «κυκλική αναφορά». Αυτή είναι εν τέλει και ο τρόπος με τον οποίο διαδίδονται τα λεγόμενα fake news, οι ψεύτικες ειδήσεις που τόσο μας απασχολούν τελευταία. 

Το πως αυτά διαδίδονται εξηγεί σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βίντεο – animation του TED, ο συγγραφέας Νόα Τάβλιν: 

«Υπάρχει ένα ρητό που συνήθως αποδίδεται στον συγγραφέα Μαρκ Τουέιν και λέει: 

«Ένα ψέμα μπορεί να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, ενώ η αλήθεια ακόμη ‘βάζει τα παπούτσια της’»

Το αστείο σχετικά με αυτή τη φράση, είναι ότι υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι ο Μαρκ Τουέιν δεν την είπε ποτέ. Η ειρωνεία δε, είναι ότι αυτό ακριβώς αποδεικνύει πως το ρητό ισχύει. Και σήμερα, η φράση αυτή, όποιος κι αν την είπε, είναι πιο αληθινή από ποτέ. 

Τις προηγούμενες δεκαετίες, τα περισσότερα μίντια με παγκόσμια εμβέλεια αποτελούνταν από μεγάλες εφημερίδες και δίκτυα που είχαν τους πόρους να συγκεντρώνουν απευθείας πληροφορίες. Δίκτυα, όπως το Reuters και το Associated Press, που συγκεντρώνουν και αναμεταδίδουν πληροφορίες, ήταν σχετικά σπάνια σε σχέση με σήμερα. 

Η ταχύτητα με την οποία οι πληροφορίες διαδίδονται σήμερα έχει δημιουργήσει τις ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση ενός φαινομένου που λέγεται «κυκλική αναφορά».

Αυτό συμβαίνει όταν η δημοσίευση Α’ περιέχει ανακρίβειες, η δημοσίευση Β’ τις επαναλαμβάνει και τότε η πρώτη δημοσίευση δηλώνει ως πηγή την δεύτερη. 

Επίσης «κυκλική αναφορά» είναι όταν πολλά δημοσιεύματα αναφέρουν την ίδια πηγή για την ψευδή πληροφορία που μεταδίδουν και η οποία κατόπιν εμφανίζεται να έχει εξακριβωθεί από πολλές πηγές. 

Για παράδειγμα, το 1998, η δημοσίευση μιας ψευδοεπιστημονικής μελέτης που υποστήριζε ότι τα παιδικά εμβόλια προκαλούν αυτισμό, προκάλεσε την ανάπτυξη μιας ολόκληρης κίνησης κατά των εμβολίων. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι η μελέτη λοιδορήθηκε κατ’ επανάληψη από την επιστημονική κοινότητα. 

Ως αποτέλεσμα, παιδιά που δεν έχουν εμβολιαστεί κολλούν πλέον μεταδοτικές ασθένειες που είχαν πρακτικά εξαφανιστεί στις ΗΠΑ. Μάλιστα κάποιες μολύνσεις αποδείχτηκαν θανατηφόρες. 

Σε ένα ελαφρώς διαφορετικό παράδειγμα, σατιρικά άρθρα που έχουν γραφτεί έτσι ώστε να μοιάζουν με αληθινά επίσης επιλέγονται και μεταδίδονται από μέσα χωρίς να αναφέρονται ως χιουμοριστικά. 

Για παράδειγμα ένα σατιρικό άρθρο στην ευυπόληπτη Βρετανική Ιατρική Επιθεώρηση με τίτλο: «Ενεργειακές δαπάνες για τους έφηβους που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια νέας γενιάς», αναφέρθηκε σε σοβαρά επιστημονικά άρθρα πάνω από 400 φορές. 

Πηγές που το περιεχόμενό τους δημιουργείται από χρήστες, όπως τα wikis, επίσης συνεισφέρουν στην «κυκλική αναφορά». Όσο περισσότεροι συγγραφείς ανατρέχουν σε αυτές τις πηγές για γρήγορες πληροφορίες, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες ένα μη διασταυρωμένο γεγονός σε μια τέτοια σελίδα να φτάσει έως ένα δημοσιευμένο άρθρο που αργότερα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή στο ίδιο το λήμμα του wiki page, από το οποίο προήλθε, κάνοντας έτσι ακόμη πιο δύσκολη την απομυθοποίηση του. 

Η πρόσφατη πρόοδος στην τεχνολογία των επικοινωνιών είχε αναρίθμητα οφέλη αναφορικά με το σπάσιμο των ορίων μεταξύ της πληροφορίας και του κόσμου. Αλλά η επιθυμία μας για γρήγορες απαντήσεις μπορεί να υπερισχύσει της επιθυμίας για επιβεβαίωση και εγκυρότητα. 

Κι επειδή αυτή η προκατάληψη μπορεί να πολλαπλασιαστεί στο μυαλό δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον κόσμο, πρέπει άμεσα να υπάρξει περισσότερη προσοχή. 

Η αποφυγή των μίντια που μετέρχονται μεθόδους εντυπωσιασμού, η αναζήτηση κριτικών αναφορικά με ύποπτες πληροφορίες και ο εντοπισμός της αυθεντικής πηγής μιας είδησης μπορεί να βοηθήσει στο να ανακοπεί η πορεία ενός ψέματος και να δώσει στην αλήθεια περισσότερο χρόνο για να ‘φορέσει τα παπούτσια της’».