«Δεν υπάρχει θεός, και οι προφήτες του είμαστε εμείς» Κόρμακ ΜακΚάρθυ, «Ο Δρόμος»

 
Αυτή η ιστορία θα ήταν αστεία, αν δεν ήταν τραγική. Είναι η ιστορία του πώς μια ντουζίνα κωμικά σκίτσα συντέλεσαν στον θάνατο 200 περίπου ανθρώπων, ενώ οι δυτικοί ηγέτες, και κατά πολύ η δυτική κοινωνία, απέτυχαν παταγωδώς να υπερασπιστούν το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης, υποκύπτοντας στον φόβο αντίποινων από θρησκευτικούς φονταμενταλιστές, στο όνομα της αυτό-λογοκρισίας και της πολιτικής ορθότητας.

Το 2005, μια δανέζικη εφημερίδα (Jyllands-Posten) αποφάσισε να πάρει μέρος στον διεθνή διάλογο σχετικά με την κριτική στο Ισλάμ, μια εποχή που επικρατούσε ένταση γύρω από το θέμα, αφού πρόσφατα είχε λάβει χώρα βομβιστική επίθεση στο Λονδίνο, όπως και στη Μαδρίτη ένα χρόνο πριν και στη Νέα Υόρκη το 2001, πάντα από Ισλαμιστές βομβιστές.
 

«Καταδικάζουμε τη Δύση για τη βλασφημία κατά του Αγίου Προφήτη μας», στο Πακιστάν
 
Η ιστορία ξεκίνησε με την απόπειρα της συγγραφέως Kare Bluitgen να βρει εικονογράφους για το παιδικό της βιβλίο «Το Κοράνι και η ζωή του Προφήτη Μωάμεθ», κάτι που αποδείχτηκε αδύνατο αφού οι τρεις πρώτες της επιλογές αρνήθηκαν, φοβούμενοι αντίποινα, κατά αυτών και των οικογενειών τους. Το ζήτημα των αντιποίνων είχε πρόσφατα κυριεύσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη:  το 2004 ο Ολλανδός σκηνοθέτης Theo Van Gogh είχε δολοφονηθεί από φανατικό Μουσουλμάνο μετά το γύρισμα μια ταινίας μικρού μήκους για τη θέση της γυναίκας στο Ισλάμ, και η συνεργάτης του (η αποστάτης του Ισλάμ Ayaan Hirshi Ali) στοχοποιήθηκε επίσης, και τράπηκε σε φυγή. Η απεικόνιση του Μωάμεθ, και μερικές φορές η όποια κριτική στο Ισλάμ, θεωρείται βλασφημία από πολλούς Μουσουλμάνους, και μάλιστα βλασφημία που χρίζει καταδίκης σε θάνατο. Το θέμα άνοιξε μεγάλη συζήτηση στη Δανία σχετικά με την αυτολογοκρισία και τον θρησκευτικό φανατισμό, και οδήγησε την εφημερίδα να κάνει ένα πείραμα για να διαπιστωθεί αν τα μέλη της Δημοσιογραφικής Ένωσης Σκιτσογράφων αισθάνονταν ελεύθεροι να δημοσιεύσουν καρτούν που απεικόνιζαν τον προφήτη.

Από τα 42 μέλη της ένωσης, τελικά δημοσιεύτηκαν 12 μόνο σκίτσα. Πολλοί εφημεριδοπώλες αρνήθηκαν να διαθέσουν την εν λόγω έκδοση. Αμέσως άρχισαν αντιδράσεις από πολίτες, οργανισμούς και πρεσβευτές μουσουλμανικών κρατών στην Κοπεγχάγη. Χώρες όπως το Πακιστάν, η Αίγυπτος, η Αλγερία, η Ινδονησία, ακόμα και η Τουρκία, ζητούσαν επίσημα από τον πρωθυπουργό της Δανίας να παρέμβει και τον κατηγορούσαν για απραξία, αν και καμία σχέση δεν έχει η συγκεκριμένη εφημερίδα με την κυβέρνηση και η δημοσίευση των επίμαχων σκίτσων δεν συνιστούσε καμία παράβαση νόμου. Επειδή το θέμα δεν προχωρούσε, 3 μήνες μετά τη δημοσίευση δύο Δανοί ιμάμηδες ετοίμασαν ένα ντοσιέ με τα στοιχεία της υπόθεσης (συμπεριλαμβανομένων και των σκίτσων) και έκαναν το γύρο μουσουλμανικών χωρών ξεσηκώνοντας αντιδράσεις. Υπόψη ότι στις χώρες αυτές το κοινό δεν είχε μέχρι τότε γνώση του συμβάντος, και ότι στο ντοσιέ περιλαμβάνονταν και 3 επιπλέον σκίτσα που δεν είχαν απολύτως καμία σχέση με την δανική δημοσίευση, τα οποία μάλιστα ήταν πολύ πιο προκλητικά από τα αρχικά.

Στον μουσουλμανικό κόσμο ξέσπασαν εξεγέρσεις με θανάτους που υπολογίζονται πάνω από 200, και διαδηλώσεις σε κέντρα δυτικών πρωτευουσών όπου μπορούσε κανείς να δει συνθήματα όπως «θάνατος στους βλάσφημους» και «αποκεφαλίστε αυτούς που προσβάλλουν το Ισλάμ»! Ένας υπουργός στην Ινδία προσέφερε χρηματική αμοιβή σε όποιον αποκεφάλιζε «τον κομίστα», και ακολούθησε ένας άλλος στο Πακιστάν. Πολλές χώρες του Ισλάμ ξεκίνησαν εμπάργκο σε δανικά προϊόντα με αποτέλεσμα μείωση 15,5% των εξαγωγών της χώρας τους μήνες που ακολούθησαν. Η κατάσταση ξεπέρασε κάθε προσδοκία καθώς οι πρεσβείες της Δανίας στη Μέση Ανατολή δέχονται παρατεταμένες απειλές από εξαγριωμένα πλήθη, και σημειώθηκε μέχρι και απαγωγή ενός Γερμανού στη Γάζα, με την απαίτηση συγγνώμης της Ε.Ε. για τα καρτούν (αργότερα αφέθηκε ελεύθερος χωρίς σωματικές βλάβες).

Ο εκδότης της εφημερίδας και ένας από τους κομίστες (Kurt Westergaard) έγιναν οι κύριοι στόχοι των φανατικών και αναγκάστηκαν να ζουν έκτοτε υπό την προστασία κρατικών υπηρεσιών. Πολλές απόπειρες έχουν γίνει εναντίον τους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το 2010, όταν ο Westergaard κρύφτηκε στο δωμάτιο πανικού που είχε εγκαταστήσει στο σπίτι του επειδή ένας εξτρεμιστής αποφάσισε να του πάρει το κεφάλι, και μέχρι να καταφτάσει η αστυνομία χτυπούσε με τσεκούρι την πόρτα του θωρακισμένου δωματίου (τραγικό, όχι αστείο). Μέχρι σήμερα παραμένουν κρυμμένοι υπό την απειλή εκτέλεσης.

Πρεσβεία της Δανίας στη Συρία
 
Ελάχιστες μεγάλες εφημερίδες αναδημοσίευσαν έστω κάποια από τα σκίτσα, και κάποιες το έκαναν μόνο και μόνο για να τα κατακρίνουν (πλήρης λίστα εδώ – στην Ελλάδα μόνο η Ελευθεροτυπία φαίνεται να ανατύπωσε 1 από αυτά). Σε κάποιες περιπτώσεις απολύθηκαν οι υπεύθυνοι για την αναδημοσίευση επιμελητές. Σε μια προφανώς κακή επιλογή προτεραιοτήτων, πολιτικοί ηγέτες της δύσης έσπευσαν να υπερασπιστούν την ελευθερία λόγου και το δικαίωμα έκφρασης…αυτών που ζητούσαν το θάνατο των σκιτσογράφων!

Τους σκιτσογράφους λοιπόν ποιος θα τους υπερασπιστεί; Οι εκλεγμένοι μας αυτοί αντιπρόσωποι όπως και οι δημοσιογράφοι που βγάζουν το ψωμί τους ακριβώς από το δικαίωμα αυτό της ελευθεροτυπίας, αντί να αντισταθούν στην βαρβαρότητα, κατηγόρησαν τα θύματα μιας πρωτοφανούς αδικίας. Τη στάση των πολιτικών ακολούθησαν φυσικά και θρησκευτικοί ηγέτες, Χριστιανοί και Εβραίοι, ξέροντας ότι αν στήριζαν τη σάτιρα σε μία περίπτωση (ενάντια στο Ισλάμ) δε θα έχουν καμιά δικαιολογία να ενίστανται κάθε φορά που η κριτική στρέφεται εναντίον τους (όπως στην περίπτωση Corpus Christi, του γέροντα Παστίτσιου, του «Τελευταίου Πειρασμού» κλπ).

Μουσουλμανικοί φορείς και λόγιοι στα δυτικά ΜΜΕ, αν και δήλωναν ότι «κατακρίνουν τη βία», επέμεναν ότι για τα επεισόδια έφταιγαν οι Δανοί, που όφειλαν να σεβαστούν τα πιστεύω των ομόθρησκών τους και ότι αισθάνονταν «βαρύτατα προσβεβλημένοι» από τη δημοσίευση. Και αυτοί είναι που αυτοαποκαλούνται «μετριοπαθείς»! Δεν μπορεί να γίνεται αποδεκτό, έλεγαν, να προστατεύεται ο Χριστιανισμός με νόμους περί βλασφημίας, και ταυτόχρονα να υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση προς το Ισλάμ. Ελπίζω να είναι ήδη προφανές ότι δεν θα βρείτε στον παρών συγγραφέα έναν υποστηρικτή των νόμων περί βλασφημίας, όπως επίσης ελπίζω ότι δεν δημιουργείται σύγχυση μεταξύ της περίπτωσης των δανικών καρτούν και των νόμων αυτών. Ποιος από εσάς δεν έχει συναντήσει σε σκίτσα εφημερίδων παπάδες, καλόγριες, αγίους, και τον Χριστό ακόμα, να παρουσιάζονται χιουμοριστικά και με έντονη κριτική διάθεση, ακόμα και χλευαστικά; Κάποιοι από εσάς ίσως και να προσβλήθηκαν, πόσοι όμως έφτασαν στο σημείο να ζητήσουν απαγόρευση τέτοιων εικόνων; Είναι οι Μουσουλμάνοι που ζητάνε ειδική μεταχείριση, με το να εξαιρούνται από το στόχαστρο του χλευασμού. Και το ζητάνε με την απειλή της βίας, με εμπρησμούς και τσεκούρια, γεγονότα που κατά ειρωνικό τρόπο επαληθεύουν τα ίδια στερεότυπα που κατηγορούν τους σκιτσογράφους ότι αναπαρήγαγαν.

Από ό,τι μπορούμε να μάθουμε εδώ, απαγόρευση στην απεικόνιση του Μωάμεθ δεν υπάρχει στο Κοράνι, υπάρχει όμως σε κάποια χαντίθ (θρησκευτικά κείμενα όπου περιγράφονται λεγόμενα του Μωάμεθ που δεν συμπεριλήφθηκαν στο Κοράνι). Παραδοσιακά, τα σχετικά χαντίθ που αναφέρουν την εν λόγω απαγόρευση γίνονται αποδεκτά από όλους τους Μουσουλμάνους, Σουνίτες και Σιίτες (αν και τα τελευταία χρόνια οι Σιίτες είναι πιο ελαστικοί και, π.χ. στη σιιτική Συρία, έχουν αρχίσει να εμφανίζονται αναπαραστάσεις του προφήτη). Δεν είναι δηλαδή μόνο η εικόνα του προφήτη που ενόχλησε, αλλά κυρίως το ότι τα συγκεκριμένα σκίτσα είχαν αρνητική χροιά. Η ένσταση αυτών των Μουσουλμάνων δεν αφορά μόνο μια παράβαση κάποιου διφορούμενου θρησκευτικού δόγματος˙ αυτό που φαίνεται να θέλουν στην πραγματικότητα είναι η φίμωση κάθε αντίθετης γνώμης, κάθε απόπειρας χλευασμού, κάθε κριτικής θέσης απέναντι στο σύστημα ιδεών τους. Εξάλλου οι συγκεκριμένοι ιμάμηδες που ξεσήκωσαν τον μουσουλμανικό κόσμο αισθάνθηκαν ότι έπρεπε να προσθέσουν οι ίδιοι στη συλλογή σκίτσων και μια φωτογραφία που έδειχνε τον προφήτη σαν γουρούνι (ακάθαρτο ζώο κατά το Ισλάμ).

Εδώ όμως μιλάμε για τις ενέργειες κάποιων μη-μουσουλμάνων, σε μια μη-μουσουλμανική χώρα, στους οποίους επιχειρείται να εφαρμοστεί η σαρία, αν όχι εκ των υστέρων μέσω καταστολής των «ενόχων» (σύμφωνα με τους μετριοπαθείς), τουλάχιστον με τη μορφή της αυτό-λογοκρισίας («ας πρόσεχαν») σε όσους σκεφτούν να πράξουν αντίστοιχα στο μέλλον.
 

Και οι Παλαιστίνιοι κατά της ελευθερίας του λόγου
 
Αυτό που θα έπρεπε να κάνουμε είναι να ετοιμάζουμε νομοθεσία που θα εξασφαλίζει τον ανοιχτό διάλογο και την ελευθερία έκφρασης, ενάντια σε κάθε είδους θρησκευτική ή άλλη προσπάθεια επιβολής και κατάργησης ενός δικαιώματος που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο. Αντιθέτως, χάρη σε μια λανθάνουσα πολιτική ορθότητα, φαίνεται να παραδίδουμε τα κεκτημένα χωρίς καν μια αξιοπρεπή αντίσταση.

Ακόμα και μέχρι σήμερα, όποιος αποφασίσει να αναπαράγει τα δανικά σκίτσα, μάλλον πρέπει να υπολογίζει στο ότι θα περάσει απαρατήρητος για να μην…αλλάξει η ζωή του, και όχι στο ότι το θέμα ξεχάστηκε. Δεν είναι τυχαίο που τα σκίτσα δεν αναπαράγονται στο παρών άρθρο, και αξίζουν συγχαρητήρια στο ειδησεογραφικό πρακτορείο ΑΙΝΑ που τα ανάρτησε, όπως και σε κάποιες σκανδιναβικές εφημερίδες που τα αναδημοσίευσαν το 2008 σε ένδειξη συμπαράστασης στους συναδέλφους τους, με την αφορμή της αποκάλυψης συνομωσίας για τη δολοφονία των Δανών υπευθύνων.

Είναι πραγματικά απίστευτος ο τρόπος που οι συγκεκριμένες, στην πραγματικότητα ήπιες, εικόνες θα γίνονταν η αφορμή για απειλές, εμπρησμούς, απαγωγές και θανάτους. Όπως κάποιος είπε όμως, μόνο η τέχνη πρέπει να είναι πιστευτή, η πραγματικότητα όχι.

Δεν υποστηρίζω τον χλευασμό των πιστών οποιασδήποτε θρησκείας. Οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα, οι ιδέες όχι.

Αναλυτικά τα γεγονότα εδώ.

Οι φωτογραφίες του άρθρου είναι παρμένες από εδώ:

• https://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/4681504.stm
• https://www.theguardian.com/world/2012/jun/04/convicted-terror-plot-danish-newspaper
• https://www.imageslides.com/Misc/gallery/34259-Danish-Cartoon-Protests-#8