Ο βρετανός πρωθυπουργός David Cameron προχωρά από το πρωί σε πανηγυρικές δηλώσεις και μηνύματα στο διαδίκτυο, τραπεζίτες αισθάνονται ανακουφισμένοι και ανακοίνωσαν τις πρώτες πρωινές ώρες ότι τελικά δεν θα απομακρύνουν την έδρα των τραπεζών τους από τη Σκωτία, ο δεύτερος την τάξη στην εκστρατεία υπέρ της ανεξαρτησίας Nicola Sturgeon δήλωσε τα ξημερώματα ότι διακατέχεται από ένα «πραγματικό αίσθημα απογοήτευσης».

Στην πραγματικότητα όμως όλοι γνωρίζουν ότι στις εκλογές αυτές δεν υπήρξε νικητής. Θα υπήρχε αν η διαφορά ανάμεσα σε αυτούς που υποστήριξαν την ανεξαρτησία (το «ΝΑΙ») και σε αυτούς που προτίμησαν την παραμονή στη Μεγάλη Βρετανία (το «ΟΧΙ») βασίζονταν σε συντριπτικά ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα. Τέτοια δεδομένα υπήρχαν, για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2012 όταν υπογράφηκε η Συμφωνία του Εδιμβούργου που οδήγησε στο δημοψήφισμα. Οι δημοσκοπήσεις εκείνην την περίοδο εμφάνιζαν το «ΟΧΙ» να έχει την υποστήριξη του 66% των ψηφοφόρων και ταυτόχρονα έδειχναν μειωμένο ενδιαφέρον για το ζήτημα.

Στις χθεσινές εκλογές ψήφισε το 85% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, ποσοστό ρεκόρ όχι μόνο για τα βρετανικά δεδομένα αλλά και συνολικά για τα ευρωπαϊκά. Το «ΟΧΙ» έλαβε 55% και το «ΝΑΙ» έλαβε 45% των ψήφων. Μόλις πριν από λίγες μέρες οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ισοπαλία. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων που αυτήν τη στιγμή έχουμε διαθέσιμα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα: το «ΟΧΙ» επικράτησε βασιζόμενο στις ψήφους της τρίτης ηλικίας, των αγροτών, των εργαζομένων του κρατικού μηχανισμού (π.χ. περιφέρεια Εδιμβούργου) και των πετρελαϊκών εταιριών (ΒΑ παράλιες περιφέρειες). Το «ΝΑΙ» επικράτησε στους κάτω των 40 ετών, στα μικροαστικά και στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα των πόλεων (π.χ. περιφέρειες Γλασκώβης, Νταντί). Η επικράτηση του «ΟΧΙ» έγινε εφικτή μέσω της επίκλησης της επικείμενης οικονομικής καταστροφής σε περίπτωση που η Σκωτία γίνονταν ανεξάρτητη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πιο συχνά φυλλάδιο που μοίραζαν αυτές τις μέρες στη Σκωτία οι υποστηρικτές του «ΟΧΙ» έγραφε «μην ρισκάρεις τη δουλειά σου, τη σύνταξή σου, το νόμισμα, το εθνικό σύστημα υγείας, το μέλλον σου».   

Έχω και αλλού επισημάνει ότι  οι σκωτσέζοι δεν επιζητούν την ανεξαρτησία τους γιατί δεν τους επιτρέπεται κάθε 25 Ιανουαρίου να απαγγέλουν τα ποιήματα του εθνικού τους ποιητή Ρόμπερτ Μπερνς (που έζησε στα τέλη του 18ου αιώνα), ούτε γιατί δεν μπορούν να απολαύσουν το εθνικό πιάτο χάγκις (τζιγεροσαρμάδες χωρίς ρύζι), ούτε γιατί δεν μπορούν να χορέψουν τους αντικριστούς σκωτσέζικους χορούς. Όλα αυτά ήταν και είναι από απολύτως έως εορταστικά σεβαστά στα πλαίσια της Μεγάλης Βρετανίας. Ακόμα και ο παραδοσιακός τρόπος του να φοράνε οι άνδρες τα κιλτς (φούστες μάλλινου υφάσματος ταρτάν), δηλαδή χωρίς εσώρουχο, είναι εθιμοτυπικά αποδεκτός στο βρετανικό στρατό. Το εθνικό πρόταγμα στη Σκωτία κατασκευάζει βέβαια και αξιοποιεί το δικό του παρελθόν (την «εθνική παράδοση») όπως συμβαίνει με κάθε κοινωνικό κίνημα. Οι λόγοι όμως που ενίσχυσαν το αίτημα της ανεξαρτησίας είναι πολύ πιο απτοί και καθημερινοί: η υπανάπτυξη της Σκωτίας συγκριτικά με την Αγγλία, η μεταφορά των εσόδων που προκύπτουν από εξόρυξη πετρελαίου της Σκωτίας στην Αγγλία, η σοσιαλοδημοκρατική εκδοχή ενός κοινωνικού κράτους που διατηρήθηκε στη Σκωτία αλλά καταστράφηκε πλήρως στην Αγγλία. Ο εθνικισμός της Σκωτίας είναι ένας καινούργιος εθνικισμός που δεν ανάγεται στο μακρινό παρελθόν αλλά προκύπτει από τις πολιτικές και οικονομικές διαφορές Αγγλίας και Σκωτίας.

Η καμπάνια του «ΟΧΙ» απάντησε ακριβώς σε αυτές τις ανάγκες. Ξεκίνησε με κινήσεις καλής θέλησης όπως η ανάρτηση της σκωτσέζικης σημαίας (η γαλάζια σημαία με το χιαστή σταυρό του Αγ. Ανδρέα) πάνω από την κατοικία του βρετανού πρωθυπουργού. Συνεχίστηκε με μια εκστρατεία φόβου όπου τράπεζες και εταιρίες ανακοίνωσαν την αποχώρησή τους από τη Σκωτία σε περίπτωση ανεξαρτησίας και όπου όλα τα κόμματα του βρετανικού κοινοβουλίου προέβλεπαν βιβλικές καταστροφές αν επικρατήσει το «ΝΑΙ». Το φυλλάδιο στο οποίο παραπάνω αναφέρθηκα είναι χαρακτηριστικό αυτής της προσπάθειας. H κορύφωση της εκστρατείας όμως ήρθε με τις τελευταίες προεκλογικές δηλώσεις του βρετανού πρωθυπουργού. Απευθυνόμενος στους σκωτσέζους τόνισε: «Μην συγχέετε το παροδικό με το μόνιμο… Αν δεν σας αρέσει αυτή η κυβέρνηση, δεν θα μείνει για πάντα.» Τα λόγια του συνιστούν μια ξεκάθαρη παραδοχή ότι το αίτημα της ανεξαρτησίας εδράζεται στην αντιπαράθεση ανάμεσα στο συντηρητικό πολιτικό προσανατολισμό της αγγλικής κοινωνίας και στο σοσιαλοδημοκρατικό της σκωτσέζικης. Για να ξεπεράσουν αυτό το εμπόδιο η κυρίαρχες βρετανικές ελίτ υποσχέθηκαν πληθώρα μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέψουν στη Σκωτία να ελέγχει καθοριστικά τη φορολόγηση, τις δημόσιες δαπάνες και τη λειτουργία του κράτους-πρόνοιας.

Οι υποστηριχτές του «ΝΑΙ» θεωρούσαν ως νίκη την ανεξαρτησία της Σκωτίας. Οι υποστηριχτές του «ΟΧΙ» θεωρούσαν ως νίκη το «είμαστε καλύτερα μαζί» (Better Together ήταν το βασικό τους σύνθημα). Το αποτέλεσμα των εκλογών είναι ξεκάθαρο. Το «ΝΑΙ» έχασε γιατί δεν επετεύχθη η ανεξαρτησία. Το «ΟΧΙ» επικράτησε στην αναμέτρηση ενισχύοντας όμως καθοριστικά τις συνθήκες που ουσιαστικά οδηγούν σε ένα καινούργιο «ΟΧΙ», στη μελλοντική ανεξάρτητη Σκωτία. Απώλεσε τους ψήφους της νέας γενιάς και βασίστηκε σε αρνητικές απειλές οικονομικής κατάρρευσης αντί ενός θετικού μελλοντικού σχεδίου. Επιπλέον, σε θεσμικό επίπεδο, εγκλωβίστηκε στη λογική «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα». Η ενίσχυση του αιτήματος της ανεξαρτησίας εν πολλοίς οφείλεται στην αύξηση των εξουσιών που παραχωρήθηκαν την τελευταία δεκαετία στο Εδιμβούργο. Η παραχώρηση επιπλέον εξουσιών θα ενισχύσει το χάσμα της νεοφιλελεύθερης Αγγλίας και της σοσιαλοδημοκρατικής Σκωτίας. Σε περίπτωση μάλιστα που οι υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις δεν πληρωθούν, το αίτημα για ανεξαρτησία θα λάβει πρωτόγνωρες διαστάσεις. Η σχάση όμως της Μεγάλης Βρετανίας ενισχύεται πλέον και από την πλευρά των Άγγλων. Το δήλωσε ξεκάθαρα ο βρετανός πρωθυπουργός με μήνυμά του στο twitter τις πρώτες πρωινές ώρες: «στο βαθμό που η Σκωτία θα έχει περισσότερες εξουσίες για τα δικά της ζητήματα, συνεπάγεται ότι η Αγγλία, η Ουαλία και η Β. Ιρλανδία πρέπει να έχουν πιο καθοριστικό λόγο για τα δικά τους ζητήματα». Είναι ξεκάθαρο ότι η Μεγάλη Βρετανία που γνωρίζαμε βιώνει ιστορικές αλλαγές.

Στις χθεσινές εκλογές της Σκωτίας όλοι έχασαν. Κέρδισε στα σίγουρα η πολιτική που πανηγυρικά επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία ανοίγοντας νέες προοπτικές για το σύνολο της Ευρώπης. Και όποιος αντέξει…

* Φωτογραφία από το BBC