«Αδόλφος Χίτλερ: Ο Αγών μου, τόμοι 1 & 2», μία ιδιότυπη παράσταση – έρευνα, ένα «θεατρικό ντοκιμαντέρ» για το βιβλίο που έχει χαρακτηρισθεί ως το πιο επικίνδυνο στον κόσμο, προσελκύει το γερμανικό κοινό και προκαλεί συζητήσεις,  λίγους μήνες πριν από την εκπνοή των συγγραφικών δικαιωμάτων στις 31 Δεκεμβρίου 2015 και σε αναμονή της κυκλοφορίας μιας νέας ακαδημαϊκής έκδοσης από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου.

Αν και η κατοχή αντιτύπων δεν έχει ποτέ απαγορευτεί στη Γερμανία, η  κυκλοφορία του βιβλίου είναι παράνομη.

Ωστόσο, 70 χρόνια μετά τον θάνατο του Χίτλερ, το status του βιβλίου αναμένεται, σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian, να αλλάξει δραματικά στο τέλος του έτους, οπότε και λήγει το γερμανικό copyright.

Θέλοντας να  υπογραμμίσουν το γεγονός της επανέκδοσης του βιβλίου πρώτη φορά μετά από το 1945 στη Γερμανία -προοπτική που ήδη προκαλεί «νευρικότητα»- δύο βερολινέζοι σκηνοθέτες επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις στο ερώτημα: Γιατί «Ο Αγών μου» συνεχίζει να συναρπάζει.

«Αρχίσαμε να διερευνούμε ποιος το έχει διαβάσει, πώς θα έπρεπε να το διαβάσει, και τι θα συμβεί όταν μια νέα έκδοση κάνει την εμφάνιση της τον Ιανουάριο», λέει ο Helgard Haug, σκηνοθέτης της πολυβραβευμένης, βερολινέζικης (γνωστής από τις πειραματικές παραστάσεις και interactive performances που έχει δώσει και στην Αθήνα) θεατρικής ομάδας Rimini Protokoll, λίγο πριν από μια παράσταση που δόθηκε πρόσφατα στο θέατρο Kammerspiele του Μονάχου.

Θέατρο της πραγματικότητας

«Δοκίμασα να πω τη φράση ‘Θέλετε να διαβάσουμε το βιβλίο Ο Αγών μου’;» αλλά δεν τα κατάφερα», λέει ο Alon Kraus, γιος επιζώντων του Ολοκαυτώματος και ένας εκ των έξι πρωταγωνιστών της τολμηρής σκηνικής ανάγνωσης του ναζιστικού μανιφέστου που παίζεται στη Γερμανία.
Γιατί, στην παράσταση δεν παίρνουν μέρος επαγγελματίες ηθοποιοί, αλλά πιστοί στους όρους ενός «θεάτρου της πραγματικότητας», οι Rimini Protokoll, επιστρατεύουν έναν θίασο από «ειδικούς» επί του θέματος: Ιστορικούς και νομικούς ειδικευμένους στο διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα, έναν συντηρητή παλιών χειρογράφων, έναν εκ γενετής τυφλό μουσικό παραγωγό, έναν Ισραηλινό δικηγόρο και έναν Τούρκο hip-hop / metalcore καλλιτέχνη και εθνολόγο.

Η σκηνή όπου μία 44χρονη ισραηλινή δικηγόρος προσπαθεί να αποπλανήσει έναν γερμανό τουρίστα κατά τη διάρκεια περιήγησης στη χερσόνησο του Σινά διαβάζοντας του αποσπάσματα από τον ρατσιστικό λόγο του Χίτλερ προκαλεί στο κοινό γέλια –άλλοτε δυνατά, άλλοτε διστακτικά. 

Το βάρος και το ψεύδος

Πόσοι Γερμανοί έχουν διαβάσει το βιβλίο δεν είναι γνωστό, αλλά,  σύμφωνα με τους ερευνητές,  ο ισχυρισμός των περισσοτέρων ότι ποτέ δεν το άνοιξαν, ούτε γνώριζαν για τα δολοφονικά σχέδια του Χίτλερ, είναι ψευδής.
Έρευνες από το 1945 δείχνουν ότι, περίπου το ένα πέμπτο των Γερμανών το έχει διαβάσει από την αρχή μέχρι το τέλος.
Στο τέλος του πολέμου, πολλοί έκαψαν τα αντίτυπα τους και υπάρχουν ενδείξεις ότι, σε περίοδο εκτεταμένων ελλείψεων ειδών καθημερινής ανάγκης χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ως χαρτί τουαλέτας.

«Ήρθε η ώρα»

Το κρατίδιο της Βαυαρίας μπλοκάρει εδώ και δεκαετίες τις απόπειρες νέων εκδόσεων, θεωρώντας ότι θα έδιναν ώθηση στην ακροδεξιά.
Ωστόσο, γερμανοί ιστορικοί υποστηρίζουν από καιρό, την κυκλοφορία μιας ακαδημαϊκής έκδοσης με σχόλια, επιμένοντας ότι θα δώσει τις πραγματικές διαστάσεις του βιβλίου και θα συμβάλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων που έχουν προκαλέσει οι είκοσι ελεύθερα διαθέσιμες εκδόσεις στο διαδίκτυο.

Μετά από χρόνια αναβλητικότητας,  μία υποστηριζόμενη από το κρατίδιο της Βαυαρίας έκδοση πρόκειται να κυκλοφορήσει από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου στις 7 Ιανουαρίου.
Το Iνστιτούτο σπεύδει να επισημάνει ότι η έκδοση είναι όσο το δυνατόν πιο «ελκυστικά εμπορική» (2.000 σελίδες, 3.700 σημειώσεις, τιμή 59 ευρώ).

«Ήρθε η ώρα» δήλωσε ο Sven Felix Kellerhoff, συγγραφέας του έργου που φέρει τον τίτλο «Ο Αγών μου: Η ιστορία ενός γερμανικού βιβλίου».
«Το μόνο που κατάφεραν οι αναβολές ήταν να τροφοδοτήσουν τον μύθο… Έχουμε μεγαλώσει αρκετά ώστε να μην κρύβουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί».

Τρόπαιο για τα ράφια των νεοναζί

Βεβαίως, πολλοί παραμένουν νευρικοί. Και παρότι, η εκτίμηση είναι ότι το βιβλίο δεν θα διαβαστεί ευρέως στους ακροδεξιούς κύκλους, θεωρείται ότι, θα γίνει τρόπαιο στα ράφια των νεοναζί.
«Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν νεοναζί με ξυρισμένο κεφάλι… μπροστά από τον υπολογιστή του… να διαβάζει τα πιο ζουμερά κομμάτια του βιβλίου» έγραψε ο Willi Winkler της Süddeutsche Zeitung «αλλά κάθε φανατικός θα έχει πρόσβαση σε αυτό και από τον Ιανουάριο, θα μπορεί να αφεθεί στις νοσταλγικές σκέψεις ξανά, πάνω από το τυπωμένο βιβλίο …».

Ιστορικά και πολιτικά εύφλεκτο

Η ομάδα εξηγεί:
«Το Rimini Protokoll  επιχειρεί να δώσει μία εξήγηση στον διαρκή μύθο του βιβλίου του Αδόλφου Χίτλερ «Ο Αγών μου».
Το βιβλίο εκδόθηκε πρώτη φορά το 1925-1926 και μέχρι το τέλος του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου είχε κάνει πωλήσεις εκατομμυρίων αντιτύπων (12 εκατομμύρια αντίτυπα μεταξύ 1925 και 1945).
Δεκαετίες ολόκληρες η προπαγάνδα του έδωσε την αύρα του «απαγορευμένου βιβλίου» και με αυτό τον τρόπο συνεχίζει να συναρπάζει ακόμη και σήμερα.
Τα πνευματικά δικαιώματα -τα οποία ανήκουν στο κρατίδιο της Βαυαρίας- θα λήξουν στο τέλος του 2015.
Η συζήτηση για το αν το βιβλίο πρέπει να επανεκδοθεί – και εάν ναι, πώς – είναι σε πλήρη εξέλιξη, παρά το γεγονός ότι αντίτυπα του υπάρχουν σε παλαιοβιβλιοπωλεία, αλλά και στο διαδίκτυο, για να μην κάνουμε αναφορά στις (σταθερές) πωλήσεις του σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Τι θα μπορούσε να αποτρέψει μία συμβολική απαγόρευση επανέκδοσης;
Τι λέει στο βιβλίο, ούτως ή άλλως;
Είναι επικίνδυνο;
Στην τελευταία παραγωγή τους, οι Helgard Haug και Daniel Wetzel αναζητούν απαντήσεις.
Από τα «γεμάτα δηλητήριο» πανεπιστημιακά ράφια, όπου βρίσκονται κλειδωμένα τα διαβαθμισμένα έργα, μέχρι τις γερμανικές σοφίτες και τις υπαίθριες αγορές του εξωτερικού, οι δύο σκηνοθέτες ακολουθούν τα ίχνη ενός βιβλίου το οποίο παραμένει ακόμη και σήμερα, ιστορικά και πολιτικά, εύφλεκτο.
(το κείμενο έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Rimini Protokoll )

Η παράσταση θα έρθει και στην Ελλάδα, στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων, 21 -24 Απριλίου 2016 -μάλιστα μετά την πρώτη παράσταση (κατά σύμπτωση, την 21η Απριλίου), θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό.

Σε τίτλους

• Ο Adolf Hitler (1889-1945) ξεκίνησε να γράφει το Mein Kampf, με τη συνδρομή του «δεξιού χεριού» του, Rudolf Hess, το 1924, ενώ βρισκόταν έγκλειστος στη φυλακή του Λάντσμπεργκ, καταδικασμένος για εσχάτη προδοσία ως επικεφαλής του (αποτυχημένου) Πραξικοπήματος της Μπυραρίας (1923), με το οποίο επιχείρησε την ανατροπή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

• «Τεσσεράμισι χρόνια αγώνα ενάντια στο ψέμα, τη βλακεία και τη δειλία» ήταν ο τίτλος που αρχικά ήθελε να δώσει στο έργο του ο Χίτλερ. Όμως, ο υπεύθυνος εκδόσεων του Ναζιστικού Κόμματος, Max Amann, αντιπρότεινε τον πιο εμπορικό τίτλο Mein Kampf, ο οποίος και τελικά επικράτησε.

• Το Mein Kampf πέρασε σχεδόν απαρατήρητο όταν πρωτοεκδόθηκε και αντιμετωπίστηκε, από τους περισσότερους, ως παραλήρημα ενός φρενοβλαβούς. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, άρχισε να αυξάνεται και η δημοτικότητα του βιβλίου του. Εκτιμάται πως μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου είχαν κυκλοφορήσει περισσότερα από δέκα εκατομμύρια αντίτυπα του Mein Kampf.

• Τα κέρδη που απέφερε το Mein Kampf στον Χίτλερ ήταν τεράστια. Ας σημειωθεί, πάντως, πως ο ίδιος ουδέποτε κατέβαλε τις εξίσου μεγάλες οφειλές του στην εφορία, από την πώληση του βιβλίου· τουναντίον, φρόντισε να διαγραφούν τα χρέη αυτά με την άνοδό του στην εξουσία, το 1933.

• Κατά τη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ (1933-45), ένα αντίτυπο του Mein Kampf δινόταν τιμής ένεκεν σε κάθε Γερμανό μαθητή, σε κάθε νεόνυμφο ζευγάρι και σε κάθε στρατιώτη που έφευγε για το μέτωπο.

• Το 1939, με αφορμή τα πεντηκοστά γενέθλια του Χίτλερ, κυκλοφόρησε μια επετειακή έκδοση του Mein Kampf.

• Με το τέλος του πολέμου, απαγορεύτηκε η επανέκδοση του Mein Kampf στη Γερμανία. Το κρατίδιο της Βαυαρίας κατέχει τα αποκλειστικά δικαιώματα για το έργο του Χίτλερ (ως κληρονόμος της περιουσίας του) μέχρι την εκπνοή τους, στις 31 Δεκεμβρίου 2015.

• Ο Ντόναλντ Ντακ διαβάζει το Mein Kampf, στην αντιναζιστική, μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων της Disney, με τον τίτλο Der Fuehrer’s Face (1943), που έλαβε το Όσκαρ καλύτερου animation στα 15α Βραβεία της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

• Από το 2009, το Mein Kampf κυκλοφορεί και σε εκδοχή ιαπωνικού manga κόμικ, από τη σειρά “Learn with manga” του εκδοτικού οίκου East Press. Η σειρά περιλαμβάνει, επίσης, τις manga εκδόσεις του Κεφαλαίου του Karl Marx και του Πόλεμος και Ειρήνη του Τολστόι.

• Στην κωμωδία του, Mein Kampf (1987), ο Ούγγρος σκηνοθέτης George Tabori παρουσιάζει τον Χίτλερ στα χρόνια της νιότης του να φτάνει στη Βιέννη με τη φιλοδοξία να γίνει διάσημος καλλιτέχνης.

• Σε δημοπρασία που έγινε στο Λος Άντζελες, στις 27 Φεβρουαρίου 2014, ένα υπογεγραμμένο από τον Χίτλερ αντίτυπο του Mein Kampf, με ιδιόχειρη αφιέρωση, πωλήθηκε έναντι 64.850 δολαρίων. Η ταυτότητα του αγοραστή δεν έγινε γνωστή.

• Γνώριμη στη χώρα μας, η ομάδα Rimini Protokoll, την οποία συνδημιούργησαν τρεις συμφοιτητές του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Θεατρικών Σπουδών στο Γκίσσεν της Γερμανίας –η Helgard Haug, ο Stefan Kaegi και ο Daniel Wetzel–, εδώ και 15 χρόνια εντοπίζει τα ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που συνιστούν από μόνα τους το «θέατρο της πραγματικότητας» και στελεχώνει τα ρηξικέλευθα πρότζεκτ της όχι με ηθοποιούς, αλλά με «ειδικούς» επί του εκάστοτε θέματος.

• Η παράσταση Ο Αγών μου, τόμοι Ι & ΙΙ ανεβαίνει στη Στέγη λίγους μήνες μετά τη «συμβολική» πρεμιέρα της στο πάλαι ποτέ προπύργιο του Τρίτου Ράιχ, τη Βαϊμάρη, στις 3 Σεπτεμβρίου 2015 (Kunstfest Weimar, Deutsches Nationaltheater Weimar).

• Δημιουργοί της παράστασης Ο Αγών μου, τόμοι Ι & ΙΙ είναι οι δύο εκ των τριών συνιδρυτών της ομάδας Rimini Protokoll και, συγκεκριμένα, η Χέλγκαρντ Χάουγκ και ο Ντάνιελ Βέτσελ.

• Στις παραστάσεις τους που έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα, οι Rimini Protokoll έχουν κατά καιρούς ανεβάσει στη σκηνή τους εξής «ειδικούς»: Ξεναγούς και φύλακες ελληνικών αρχαιολογικών χώρων (Hot spots ή Ήμουν εδώ, θέατρο Θησείον, 2004)· συλλέκτες τρένων-μινιατούρων (Μnemopark, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 2008, στο πλαίσιο του 12ων Ευρωπαϊκών Βραβείων Θεάτρου)· Ινδούς τηλεφωνητές (Calcutta in a box, Bios, 2009)· απολυθέντες μουεζίνηδες του Καΐρου (Radio Muezin, Πειραιώς 260, Φεστιβάλ Αθηνών 2009)· 103 οικοδόμους, ζωγράφους, αντιρρησίες συνείδησης, πολιτικούς και οικονομικούς πρόσφυγες, ακτιβιστές και δικηγόρους, που συνιστούν τους σύγχρονους «Προμηθείς» της Ελλάδας, εκτιθέμενους –εν είδει στατιστικού γραφήματος– στη σκηνή του Ηρωδείου (Ο Προμηθέας στην Αθήνα, Φεστιβάλ Αθηνών 2011)· 20 ανθρώπους που η ζωή τους διαμορφώνεται από το παγκόσμιο εμπόριο όπλων (Situation Rooms, Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, 2014).

• Ο Ντάνιελ Βέτσελ ήταν ένας από τους προσκεκλημένους καλλιτέχνες σε μία ακόμη μεγάλη παραγωγή της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, το X Apartments Athens (2015), την περιπατητική site-specific περφόρμανς που επιμελήθηκαν η Κάτια Αρφαρά και η Anna Mülter, βασισμένες στην αρχική σύλληψη του Matthias Lilienthal. Η παράσταση δόθηκε εκτός Στέγης, σε διαμερίσματα και σπίτια στο κέντρο της Αθήνας, και οι θεατές είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο διαφορετικές διαδρομές. Ο Βέτσελ είχε επιμεληθεί έναν από τους χώρους της Διαδρομής 2 (Αγίου Μελετίου – Κυψέλη).

• Η πρόσφατη περφόρμανς του Βέτσελ, Evros Walk Water (2015, Schlossmediale Festival, Ελβετία), βασιζόταν σε ένα ηχητικό ντοκουμέντο, αναφορά στη μουσική σύνθεση Water Walkτου John Cage, το οποίο παρήχθη από τους νεαρούς πολιτικούς πρόσφυγες που φιλοξενούνται στο Σύλλογο Μερίμνης Ανηλίκων του Έβρου. Τα αγόρια συνεργάστηκαν επί δύο μήνες με τον καλλιτέχνη και τη δημιουργική του ομάδα. Το κοινό άκουγε τις ηχογραφημένες διηγήσεις τους και ταυτόχρονα παρήγαγε μια διασκευή της μουσικής σύνθεσης, με αντικείμενα που αντλήθηκαν από τις ιστορίες των νεαρών προσφύγων: μια φουσκωτή βάρκα όμοια με αυτή που διέσχισαν τον Έβρο, ένα όπλο, ένα κουπί. Το κοινό δεχόταν εντολές από τους νεαρούς πρόσφυγες, μέσω ακουστικών, αφού οι ίδιοι δεν επιτρέπεται, βάσει των διεθνών κανονισμών, να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. (Πηγή:https://www.sma-athens.org/news.html)

• Ο Αγών μου κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση του Λεωνίδα Προεστίδη (εκδ. Κάκτος, 2006) και σε επανέκδοση (εκδ. Δίδυμοι, 2006) της πρώτης, δίτομης μετάφρασης του βιβλίου στα ελληνικά, η οποία έχει εξαντληθεί (μτφρ. Δημήτρης Π. Κωστελένος και Ανδράς Πάγκαλος, εκδ. Ζάρβανος, 1961, σειρά «Αντιφασιστική Βιβλιοθήκη»). Στο Ίντερνετ μπορεί κανείς να βρει αρκετές ακόμη μεταφράσεις του στα ελληνικά.
(από την ιστοσελίδα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών)