Ένας έλληνας χειρουργός πρωτοπόρος του τομέα των μεταμοσχεύσεων απ’ το 1958, αυτός ήταν ο καθηγητής Πέτρος Κόκκαλης! Ο μεγάλος πατριώτης, ο μεγάλος αγωνιστής, στο πλευρό του λαού μας, ο γίγαντας επιστήμονας! Ο άνθρωπος που άφησε καριέρα, άνεση, πρόσφερε και τη ζωή του μαζί και της οικογένειάς του για να την απελευθέρωση του τόπου και την λαϊκή προκοπή. Κι όμως, αυτόν τον γίγαντα με δυσκολία επέτρεψε ο Κ. Καραμανλής να θαφτεί στην Ελλάδα, όπου έγινε γενικό προσκύνημα” η Αντιστασιακή μαχήτρια Κατίνα Τέντα – Λατίφη μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για τον Πέτρο Σ. Κόκκαλη με αφορμή την δεκαετή έρευνά της για την συγγραφή του βιβλίου Πέτρος Σ. Κόκκαλης, Βιωματική βιογραφία, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εστία.

Ads

Δέχτηκα με πολύ ενθουσιασμό να γράψω τη βιογραφία του γιατί όλοι ήθελαν να γραφτεί κάτι γι’ αυτόν τον αγωνιστή. Κι όταν λέω όλοι, εννοώ τον κόσμο της αριστεράς, τους πολιτικούς πρόσφυγες, γιατί η δεξιά τον είχε θάψει εντελώς, τα πάντα τα σχετικά με τις μελέτες του, τα χειρουργικά του επιτεύγματα , την πλούσια συμμετοχή του στον Αλβανικό πόλεμο κλπ. όλα τα είχε καταχωνιάσει σαν να μην υπήρξε ποτέ.

Με τα πρώτα τηλεφωνήματά μου έπεσε… σύρμα από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Πελοπόννησο και την Κρήτη: «Επιτέλους να γραφτεί κάτι γι’ αυτόν τον γίγαντα!».

Εγώ ξεκίνησα με ενθουσιασμό, πιστεύοντας πως θα ερευνήσω τη ζωή ενός ανθρώπου που έζησε τις ίδιες καταστάσεις που έζησα κι εγώ και δεν θα μου ήταν δύσκολο… Αμ, δε!

Ads

Εδώ, βρέθηκα μπροστά σ’ έναν γίγαντα κατ’ αρχήν της χειρουργικής με πρωτοποριακές επεμβάσεις πανευρωπαϊκής σημασίας, έναν επιστήμονα που μπορούσε να εγχειρήσει τον άνθρωπο, απ’ τα μαλλιά ως τα πόδια όχι με την έννοια της γενικής χειρουργικής, αλλά σαν χειρουργός εξειδικευμένος στον κάθε τομέα, πνευμόνων, νευροχειρουργικής, πλαστικής, ενδοκρινολογικής κλπ.

Η έρευνά μου άρχισε το 2001 και χρειάστηκαν 10 χρόνια καθημερινής δουλειάς για να γραφτεί αυτή η βιογραφία. Και εννοείται ότι υπάρχει ακόμη προς διερεύνηση πολύ υλικό. Και αν ζούσαν εκείνοι που τον γνώριζαν, θα μπορούσαμε να κάνουμε τόμους ολόκληρους.

Η αρχή έγινε με γνωριμία με τον εγγονό του Πέτρο Κόκκαλη και μετά με τον πρώην δημοσιογράφο και τώρα διευθυντή της Αθηναϊκής Τεχνολογικής Σχολής (ΑΙΤ) κ. Ζησιμόπουλο, ο οποίος μου έδωσε έναν «πυρήνα» υλικού και με τον οποίο συνεργάσθηκα στενά όλα αυτά τα χρόνια.

Έγιναν και αρκετά ταξίδια στο εξωτερικό: Στη Γενεύη, στα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, στη Βασιλεία όπου χειρούργησε μεταμόσχευση καρδιάς σε σκύλο, στη Μόσχα στο Βερολίνο και βέβαια πολλά ταξίδια στο εσωτερικό.

Με τον Γιώργο Λογοθέτη, ρεπόρτερ πρώην διευθυντή της ΕΤ3 γυρίσαμε όλα τα βουνά: Γράμμο – Βίτσι, βρίσκαμε σπηλιές νοσοκομεία, ορύγματα χειρουργικών συγκροτημάτων, βρήκαμε ανθρώπους που είχαν κάνει μαζί του, πολλούς που τους είχε χειρουργήσει και άλλους που είχαν ακούσει για τον Κόκκαλη και είχαν κάτι να μας πουν γι’ αυτόν.

Απομαγνητοφωνήθηκαν 62 μαρτυρίες – συνεντεύξεις (οπτικοακουστικές) και χρησιμοποιήθηκε υλικό 40 γεμάτων ντοσιέ! Όλα υπάρχουν στο Αρχείο του Ιδρύματος Κόκκαλη στην Παιανία και είναι στη διάθεση του κάθε ενδιαφερόμενου.

Ο Πέτρος Κόκκαλης του Σωκράτη, γεννήθηκε στη Λειβαδιά το 1896.

Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος όπως και ο παππούς του. Σε ηλικία 15 χρονών μπήκε στην Ιατρική Σχολή Αθηνών και μετά έφυγε στο εξωτερικό Ελβετία – Γερμανία όπου σπούδασε επί 15 χρόνια δίπλα σε διάφορους κορυφαίους καθηγητές της ιατρικής πολλών ειδικοτήτων, όπως ο παγκοσμίου φήμης γερμανός Σάουερμπρούχ, ο οποίος είχε μάλιστα αναθέσει στον Κόκκαλη διευθυντική δουλειά στο γερμανικό νοσοκομείο του Βερολίνου.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα πραγματοποίησε μεγάλες πρωτοποριακές εγχειρήσεις με απόηχο πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Βέβαια η Σύγκλητος των καθηγητών εδώ, δεν τον πολυδέχθηκε με ενθουσιασμό γιατί υπερτερούσε κατά πολύ από όλους, λέγεται μάλιστα, ότι όταν έμπαινε στις συνεδρίες της Συγκλήτου τον φοβόνταν γιατί έβρισκε τα λάθη τους και τα διόρθωνε.

Παντρεύτηκε όντας καθηγητής χειρουργικής, τη Νίκη, που ήταν δασκάλα, αλλά έτυχε να είναι γραμματέας του, μια περίλαμπρη γυναίκα με χαρακτηριστικά και ήθος που ταίριαζε με τον ίδιο και η οποία τον ακολούθησε όλη του τη ζωή.

Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου διορίσθηκε διευθυντής χειρουργείων σε δύο μεγάλα νοσοκομεία των Αθηνών, αλλά ο ίδιος αφήνοντας τη γυναίκα του, το νεογέννητο Σωκράτη και τον 85χρονο πατέρα του, ανέβηκε εθελοντικά στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου έγινε Αρχίατρος της Υγειονομικής Υπηρεσίας Βάσης Ηπείρου και αναδιοργάνωσε όλη την υπηρεσία κατά τρόπο που έσωσε πολύ κόσμο όπως αποδεικνύεται από τα στρατιωτικά ντοκουμέντα.

Με την κατάρρευση και την κατοχή οι γερμανοί ήθελαν να τον κάνουν πρωθυπουργό – είχε σπουδάσει βλέπετε στη χώρα τους- αλλά αρνήθηκε και μαζί με άλλους 7 καθηγητές έστειλαν επιστολή – καταπέλτη που έγραφε «ήρθατε σαν καταχτητές καμιά συνεργασία μαζί σας, είμαστε ενάντιά σας».

Ως μέγιστος κορυφαίος χειρουργός πήγαινε σ’ αυτόν για θεραπεία όλη η μεγαλοαστική τάξη, αλλά εκείνος εξυπηρετούσε και όλους τους φτωχούς και τότε φτωχοί και μάλιστα με φυματίωση και άλλες αρρώστιες ήταν κυρίως ο προσφυγικός κόσμος.

Όταν του έλεγαν «κύριε καθηγητά αυτός δεν έχει λεφτά, εκείνος απαντούσε «φέρτε τον σε μένα». Με την κατοχή αφοσιώθηκε ακόμα πιο πολύ γιατί είχαν προστεθεί τραυματίες, βασανισμένοι, ορφανά και τόσοι άλλοι, και βοηθώντας αυτούς συνδέθηκε με την οργάνωση της «Εθνικής Αλληλεγγύης» που ίδρυσε το ΚΚΕ και μετά με το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωππο).

Οι γερμανοί τον κυνήγησαν και επειδή είχε καταφύγει στο βουνό έπιασαν τον 88χρονο πατέρα του που έπασχε από ουρία, τον έκλεισαν στα βασανιστήρια της οδού Μέρλιν και σε δύο μήνες πέθανε.

Πριν φύγει για το βουνό ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος που ήταν στο Κάϊρο, τον φώναξε να τον κάνει υπουργό στην κυβέρνηση – φάντασμα εκεί. Δεν δέχθηκε και βγήκε στην Ελεύθερη Ελλάδα, στο Καρπενήσι και έγινε Υπουργός Υγείας και Υπουργός Εκπαίδευσης στην κυβέρνηση του βουνού, την ΠΕΕΑ με πρωθυπουργό τον Σβώλο.
Τότε έγινε και μέλος του ΚΚΕ. Σαν υπουργός ανέπτυξε καταπληκτική δράση στον τομέα της Υγείας, έκανε συσσίτια για 3000 παιδιά της φτωχής Ευρυτανίας, ιατρεία, σχολεία και εκπαιδευτήρια δασκάλων.

Μια εξαιρετική πατριωτική και κοινωνική προσφορά. Και γι’ αυτήν την προσφορά κυνηγήθηκε με την απελευθέρωση σαν προδότης, αντεθνικός κλπ. κλπ. Κι όταν τον Φλεβάρη του 1945 έγινε η Βάρκιζα τότε… που σε πονάει και που σε σφάζει.

Μαζί με τους καθηγητές Αγγ. Αγγελόπουλο, Γεωργαλά, Σβώλο και Σημίτη (πατέρα του πρωθυπουργού Σημίτη) κυνηγήθηκε σαν εθνοπροδότης, σλάβος, και ότι άλλο απίστευτο, και από τότε καθιέρωσαν και διαχώρισαν τον λαό μας σε «εθνικόφρονες» και «Εαμοβούλγαρους».

Τον Κόκκαλη τον έδιωξαν και από τον Ευαγγελισμό κι από το Αρεταίειο όπου ήταν Δ/ντής της Β΄Χειρουργικής, του απαγόρευσαν να διδάσκει σαν καθηγητής και τελικά του απαγόρευσαν να χειρουργεί. Αναγκάσθηκε τότε να πάει σε μία ιδιωτική κλινική που του σύστησε ο φίλος του Νικόλαος Λούρος. Εκεί είχε γεμίσει από φτωχούς άρρωστους και τραυματίες του ΕΛΑΣ και χειρουργούσε σε «θάλαμο» που πριν ήταν κουζίνα.

Τον συκοφαντούσαν, ανθέλληνα τον ανέβαζαν, ανθέλληνα τον κατέβαζαν και όμως και εκεί ακόμη σ’ αυτή την κλινική μεγαλούργησε, η εγχείρηση που πραγματοποίησε στο μεσοθωράκιο ήταν τέτοιας σημασίας που ανακοινώθηκε από την Ελλ. Χειρουργική Εταιρεία στην Ακαδημία Επιστημών της Νέας Υόρκης.

Ο Κόκκαλης ήταν πολύπλευρα ενεργός για την ανόρθωση της πατρίδας και είναι από τους βασικούς που ίδρυσαν την ΕΠ-ΑΝ (Επιστήμη – Ανοικοδόμησης) που ασχολούνταν με μελέτες για την ανοικοδόμηση της Ελλάδας.

Εργάζονταν πολύ, τύχαινε να ξενοκοιμάται γιατί είχαν αρχίσει να απειλούν τους αγωνιστές και μ’ όλα αυτά, ένα πρωινό (13.9.46) ενώ πήγαινε στην Κλινική, μόλις κατέβηκε στη στάση απέναντι από τη σημερινή Αμερικάνικη Πρεσβεία, έπεσε σα πληγωμένο λιοντάρι κάτω με οξύτατο έμφραγμα του μυοκαρδίου. Το τραμ δεν ξεκίνησε και ο οδηγός του φώναζε αν υπάρχει κάποιος γιατρός. Στο πίσω κάθισμα κάθονταν όχι απλώς γιατρός, αλλά ολόκληρος καθηγητής Παθολογίας και μάλιστα γνωστός του, ο οποίος μετά από χρόνια, ομολογούσε: «κατάλαβα ότι κάτι το σοβαρό συνέβαινε με τον Πέτρο και είπα να τρέξω, αλλά μετά σκέφτηκα ότι οι καιροί είναι πονηροί και δεν κουνήθηκα»!

Ύστερα απ’ αυτό το συμβάν αρχίζει ο γολγοθάς. Με διαμαρτυρίες του κόσμου και με τη βοήθεια του Βλάχου της «Καθημερινής» τον οποίο είχε σώσει χειρουργώντας τον, του δόθηκε τελικά η άδεια να φύγει στην Ελβετία για να χειρουργηθεί από αμυγδαλίτιδα που τότε θεωρήθηκε η αιτία του εμφράγματος. Εκεί τον βρήκε μετά και η οικογένειά του, δηλαδή η γυναίκα του με τον 6χρονο γιο του και την τρίχρονη κόρη του, η οποία είχε γεννηθεί στην παρανομία του 1944.

Στη Γενεύη αντάμωσε με τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη του Π.Γ. του ΚΚΕ και επειδή δεν είχε χρήματα να μείνει στο εξωτερικό, ήταν άρρωστος (αναζωπυρώθηκε η παλιά του φυματίωση), στην Ελλάδα αποκλείονταν η επιστροφή, είχε ήδη αρχίσει ο εμφύλιος, έφυγαν για την Γιουγκοσλαβία, μοναδική διέξοδος. Εκεί κατέφευγαν και άλλοι αντιστασιακοί καταδιωκόμενοι.

Πέρασε στο ΔΣΕ (Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας), έγινε υπουργός Προς. Δημ. Κυβέρνησης του ΔΣΕ αναλαμβάνοντας τα ίδια υπουργεία όπως στην ΠΕΕΑ: Υγείας – Πρόνοιας και Παιδείας. Τρέχει για νοσοκομεία, χειρουργεία για εκπαίδευση νοσοκόμων, ιδρύει Σχολές Υγειονομικές, χειρουργεί ο ίδιος, σώζει ζωές με τα θαυματουργά χέρια του. Πλήθος οι μαρτυρίες. Βαριές περιπτώσεις τραυματιών τις χειρουργεί στο σκοτάδι σε σπηλιές, στο ύπαιθρο, και τις πετυχαίνει, ενώ ο ίδιος υποφέρει απ’ την καρδιά του καθημερινά και δεν το λέει σε κανέναν.

Τα παιδιά του, σε εκείνες τις συνθήκες αρρωσταίνουν συχνά με σοβαρές αρρώστιες, κι αυτός τρέχει στα βουνά, στις Ανατολικές χώρες, με χιόνια, με βροχή και είναι 55 χρονών όταν η συντριπτική πλειοψηφία των μαχητών του ΔΣΕ είναι 18-20-25 χρόνων!

Οι μαχητές τον λάτρευαν για άνθρωπο που αγαπούσε τους ανθρώπους με όλη του την ψυχή και τους φρόντιζε. Ήταν Πρόεδρος της Επιτροπής Βοήθειας στο παιδί, την ΕΒΟΠ, και αφοσιώθηκε στα 22.000 ελληνόπουλα των παραμεθόριων κυρίως περιοχών, τα οποία ο ΔΣΕ τα πέρασε στις Ανατολικές χώρες, τις «Λαϊκές Δημοκρατίες» για να τα σώσει απ’ τον πόλεμο που γίνονταν στα χωριά τους. Ήταν το λεγόμενο «Παιδομάζωμα».

‘Όλα αυτά τα παιδιά σώθηκαν και σπούδασαν σε Ανώτατες Σχολές, Ανώτερες Τεχνικές και Επαγγελματικές, σύνολο 19.414, κι όταν επαναπατρίσθηκαν πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην Ελλάδα, η οποία δεν είχε ξοδέψει ούτε μία δραχμή γι αυτά.

Ο Κόκκαλης, με την ήττα του ΔΣΕ πήγε στο Ανατολικό Βερολίνο και ξανάρχισε τη χειρουργική. Η Ακαδημία ίδρυσε ειδικά γι’ αυτόν το Ινστιτούτο Πειραματικής Καρδιοαγγειακής Χειρουργικής, με ομάδα επιστημόνων όπου ο Κόκκαλης κάλεσε τον ρώσσο βιολόγο – φυσιολόγο Βλαντίμιρ Ντεμίχοφ, ο οποίος από χρόνια έκανε διάφορες μεταμοσχεύσεις οργάνων σε σκυλιά. Μαζί του στο Ινστιτούτο του Βερολίνου πραγματοποίησαν σε σκύλους μεταμοσχεύσεις καρδιάς, με διάρκεια πρωτοφανή ζωής, γεγονός που θεωρήθηκε παγκόσμια πρόοδος.

Το 1962, σε ηλικία 66 χρονών πέθανε από έμφραγμα και όταν ο Μπαρναρντ αμέσως μετά πέρασε στη Μεταμόσχευση σε άνθρωπο, την ώρα της εγχείρησης ήταν σε ανοιχτή τηλεφωνική γραμμή με τον Ντεμίχοφ. Δεν χωράει αμφιβολία ότι θα συμμετείχε και ο Κόκκαλης αν ζούσε!

Ένας έλληνας χειρουργός πρωτοπόρος του τομέα των μεταμοσχεύσεων απ’ το 1958, αυτός ήταν ο καθηγητής Πέτρος Κόκκαλης! Ο μεγάλος πατριώτης, ο μεγάλος αγωνιστής, στο πλευρό του λαού μας, ο γίγαντας επιστήμονας! Ο άνθρωπος που άφησε καριέρα, άνεση, πρόσφερε και τη ζωή του μαζί και της οικογένειάς του για να την απελευθέρωση του τόπου και την λαϊκή προκοπή. Κι όμως, αυτόν τον γίγαντα με δυσκολία επέτρεψε ο Κ. Καραμανλής να θαφτεί στην Ελλάδα, όπου έγινε γενικό προσκύνημα.

Σ’ όλη του τη ζωή είχε δίπλα του παντού την άξια γυναίκα του Νίκη, γυναίκα με ισχυρή προσωπικότητα, σεμνή, χωρίς να βαρυγκωμήσει ούτε στιγμή για όσα πέρασαν, ιδεολόγο που σήκωσε πολύ βάρος για να σώσει τα παιδιά της στις άγριες πολεμικές συνθήκες. Την είχα γνωρίσει καλά, την επισκεπτόμουν πριν πεθάνει στο σπίτι της και τα λέγαμε. Δεν είχε λήψει από καμία διαδήλωση για την επέτειο του Πολυτεχνείου.

Τα τελευταία χρόνια η οικογένειά του ίδρυσε μαζί με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το θεραπευτήριο Ευαγγελισμός , το Ελληνικό Κέντρο Νευροχειρουργικής Έρευνας «Πέτρος Κόκκαλης». Υπάρχει και ο δρόμος, Π. Κόκκαλης δίπλα στο Μέγαρο Μουσικής.

Δεν γεννιέται στην ιστορία εύκολα… άλλος Πέτρος Κόκκαλης.

Αγαπούσε με πάθος την πατρίδα, τον λαό της και ιδιαίτερα τους νέους και ήταν ο μάγος της χειρουργικής. Γεννήθηκαν οι συνθήκες της εποχής του, που του ‘δωσαν τη δυνατότητα να τα εκφράσει αυτά που ένοιωθε έμπρακτα.
imageimage
———————–
Η Κατίνα Τέντα – Λατίφη κατάγεται από τον Αλμυρό Μαγνησίας.
Τον καιρό της Κατοχής, μαθήτρια ακόμη, συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση για την απελευθέρωση της χώρας μας. Εξαιτίας αυτής της συμμετοχής κυνηγήθηκε από παρακρατικές ομάδες, φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Ικαρία απ’ όπου αφέθηκε ελεύθερη ως ανήλικη από Επιτροπή του ΟΗΕ. Φθάνοντας στον Πειραιά την συνέλαβαν, δραπέτευσε και κατέφυγε στο βουνό όπου εντάχθηκε στον ΔΣΕ. Εκεί γνώρισε τον Πέτρο Κόκκαλη και τη γυναίκα του Νίκη.
Με την ήττα του ΔΣΕ πέρασε στις Ανατολικές Χώρες και το 1952, όντας στην ομάδα του Ν. Μπελογιάννη, κατέβηκε παράνομα στην Αθήνα έως το 1954 που επέστρεψε στις χώρες αυτές.
Σπούδασε διαδοχικά στη Μόσχα, στο Βουκουρέστι και στο Παρίσι, κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες, με ειδίκευση στο Διεθνές Εμπόριο.
Επέστρεψε στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 1974 αμέσως μετά την πτώση της χούντας, επανέκτησε την ελληνική ιθαγένεια που της είχαν στερήσει και εργάστηκε ως Διευθύντρια Εξαγωγών σε διάφορες εταιρείες (πετρελαιοειδών κ.ά.),  κυρίως όμως σε αμπελο-οινικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις έως τη συνταξιοδότησή της.
Ασχολείται από χρόνια με την έρευνα και την καταγραφή της αντιστασιακής και εμφυλιοπολεμικής περιόδου.  Έχει εκδώσει το βιβλίο Τα Απόπαιδα (Εξάντας,1999).
Όταν  ήταν φοιτήτρια παντρεύτηκε τον οικονομολόγο Κώστα Λατίφη και έχουν μία κόρη.

Περισσότερα:Κατίνα Τέντα – Λατίφη: Αυτή είναι η ιστορία μου

———————-

«Τίποτα δεν προοιωνιζόταν ότι ο Κόκκαλης θα γινόταν μια μέρα αγωνιστής της Αντίστασης και υπουργός Υγείας και Πρόνοιας, προσωρινά και της Παιδείας, στην κυβέρνηση του βουνού της ΠΕΕΑ και ότι μετά την Απελευθέρωση θα αναγκαζόταν να καταφύγει στους αντάρτες και να ξαναγίνει πάλι Υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Παιδείας στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση που συγκρότησε το ΚΚΕ. Αλλά η επιστήμη είναι μέρος της κοινωνίας. Είναι ένα ξεχωριστό παράγωγό της και ένας άνθρωπος της επιστήμης που είναι επιπλέον και Έλληνας δεν μπορεί (δεν πρέπει) να αρνηθεί να κάνει την επιλογή του.
Ο Κόκκαλης είχε πραγματοποιήσει πολυάριθμες πρωτοποριακές επεμβάσεις στον τομέα της χειρουργικής του θώρακα, της νευροχειρουργικής και της χειρουργικής της καρδιάς και η μεγάλη συμμετοχή του στη συγγραφή του δίτομου έργου Χειρουργική ήταν για τους νέους χειρουργούς μια εξαιρετική αναφορά.
Το 1942 ο Πέτρος Κόκκαλης είχε ακολουθήσει τη συνείδησή του επιλέγοντας την αντίσταση. Επέλεξε να ανακουφίσει τον πόνο και να χρησιμοποιήσει το οργανωτικό του ταλέντο για να στήσει αυτοσχέδια νοσοκομεία που μπορούσαν να περιθάλψουν πάνω από 1000 τραυματίες και ασθενείς. Και γι’ αυτήν την επιλογή του απαλλάχθηκε απ’ τα καθήκοντά του και κυνηγήθηκε.
Mετά το τέλος του εμφυλίου αποφάσισε να πάει στην Ανατολική Γερμανία, όπου μπόρεσε να συνεχίσει το έργο του μέχρι τον θάνατό του».
[Από την εισαγωγή του Antoine Danchin]

«Ο καθηγητής Πέτρος Κόκκαλης έζησε μια δύσκολη περίοδο και είναι απ’ τους λίγους που ακόμα και σήμερα τιμούν την Ελλάδα, αν και η πατρίδα του δεν τον τίμησε. Ήταν ένας απ’ τους καλύτερους χειρουργούς του κόσμου της εποχής εκείνης και ακόμα ένας αληθινός πατριώτης Έλληνας, που φρόντιζε πολύ όλα τα Ελληνόπουλα που βρεθήκαμε στις Ανατολικές Χώρες λόγω του εμφυλίου πολέμου. Ένα απ’ αυτά ήμουν κι εγώ».
[επιστολή Θ. Οικονόμου, 2008, Πανεπστήμιο του Σικάγο]