Η κρίση στην Ευρώπη μπήκε σε μια φάση σιωπής, κάτι που δεν είναι τυχαίο. Η τρέχουσα περίοδος προσωρινής ηρεμίας συμπίπτει με την προετοιμασία για τις ομοσπονδιακές εκλογές του 2013 στη Γερμανία, όπου η νυν Καγκελάριος, Αγκελα Μέρκελ, επιδιώκει να επανεκλεγεί ως «η γυναίκα που έσωσε το ευρώ».

Ads

Ωστόσο, η κρίση θα επανέλθει. Αν όχι πριν από τις γερμανικές εκλογές, σίγουρα μετά από αυτές. Η νότια Ευρώπη δεν έκανε τίποτα για να τονώσει την ανταγωνιστικότητά της, ενώ η βόρεια Ευρώπη δεν έκανε τίποτα για να αυξήσει τη ζήτηση. Τα χρέη παραμένουν ασήκωτα και η ευρωπαϊκή οικονομία αδυνατεί να αναπτυχθεί, ενώ παντού στην ήπειρο βαθαίνουν οι πολιτικοί διαχωρισμοί. Δεν χάθηκε το φάσμα της κατάρρευσης της ευρωζώνης.

Οι συνέπειες μιας κατάρρευσης θα ήταν οδυνηρές. Όποια χώρα κι αν την προκαλούσε, είτε η Γερμανία, είτε η Ελλάδα ή η Ισπανία, θα πυροδοτούσε οικονομικό χάος και οργή εκ μέρους των γειτόνων της. Για να προστατευθούν από την κατάρρευση, πολλές χώρες θα σκέφτονταν μέχρι να κλείσουν τα σύνορά τους και τότε θα ήταν «κάθε μία χώρα για τον εαυτό της».

Θα επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Η απάντηση εξαρτάται από το τι θεωρεί ο καθένας «Ευρωπαϊκή Ένωση»: αν κάποιος εννοεί τα όργανα, όπως είναι η Κομισιόν ή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τότε η απάντηση είναι ναι, καθότι αυτοί οι θεσμοί δεν μπορούν να εξαλειφθούν, αφού υπάρχουν εδώ και μισόν αιώνα.

Όσον αφορά στην κοινή αγορά όμως, αυτό το μεγαλύτερο κατόρθωμα της ΕΕ, δεν υπάρχει αμφιβολία πως η διάλυση της ευρωζώνης θα διασπούσε την λειτουργία της βραχυπρόθεσμα. Τα φορτηγά θα συνωστίζονταν στα σύνορα και οι εργάτες θα εμποδίζονταν από το να μετακινηθούν. Τι θα συνέβαινε τότε; Γίνεται να έχουμε μια κοινή αγορά χωρίς ένα κοινό νόμισμα;

Οι κριτικοί του ευρώ αναρωτιόντουσαν ανέκαθεν: γιατί όχι; Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη που υπογράφτηκε το 1986, θα έμπαινε σε εφαρμογή. Τα κράτη-μέλη θα ήταν υποχρεωμένα να αποκαταστήσουν την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων, ανθρώπων κι υπηρεσιών.

Οι υπέρμαχοι του ενιαίου νομίσματος θεωρούν πως αν η Ευρώπη έχει ξεχωριστά εθνικά νομίσματα, θα έχει και διαφορετικά τραπεζικά συστήματα. Η ελεύθερη διακίνηση αγαθών και κεφαλαίου δεν θα επιβίωνε την κατάρρευση του ευρώ, λένε αυτοί οι λάτρεις του ενιαίου νομίσματος. Σύντομα θα μάθουμε αν εχουν δίκιο.

Και το «Κοινοτικό Κεκτημένο»; Αυτό το νομοθετικό πλέγμα που ορίζει τις υποχρεώσεις του κάθε κράτους-μέλους όχι μόνο στον οικονομικό τομέα, αλλά και στο ζήτημα της νομοθεσίας ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Σκοπός του δεν είναι να κάνει απλώς την Ευρώπη πιο προσοδοφόρα, αλλά και πιο πολιτισμένη. Αυτή η συνεργασία θα μπορούσε να σώσει την Ευρώπη. Αλλά με το να δείχνουμε με το δάκτυλο ποιος φταίει για την κρίση, καθιστά δύσκολη τη δημιουργία ενός κοινού, ενιαίου μετώπου συνεργασίας. Όπως φαίνεται, το «Κοινοτικό Κεκτημένο» χάνει πολλή απ’ τη δύναμη του.

Ένας τελευταίος τρόπος είναι να σκεφτούμε την ΕΕ ως μια «ακόμη πιο στενή ένωση» που σταδιακά θα μετακινηθεί από την νομισματική και οικονομική, πρώτα προς την τραπεζική, μετά προς την δημοσιονομική και τέλος προς την πολιτική ένωση. Εξάλλου αυτό είχαν κατά νου οι ευρωπαίοι ηγέτες όταν έφτιαχναν το ευρώ.

Νομισματική ένωση δίχως τραπεζική ένωση δεν πρόκειται να λειτουργήσει, κάτι το οποίο απαιτεί σίγουρα μια κάποια δημοσιονομική και πολιτική ενοποίηση. Η Ευρώπη μπορεί είτε να προχωρήσει προς τα εμπρός, προς την κατεύθυνση της βαθύτερης ένωσης, είτε προς τα πίσω, προς το καθεστώς της εθνικής κυριαρχίας.

Αυτή τη στιγμή πρέπει να αποφασίσουν τόσο οι ηγέτες της, όσο και οι πολίτες της. Από την απόφασή τους εξαρτάται το μελλον της ευρωζώνης και του ίδιου του ευρώ.

* Ο Μπάρι Αϊχενγκριν είναι καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια